Kościół Pokoju - Świdnica 🇵🇱

[m.maska]

Pokażę Wam dzisiaj miejsce niezwykłe, o fascynującej historii i niezwykłej architekturze.
Podczas pobytu we Wrocławiu, tak się złożyło, że znalazłam się w pobliżu Świdnicy i w końcu mogłam obejrzeć tam Kościół Pokoju.
Tyle razy się tam wybierałam, tylko jakoś nie było okazji, niby blisko ale jakoś nie po drodze.

Główną reprezentacyjną bramę prowadzącą na Plac Pokoju zbudowano w czasach, gdy Śląsk był pod panowaniem katolickich Habsburgów. Podczas kontrreformacji narzucili oni luteranom ograniczenia zgodnie z zasadą cuius regio, eius religio(czyja władza, tego religia). Łaciński napis na bramie brzmi "Dzięki łasce Bożej i ochronie Karola VI brama ta prowadząca do Kościoła Św.Trójcy, należącego do wyznania augsburskiego, wzniesiona została ponownie w 1730 r. Od narodzenia Zbawiciela". W XIX w. wejście z dwuspadowym zwieńczeniem ozdobiono kratą z kutego żelaza. Brama jest dosłownym i symbolicznym wejściem do luterańskiej enklawy, otoczonej ceglano-kamiennym murem z 1710r.
Na Plac Pokoju wiodły niegdyś trzy bramy, widoczne już na grafikach z polowy XVIII w. Od zachodu brama Małgorzaty, a od południa brama główna oraz brama Garncarska z wnęką, w której mieściło się epitafium pastora Theodosiusa Fuchsa.

[m.maska]

PLAC POKOJU

1652

Pokój westfalski, który zawarto w Münster i w Osnabrück w 1648r., zakończył zmagania wojny trzydziestoletniej. Chociaż jego obrady toczyły się z daleka od Śląska, uregulował on również kwestie wyznaniowe na tym terenie.
Protestanci zachowali pełnię wolności religijnej jedynie na terenie tych księstw, które rządzone były nadal przez lokalnych władców. W księstwach dziedzicznych: świdnickim, jaworskim i głogowskim, które podlegały bezpośrednio władzy cesarza, protestanci otrzymali prawo budowy wyłącznie po jednej świątyni. Ich nazwa w późniejszym czasie przeszła do historii jako "Kościoły Pokoju" – od pokoju westfalskiego.
Wielkim wyzwaniem tego czasu były starania o wyznaczenie placu pod budowę kościoła i formalne powołanie do życia nowej parafii. Po pokonaniu licznych przeciwności, 3 września 1652 roku. Ferdynand IV Habsburg – król Czech, a zarazem koregent i syn cesarza Ferdynanda III, wydał zgodę na wytyczenie placu i budowę Kościoła Pokoju w Świdnicy. Dla parafii przeznaczono teren tzw. Zaułka Przekupniów, złożonego z 20 parceli spalonych w okresie wojny trzydziestoletniej, który od strony północnej zamykał tzw. Czarny Rów – była to zabagniona glinianka z niewielkim potokiem. Luteranie musieli wykupić teren od poprzednich właścicieli za ogólną sumę 427 talarów. Lokalizacja oraz narzucone materiały miały sprawić, że kościół nie przetrwa próby czasu, a jego wierni przejdą na katolicyzm.
Pierwotnie plac miał formę kwadratu o bokach długości 200 kroków, a miejsce pod budowę kościoła – 100 kroków na 50 kroków. Oprócz kościoła, na placu miały zostać umieszczone domy mieszkalne dla duchownych i służby kościelnej oraz cmentarz.
W 1708 parafia zakupiła teren sąsiadujący po stronie zachodniej z cmentarzem ewangelickim, aby dla nowo zatrudnionych pastorów założyć ogrody zwane diakońskimi. W XIX wieku teren wykorzystano na poszerzenie cmentarza.
Plac Pokoju przez epoki zmieniał swój wygląd. Od polowy XVII w., kiedy go wytyczono, przybywało budynków pełniących użytkowe funkcje. W XVIII w. wzniesiono ostatnie zabudowania, które nadały architektoniczny kształt całej enklawie. Część z nich została zniszczona podczas wojen śląskich. Obecnie na placu znajduje się 6 budynków i kościół.

Plac Pokoju

Kościół znajduje się na placu Pokoju tworząc wraz z okolicznymi budynkami swoistą enklawę, która zdaniem historyków jest najpiękniejszym zespołem dawnej architektury luterańskiego Śląska. Plac otoczony jest kilometrowym murem, główną bramę zdobi kartusz z datą budowy MDCCXXX (1730 r.) oraz inskrypcja wyrażająca hołd świdnickich luteran wobec cesarza Karola VI Habsburga.

1 – Plebania – to barokowy budynek z 1763r. Dziś mieści się tam Dolnośląski Instytut Ewangelicki w którym przechowywane są bezcenne zbiory: Biblie z czerpanego papieru, oprawne w skórę i drewno, najstarsza liczy niemal 400 lat, starodruki, rękopisy, księgi chrztów i zgonów, liczne muzykalia. 8 tysięcy woluminów tworzy jedno z największych archiwów luterańskich w Polsce, którego szczególną wartością jest ciągłość od XVII po XXI wiek. Zdaniem historyków to ewenement, bo po drugiej wojnie światowej większość parafii ewangelickich na Dolnym Śląsku przestała istnieć, a wraz z nimi zaginęły parafialne archiwa.

Najstarszym zachowanym obiektem na całym placu Pokoju jest położona przy murze od ul.Kościelnej szachulcowa pastorówka z 1648 r. z cebulastą sygnaturką na dachu.

2 – Cmentarz – założony wokół świątyni był wykorzystywany od początku jej istnienia aż do końca XIX w. To jedno z nielicznych zachowanych ewangelickich założeń cmentarnych na Śląsku, o którego randze stanowi wartość historyczna i artystyczna barokowych i rokokowych nagrobków świdnickich pastorów, mieszczan i przedstawicieli szlachty. Szczególnie cenne i interesujące płyty zostały przeniesione i są eksponowane wokół kościoła.

3 – Dzwonnica – zgodnie z warunkami cesarza Kościół Pokoju początkowo nie mógł mieć wieży, dzwonnicy, ani żadnego innego dominującego elementu.
Dzwonnica powstała dopiero pół wieku po zbudowaniu świątyni, kiedy po zawarciu Ugody Altransztadzkiej pomiędzy królem szwedzkim Karolem XII a cesarzem Józefem I Habsburgiem, śląskim protestantom zwrócono ponad setkę kościołów, zezwolono na wybudowanie sześciu kościołów Łaski oraz wyposażenie świątyń w dzwonnice i wieże. Szachulcowa konstrukcja z 1708 r. została odrestaurowana według tradycyjnej technologii i jest teraz galerią promującą śląskich artystów.
Choć dzwonnica nie posiada oryginalnych dzwonów, zamontowano na niej trzy nowe, które wyznaczają nabożeństwa i święta oraz nowy karylion.

4 – Luterheim – w tym dawnym liceum ewangelickim uczył się m.in.Carl Gotthard Langhals, autor Bramy Brandenburskiej w Berlinie. Podobnie jak dzwonnica, szachulcowy budynek pochodzi z 1708 r. Przed Ugodą Altransztadzką luteranie nie mogli budować nie tylko dzwonnic ale też szkół. Na zewnątrz znajdują się kamienne epitafia pierwszego rektora i pierwszego prorektora szkoły oraz tablica ufundowana w XVIII w. dla nauczycieli przez uczniów, z motywem kuli ziemskiej oplecionej wężem. Dziś mieści się w tym Barokowym Zakątku, pensjonat.

5 – Dom dzwonnika – dzisiaj mieści ekspozycję "Wiara jak serce ze spiżu. Skarby Kościoła Pokoju w Świdnicy", na której prezentowane są dzieła malarzy, złotników, medalierów i snycerzy o istotnej wartości historycznej, m.in. wiekowe Biblie, naczynia liturgiczne, muzykalia, rękopisy, średniowieczne misy norymberskie.
Dom dzwonnika i brama
W 1710 r. do muru obwodowego dostawiono szachulcowy budynek. Początkowo był domem starszego i młodszego dzwonnika z czasem jednak zmienił swoje przeznaczenie. Za budynkiem znajduje się ogród lawendowy założony na początku XXI w.


6 – Dom stróża – najmniejszy budynek na Placu Pokoju, kiedyś stróżówka, jest obecnie kameralną kawiarenką.

[m.maska]

Pierwsza fotografia przedstawia miniaturę świdnickiego Kościoła Pokoju w parku miniatur w Kowarach.


Dlaczego Kościół Pokoju?

Nazwa pochodzi od Pokoju Westfalskiego, który zakończył wojnę trzydziestoletnią (1618-1648), na jego mocy ewangelicy mogli zbudować po jednym kościele w śląskich księstwach dziedzicznych w Głogowie, Jaworze i Świdnicy.
Śląsk był wówczas pod panowaniem Habsburgów wyznających zasadę cuius regio, eius religio – czyja władza, tego religia. Katoliccy władcy nie uznawali równorzędności wiary protestantów i katolików, a zgoda na budowę była z ich strony wymuszonym aktem tolerancji. W czasie gdy powstawały trzy Kościoły Pokoju, cesarskie komisje w śląskich księstwach dziedzicznych jednocześnie odebrały luteranom 250 świątyń. Po licznych zabiegach dyplomatycznych i pod naciskiem dworu szwedzkiego cesarz Ferdynand III Habsburg w 1652 roku zezwolił na wzniesienie Kościoła Pokoju w Świdnicy ale na surowych warunkach: miał powstać zaledwie w rok, poza murami miasta, wyłącznie z drewna, piasku, słomy, gliny, bez wieży i dzwonów. Parafii ewangelickiej przekazano teren liczący 200 na 200 kroków, na którym w sierpniu 1656r. położono kamień węgielny oraz skrzynię z dokumentami i monetami. Niespełna rok później, dzięki olbrzymiemu zaangażowaniu ewangelików, kościół był gotowy i 24 czerwca 1657 r. odprawiono w nim pierwsze nabożeństwo.
Miejscowy cieśla Andreas Kaemper postawił techniką szachulcową obiekt z drewnianego szkieletu wypełnionego słomą i gliną, według projektu wrocławskiego architekta Albrechta von Säbisch. Jest to bazylika na planie zbliżonym do krzyża greckiego, z trójnawowym wnętrzem, gdzie korpus główny krzyżuje się z trójnawowym transeptem. Do głównej bryły dobudowano początkowo od wschodu zakrystię, zwaną także Halą Chrztów. W kolejnych latach dodano Halę Zmarłych od zachodu, Halę Polną od północy i reprezentacyjną Halę Ślubów od południa.
Wokół budynku szlacheckie rodziny dobudowały również własne loże z osobnymi zewnętrznymi wejściami. Kościół o powierzchni 1090m² mieści aż 7,5tys. osób i jest największą barokową drewnianą świątynią w Europie. Jego niezwykła architektura oraz kontekst historyczno-społeczny sprawiły, że w 2001 roku został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO. W 2017 Kościół Pokoju wraz z cmentarzem i sąsiednimi budynkami uznano za Pomnik Historii, jeden z 70 najcenniejszych obiektów w Polsce. Rok wcześniej magazyn "National Geographic" umieścił go na liście siedmiu nowych cudów Polski.
Kościół przyciąga nie tylko dziesiątki tysięcy turystów, ale też znamienite postaci. Gościli w nim, kanclerz Helmut Kohl i premier Tadeusz Mazowiecki, premier Jerzy Buzek, kanclerz Angela Merkel i premier Ewa Kopacz, Karol XVI Gustaw i królowa Sylwia, szwedzka para królewska oraz Dalajlama XIV, który w 2016 roku wspólnie z przedstawicielami kościołów chrześcijańskich, judaizmu i islamu podpisał Apel o Pokój.

[m.maska]

Wchodzi się do Kościoła Pokoju od strony Hali Chrztów, chociaż wejść do Kościoła Pokoju jest 27, tu znajduje się drewniana, polichromowana chrzcielnica z 1661 roku, która jest najstarszym zachowanym elementem wyposażenia kościoła.

Właściwie mogłabym sobie darować cały opis Kościoła Pokoju, jest on tak obszernie opisany w wielu miejscach w internecie, że nic już dodać nie można, tylko podziwiać – mając wciąż w pamięci, że to wszystko co widzimy, to drewno, piasek, słoma i glina.
Jedna z interesujących stron to właśnie ta: nieustanne-wedrowanie.pl/kosciol-pokoju/

I tutaj nie daruje sobie, żeby nie zacytować kilku fragmentów z tej właśnie strony:
Kościół Pokoju. Boża chatka
Pierwsze nabożeństwo w tej świątyni odprawione zostało 370 lat temu. Stało się to dokładnie 24 czerwca 1657 roku. Wtedy to poświęcono nowy dom modlitwy, który powstał wedle nakazu jedynie z drewna, piasku i gliny, a czas jego wznoszenia nie mógł być dłuższy niż jeden rok. Wszystkie te zarządzenia zostały zrealizowane, choć chyba nie do końca wierzono, że to się rzeczywiście uda. W taki sposób pomimo utrudnień powstała największa w Europie świątynia protestancka o konstrukcji szachulcowej.
W całej tej historii jest pewna ciekawostka, o której nie wspomina się zbyt często. Otóż, zanim wybudowano Kościół Pokoju w Świdnicy, najsampierw postawiono na wyznaczonym pod niego placu mały obiekt, który zwano Chatką Bożą. Kościółek wzniesiono w jeden miesiąc i miał on wymiary 27 metrów na 14. Dom modlitwy był zatem niewielki, a wyposażenie bardzo skromne. Wisiały w jego wnętrzu trzy żyrandole z mosiądzu, a ołtarz opatrzony był malowidłami ze scenami ukrzyżowania i zmartwychwstania Chrystusa. W tym maleńkim przybytku odbywały się nabożeństwa, grały organy, czytano biblię, a wokół trwały prace budowlane przy wznoszeniu właściwej świątyni. Kościół Pokoju powoli otaczał Chatkę Bożą i kiedy został ukończony, wyburzono ją, a wyposażenie zachowano jako relikt tamtej historii.

[m.maska]

Zapraszam więc do wnętrza...

[al-szamanka]

m.maska napisała:

> Zapraszam więc do wnętrza...
>
>
>

O ranyyyyyyyyyyy! Ale mnie walnelas - nie spodziewalam sie tego patrzac na to, co na zewnatrz.

[m.maska]

Wnętrze pełne skarbów

Ołtarz – Gottfried August Hoffmann wyrzeźbił go w 1752 roku w setną rocznicę cesarskiej zgody na budowę, dzięki wsparciu szwedzkiego mistrza garncarskiego Petera Pauliandera, który podarował na ten cel 1500 talarów. Płaskorzeźba ponad mensą przedstawia Ostatnią Wieczerzę, nad którą umieszczono grupę rzeźb: Mojżesza, arcykapłana Aarona, Jezusa, Jana Chrzciciela oraz apostołów Piotra i Pawła. Pomiędzy nimi znajduje się scena chrztu Chrystusa w Jordanie. Na sześciu kolumnach korynckich spoczywa fryz z napisem z Ewangelii Mateusza: "Dies ist mein geliebter Sohn, an dem ich Wohlgefallen habe" ("Ten jest mój syn umiłowany, którego sobie upodobałem"), a powyżej na księdze z siedmioma pieczęciami stoi baranek z chorągwią.

W 2015r. zakończyła się dwuletnia renowacja sfinansowana przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego dzięki której uratowano figury ołtarzowe, będące w krytycznym stanie. Podczas prac konserwatorskich zaskoczeniem okazała się czerwień o fioletowym odcieniu, która wyłoniła się na balustradzie spod warstwy przemalowań.

[al-szamanka]

m.maska napisała:

> Wnętrze pełne skarbów
>
> Ołtarz – Gottfried August Hoffmann wyrzeźbił go w 1752 roku w setną rocz
> nicę cesarskiej zgody na budowę, dzięki wsparciu szwedzkiego mistrza garncarski
> ego Petera Pauliandera, który podarował na ten cel 1500 talarów. Płaskorzeźba p
> onad mensą przedstawia Ostatnią Wieczerzę, nad którą umieszczono grupę rzeźb: M
> ojżesza, arcykapłana Aarona, Jezusa, Jana Chrzciciela oraz apostołów Piotra i P
> awła. Pomiędzy nimi znajduje się scena chrztu Chrystusa w Jordanie. Na sześciu
> kolumnach korynckich spoczywa fryz z napisem z Ewangelii Mateusza: "Dies ist me
> in geliebter Sohn, an dem ich Wohlgefallen habe" ("Ten jest mój syn umiłowany,
> którego sobie upodobałem"), a powyżej na księdze z siedmioma pieczęciami stoi b
> aranek z chorągwią.
>
> W 2015r. zakończyła się dwuletnia renowacja sfinansowana przez Ministerstwo Kul
> tury i Dziedzictwa Narodowego dzięki której uratowano figury ołtarzowe, będące
> w krytycznym stanie. Podczas prac konserwatorskich zaskoczeniem okazała się cze
> rwień o fioletowym odcieniu, która wyłoniła się na balustradzie spod warstwy pr
> zemalowań.
>
>
>


Kurcze!!! Takie cudo, a ja nie widzialam, a we Wroclawiu, czyli niedaleko, mieszkalam 5 lat.

[m.maska]

Ambona – podobnie jak ołtarz jest autorstwa Gottfrieda Augusta Hoffmanna. W 17294. poświecił ja ksiądz Beniamin Schmolck, autor wielu do dziś śpiewanych pieśni kościelnych. Umieszczony na niej napis "Pietatis et libertatis monumentum Conradio Riedigerianum" ("Świadectwo pobożności i szczodrości Konrada Riedigera") przypomina, że fundatorem był miejscowy papiernik. Nad drzwiami wejściowymi znajduje się płaskorzeźba z wizerunkiem Jezusa Dobrego Pasterza, schody zdobią reliefy z zesłaniem Ducha Świętego, Golgotą i Rajem. Kosz ambony podtrzymują personifikacje trzech cnót: Wiara z krzyżem, Nadzieja z kotwicą i Miłość z dzieckiem, a anioł na zwieńczeniu obwieszcza glosę trąby Sąd Ostateczny. XIX-wieczna klepsydra na mównicy jest podzielona na cztery półgodzinne części, które wyznaczały czas kazania.

"Wiecie, ile aniołów znajduje się w tej wspaniałej, zabytkowej świątyni? Domyślam się, że nikt z Was nie potrafi odpowiedzieć na to pytanie. Sądzicie, że ja Wam o tym powiem i zaskoczę jakąś magiczną liczbą? Daję słowo, że bardzo chciałabym to zrobić, ale niestety nie mogę. Zwyczajnie tego nie wiem i nie ma nikogo, kto znałby odpowiedź na to, wydawałoby się nieskomplikowane pytanie.
Wprawdzie zdarzało się już, że próbowano policzyć anioły w Kościele Pokoju w Świdnicy, ale kto zaczynał, przy tysiącu się poddawał…" ze strony nieustanne-wedrowanie.pl/kosciol-pokoju/

[a74-7]

Alez cudo!
A ty cudownie przenioslas nas w rok 17294.

[m.maska]

a74-7 napisał:

> Alez cudo!
> A ty cudownie przenioslas nas w rok 17294.

No tak, zmieniło mi się coś, a niby sprawdzam przed wysłaniem

[al-szamanka]

m.maska napisała:
>
>
>

Niesamowite! Az wlosy staja deba z podziwu.

[m.maska]

Organy – powstały w latach 1666-1669 w pracowni Gottfrieda Klose w Brzegu. Ze względu na ich częste problemy techniczne Sigismund Ebersbach ofiarował kościołowi w 1695r. dodatkowe małe organy nad ołtarzem, natomiast duże organy o 62. głosach zbudowane z czterech tysięcy piszczałek były kilkakrotnie wymieniane. Ostatnie pochodzą z 1909 r., ze świdnickiej firmy Schlag&Söhne, która wprowadziła zasilanie elektryczne i oddzieliła kontuar od instrumentu. W 2016r. instrument przeszedł gruntowną rewitalizację w pracowni Christiana Scheflera w Silversdorf; wymieniono kilka tysięcy skórzanych mieszków, naprawiono piszczałki i wyregulowano mechanizmy. Odnowiono także efektowny barokowy prospekt ozdobiony ruchomymi aniołkami z instrumentami, które umieścił tam w XVIII w. organmistrz Zeitzius z Ząbkowic Śląskich. Podobnie jak ambona i ołtarz, prospekt odzyskał pierwotne jasne barwy i złocenia, które długo były przykryte przez poprzednie nieudane przemalowania,
Duże organy uświetniają teraz nabożeństwa i koncerty, m.in. podczas wakacyjnego Festiwalu Bachowskiego.

[m.maska]

Malowidła – stropy nawy głównej, naw bocznych i transeptu są gęsto pokryte obrazami, nad którymi przez trzy lata, do 1696 r. pracowali świdniccy malarze Christian Süssenbach i Christian Kolitschky. Na skrzyżowaniu naw, w centralnej części umieścili Świętą Trójcę, pod której wezwaniem jest kościół, natomiast pozostałe sceny są inspirowane na podstawie Ewangelii Św.Jana:
nad Halą Ołtarzową: Niebiańskie Jeruzalem,
nad Halą Ślubów: widoczny jest upadek Babilonu, zagrożonego powodzią. Wyżej znajduje się baranek i modlący się do niego zbawieni. Na chmurze siedzi Chrystus na tronie z pieczęcią, obok niego anioł z otwartą księgą, na której widnieje napis: "Ewiges Evagelium" ("Wieczna Ewangelia")
nad Halą Zmarłych (przed dużymi organami): Bóg Ojciec, nad którego głową, otoczoną siedmioma językami płomieni krąży orzeł, ma na kolanach złożoną księgę z siedmioma pieczęciami, na której spoczywa baranek. Wokół klęczy 24 starców, poniżej widać modlącego się Św.Jana.
nad Halą Polną: Chrystus tronujący na tęczy, w otoczeniu zbawionych i aniołów oraz Sąd Ostateczny. Jeden z aniołów nawołuję zmarłych do zmartwychwstania i wskazuje jednym drogę do nieba, a drugim do piekła.

[m.maska]

Empory – dwie kondygnacje empor, dzięki którym kościół mógł przyjąć jak najwięcej wiernych są pokryte 78 cytatami z Pisma Świętego oraz towarzyszącymi im scenami biblijnymi i alegorycznymi namalowanymi na deskach. Empory zdobią także tarcze cechowe piekarzy, piwowarów, tkaczy, sukienników i innych rzemieślników, którzy mieli tu swoje loże dekorowane snycerką i polichromiami. Na balustradach i słupach empor znajdują się portrety mieszczan, herby rodowe szlachty i epitafia. Kilkanaście z nich, odnowionych w ostatnich latach, tworzy Szlak Epitafiów obrazujący historię od XVII do XX wieku.

[m.maska]

Jeszcze empory...

[m.maska]

I już na zakończenie, wisienka na torcie...
Loża Hochbergów – jest nadwieszona nad głównym południowym wejściem, naprzeciw ambony. Zbudowano ja w 1698 r. w dowód wdzięczności dla luterańskiej rodziny Hochbergów, którzy wspierali świdnickich ewangelików w staraniach o zgodę na postawienie kościoła, a także dotowali budowę. To najbardziej reprezentacyjna z lóż, jedyna przeszklona, zdobiona tarczami z motywami szachownicy, lwa, żurawia i dwugłowego orla, czyli dekoracja heraldyczna rodziny Hochberg (po lewej) i Reuss (po prawej). Umieszczono na niej także weduty z widokami dóbr rodowych, m.in. Książa, łacińską inskrypcję na cześć Hansa Heinricha II von Hochberg, legendarne opowieści z historii rodu oraz barokowe dekoracje w formie wici akantowej, girland kwiatowych i główek anielskich.

[al-szamanka]

Nieprawdopodobne wnetrze... i wyjatkowo piekne zdjecia Ci wyszly.

[a74-7]

Tez z komplementem dla maski za zdjecia .
Szkoda , ze tak malo Polakow zna to miejsce .

[al-szamanka]

a74-7 napisał:

> Tez z komplementem dla maski za zdjecia .
> Szkoda , ze tak malo Polakow zna to miejsce .

I nie tylko to niestety.

[rena-ta49]

Jest piękny,wręcz cudo.Podobno równie piękny jest Kościół Pokoju w Jaworze?
kosciolpokojujawor.pl/

[rena-ta49]

Pięknie,bogato zdobione to wnętrze kościoła.
Dobrze,że znalazł się na liście światowego dziedzictwa UNESCO.

[al-szamanka]

rena-ta49 napisała:

> Pięknie,bogato zdobione to wnętrze kościoła.
> Dobrze,że znalazł się na liście światowego dziedzictwa UNESCO.

Bardzo bym sie zdziwila, gdyby takie dziela nie ladowaly na tej liscie.

[a74-7]

Zapoznalam sie z historia i pieknymi okolicznosciami przyrody , czekam na wnetrza

[al-szamanka]

a74-7 napisał:

> Zapoznalam sie z historia i pieknymi okolicznosciami przyrody , czekam na wnetr
> za

Ja tez czekam