maciupki słowniczek staropolskiej łaciny sądowej

[kocibrzuch]

Nie rości sobie żadnych pretensji. Ot, stworzony trochę dla zabawki w ciągu jednego dnia.
O ile dobrze pamiętam, to głównie na podstawie pracy O. Balzera "Przewód sądowy polski w zarysie", choć nie tylko.
Teraz jest już co prawda słownik Sondela (dla prawników i historyków), ale i ten tutaj może się tam komuś przyda. Mały, ale za darmo :-)

A

[kocibrzuch]

abintestatus – zmarły bez testamentu
abiuratum – świadectwo dane pod przysięgą
abrenuntiata uxor – która się zrzekła majątku męża
abrenuntio – wyrzec się, pozbyć
absque omni iuris strepitu – bez konsekwencji sądowej
accisa – czopowe
accommodare – pożyczać
acquisitio – wygranie procesu przez powoda
acticatio – zapisanie aktu do ksiąg
actor – powód (żałobnik); inaczej quaerulator, pars actorea, quaerulans
actuarius – pisarz sądowy
ad campum – sądy podkomorskie (graniczne) odbywały się na terenie spornym, stąd takie określenie miejsca stawienia się
adcitatio – przypozew, pozew dodatkowy; w wypadku zmiany którejś ze stron, króla lub sędziego oraz dla uwiadomienia strony nieobecnej o nowym terminie
adulterinus – fałszywy
affines – powinowaci
affinitas – powinowactwo; było przeszkodą małżeństwa wedle prawa kościelnego i świeckiego
alienatio – pozbycie oddalenie, przeniesienie umowne prawa z jednej osoby na drugą (zamiana, przedaż, darowizna, spółka, najem)
allophylus – cudzoziemiec
angaria – powinności (poczta, podwody, szarwarki)
apodixa – wypis z ksiąg
apprehensio – uwięzienie, zatrzymanie
arenda – dzierżawa
arrha (pecunia principalis) – zadatek
asscendentes – krewni wstępni
astrictus – natężony; ścisły; związany, podległy
attinentiae (pertinentiae) – przynależności, zarówno ruchome, jak nieruchome
auctoramentum – potwierdzenie

B-C

[kocibrzuch]

bannum – zapowiedź małżeństwa z ambony
bissextilis annus – rok przestępny
bona in perlucris possessea – dobra w przezyskach dzierżone, dobra oddane w zastaw skutkiem egzekucji

C
calumnia – potwarz
camerarius – komornik
canon – czynsz roczny z nieruchomości oddanej do użytku
capilaturia – postrzyżyny
capitaneus – starosta
casus fortuitus – przypadek nieprzejrzany, wypadek losowy
causae hereditariae
causae personales vel simplices, fundum non tangentes
causae petitoriae
causae possessoriae
causae reales fundum tangentes – sprawy rzeczowe gruntu dotyczące
circumferentiae – części albo działy leżące obok
citatio – pozew (pisemny)
citatio curialis (in curia) – rok nadworny
citatio vitiosa (inordinata) – pozew nierządny
citationis deportatio – zniesienie pozwu, jeśli np. zostałyby przy egzekucji wyroku naruszone dobra innych osób
citationis melioratio – wydanie nowego, poprawnego pozwu
cognatio regalis – pokrewieństwo sztuczne
cognatus – krewny po kądzieli
collaterales – krewni linii bocznej
collaterales – sąsiedzi
collusio – tajemne porozumienie w celach oszustwa
comes – towarzysz książęcy, wójt wyższego prawa, hrabia
competentia annorum – dojrzałość
complex – pomocnik, współwinny
concitatio – przypowiast
condescensio – zjazd sądu na miejsce sporu
condictamen – pojednanie
condictator – jednacz, rozjemca
consul – rajca miejski
consummo 1 – dokonać, dopełnić
contributio – składka, danina, pobór, podatek
controversia – piśmienne streszczenie wywodów, dostarczone przez stronę
contumacia – niestanie strony, zaoczność
contumaciter – zaocznie
contumax – krnąbrny, nieposłuszny; winny niestawienia się na rozprawę sądową
contumelia – obelga
copula carnalis – pokładziny
crida – ogłoszenie upadłości
crimen – culpa, delictum, excessus

D-G

[kocibrzuch]

damnum (terrestre) – umowna kara, ustalona wcześniej, za niedotrzymanie terminu zwrotu długu; et totidem damni – szkoda wynosiła drugie tyle, ile suma główna
dapifer – stolnik
de [omnibus] bonis tuis [mobilibus et] immobilibus ubilibet in Regno habitis et possessis – oznaczenie przedmiotu odpowiedzialności procesowej, skierowane względem posesjonata; ~habitis et habendis – jeżeli powód chciał podciągnąć pod egzekucję także ewentualną przyszłą własność pozwanego; względem imposesjonata: de persona tua; gdy powód nie był pewien: si es possessionatus, de bonis tuis mobilibus et immobilibus, ubilibet in Regno habitis et possessis, uti possessionato; sin minus, de persona tua, uti impossessionato
decollatio (truncatio capitis) – ścięcie
denegatio intromissionis – wzbronienie intromisji (pierwszego stopnia, wystarczało słowne)
descendentes – krewni zstępni
desponsatio – zaręczyny
diffamatio – osławienie
diffugium iuris – wybieg prawny
dilatio ad annos – odkład do lat, przesunięcie rozprawy do osiągnięcia dojrzałości
disbrigatio – pojednanie
discretionis annus – pełnoletniość
dispositio – rozporządzenie
documenta – instrumenta, munimenta, litterae
dostagium – fant, zastaw, zakład
dotalitium – wiano; d. reformare – wywianować

E
elocutio – wynagrodzenie, zadośćuczynienie
evasio – zwolnienie od skargi
evictor – zachodźca
exfideiubere – uwolnić od zastawu, wyręczyć
exhibeo – wystawić na widok, okazywać
expedit – jest przydatnym
expeditio generalis – pospolite ruszenie
expropriatio – wywłaszczenie
expurgatores (com~) – świadkowie przysięgi
extenuatio – płacenie długu ratami z dochodów

F
feria – dzień powszedni tygodnia, np. feria tertia post festum S. Bartholomaei – wtorek po św. Bartłomieju
fideiussio – poręczenie, rękojmia
fiscalia – podatki, opłaty
fiscalis – należący do skarbu
fiscus – kosz; kasa państwowa, skarb

G
gagium – vadium
generalitas – powszechność, ogół; pro g. – dla dobra ogółu, ojczyzny, społeczeństwa
generosus – w odniesieniu do szlachty na oznaczenie urzędników ziemskich
homo desertus (sterilis) – bezdzietny

I-L

[kocibrzuch]

illustris – w odniesieniu do szlachty na oznaczenie rodzin książęcych
impignoratio – zastawienie
incapacitas cuiusvis functionis – utrata zdolności piastowania urzędów
incensio luminis – pora zapalenia świateł, po zachodzie słońca
indemnis – bez szkody
indundatio aquae – zalewek, prawo spuszczania wody ze stawów na grunt sąsiada
innotescentia – osobny pozew, wydany przez egzekwenta do opornego egzekuta, by stawił się w oznaczonym terminie przed starostą; 1) innotescentia pro interponendis vadiis triplicatis, 2) innotescentia pro decernendis vadiis triplicatis
innotescimus – nakaz sędziego do pozwanego (jeżeli w tytule wymieniona jest jakakolwiek inna niż król osoba)
inpraescriptibilis – nie podlegający prawu dawności
integer – nieuszkodzony, pierwotny, zupełny; nie zepsuty; integrum est – jest dozwolone, słuszne, prawne; in integrum – na nowo, całkowicie, w pełni
intercedo – zastępować kogoś, występować w czyimś imieniu, spełniać czyjąś funkcję
interrogatoria – protokół śledztwa
intromissio – wwiązanie
intromittendum in bona – wwiedzenie w posiadanie
iudicialiter (sis) responsurus – wezwanie pozwanego do sądowej odpowiedzialności
iudicialiter attentaturus – egzekut ma się stawić
iudicialiter satisfacturus – wezwanie do zadośćuczynienia zgodnie z wyrokiem
iudicida – sędzic
iuramentum proprium – przysięga własna (w odróżnieniu od przysięgi ze świadkami – iuramentum partis cum testibus)
iuramentum remittere ad districtum – przysięgi nie składano przed trybunałem czy sądem nadwornym, lecz odsyłano ją wówczas do właściwego sądu ziemskiego lub grodzkiego
iuribus aliarum personarum nihil ibidem nocendo – klauzula, że powód nie chce naruszać praw innych osób na dobrach pozwanego
ius aggratiandi – prawo łaski
ius albinagii – prawo kaduka
ius communicativum – prawo posiadania służące żonie po śmierci męża
ius emphitheuticum – prawo lenne
ius melleficatorum – prawo bartne, obelne
ius obligatorium – prawo zastawne
ius provinciale – prawo ziemskie
ius proximitatis – prawo bliższości
ius retractius – prawo retraktu, skupu
iuxta – blisko, obok, wedle

L
laboriosus – w odniesieniu do włościan
lictor (tortor, suspensor) – kat
limitatio – odłożenie sprawy ze względu na sam sąd
linea directa – o krewnych w linii prostej
litem contestari nequeunt – o osobach niezdolnych do prowadzenia procesu osobiście
litis consortes – uczestnicy sporu
litis consortium – uczestnictwo w sporze
littera manca – błąd literowy
littera reformatoria – list wienny, wzdowny
litterae diffidatoriae – list wyrażający nieufność, ujawniający złą wolę drugiej strony
litterae emunitatis – list żelazny
litterae executorales – listy egzekucyjne królewskie: 1) nakazujący staroście wykonanie wyroku nawet przemocą, 2) uniwersał do szlachty całego powiatu, aby na żądanie starosty udzieliła mu pomocy (manu forti et armata; inequitatio)
litterae moratoriae (salvi conductus) – moratorium
litterae significatoriae – list otworzysty starosty, mający być doręczony egzekutowi, zawierający treść dekretu
locatio – posada gruntowa, nazwa obejmuje rozliczne stosunki dzierżenia ziemi
locator – posadźca
locum standi in iudicio non habent – o nie mogących dochodzić swego prawa w sądzie
lucrum – zysk; pojęcie to obejmuje przyznane powodowi wyrokiem roszczenia (główne i dodatkowe), czyli to wszystko, co powód w sprawie zyskuje

M-P

[kocibrzuch]

magnificus – w odniesieniu do szlachty na oznaczenie urzędników senatorskich
maiorennitas (discretio annorum) – lata sprawne, roztropne, wiek niedojrzały, do 24 lat
mandamus – nakaz sędziego do pozwanego (jeżeli w tytule jest wymieniona osoba króla)
manumissio – puszczenie na wolność
manus fidelis (depositum) – pokład
maxillatio – spoliczkowanie
medietas – połowa, środek; równy podział
memoriale – pamiętne, tresczne, opłata na rzecz sądu składana przez stronę wygrywającą
ministerialis – woźny
minorennis – małoletni
minorennitas – nieletność, do 12 lat dziewczęta i chłopcy (XIV – pocz. XV w.) lub do 14 i 15 lat chłopcy (XV – poł. XVII)
moderamen inculpatae tutelae – przekroczenie granic obrony
mortificare – umorzyć sprawę
mortuarium – puścizna, spadek
munimen – przyłożenie pieczęci
mutilatio (truncatio) – obcięcie członka, ochromienie
mutuum – pożyczka

N
necessitas molendi – przymus mlewa
negotium accessorium – sprawa uboczna, akcesorja
negotium principale – sprawa główna
nobilis – w odniesieniu do szlachty, jako stopień najniższy

O
obligo – zastawić
obmortuarium – dziedzina bez spadkobiercy

P
palatinatus – województwo, kasztelania
peculatus 4 – kradzież skarbu publicznego
pedagium – kopytkowe
percepta – dochód
percipio – pobierać, ściągać (podatki, daniny, długi)
perfidus – w odniesieniu do żydów
periurus – krzywoprzysiężca
perrogatio – forma pokory przez podanie sobie rąk
pignoratio – ciąża, egzekucja na ruchomościach
pincerna – cześnik (wcześniej też podczaszy)
poena pepli reginalis – ruszczyca, dodatkowa kara pieniężna za zabicie kobiety
possessor – dzierżawca
post fusum (cognati) – po kądzieli
post gladium (agnati) – po mieczu
praescriptio (diuturnitas, antiquitas) – dawność
praetextus 4 – ozdoba, chluba; pozór
privatio activitatis – pozbawienie możliwości piastowania urzędów i udziału w życiu publicznym
pro capite – główszczyzna
proclamationes – zapowiedzi
procuratio – urząd; magna p. – wielkorząd
procuratores mercenarii – płatni zastępcy
procuratorium – pełnomocnictwo
propinqui (proximi) – bliżsi krewni, także: amici
propositio (propositum) – skarga, pretensja jednej strony do drugiej
protestatio (manifestatio) – oświadczenie pisemne, stwierdzające jakiś fakt, na który w przyszłym procesie zamierza się ktoś powołać
prothoconsul – burmistrz
providus (famatus, famosus, honestus) – w odniesieniu do mieszczan

Q-S

[kocibrzuch]

quaestiones facti – sprawy uczynkowe
quaestiones iuris – sprawy prawne (o nieruchomości)
quaestiones status – sprawy o stan
quarentana – Wielki Post
qui te adcitat ad paratam citationem primam – formuła przypozwu
quod sibi contra te pensat ad […] marcas – formuła taksy; vel prout ius decernet – jeśli oznaczenie ostatecznej wysokości taksy pozostawiał powód sądowi

R
rebellis in iure – skazany, który na astycji nie czyni zadość wyrokowi
recipere ad deliberandum – jeśli sąd odwleka na później wydanie wyroku
recognosco – potwierdzać
recursiva – wstecza, ogół czynności zmierzających do dostarczenia świadectwa sądowego; ad recursivam sumere – wziąć po wsteczy, odwołać się do świadectwa sądowego (ale także: pro baculo, pro corulo, ad stateram sumere)
reformatio dotis – zapis (zabezpieczenie) posagu
regestra maleficorum – księgi czarne, smolne
regestrum contraventionum – rejestr spraw sprzeciwieństwa (na dekrety trybunału litewskiego)
regestrum iniuratorum – rejestr skarg na zniewagi ze strony wojska
regestrum remissarum – spis remisyjny (spraw odsyłanych do innych sądów)
regestrum summarii processus – rejestr sumaryjny (spraw cywilnych majątkowych)
regestrum termini tacti – spis taktowy (spraw karnych)
relatio positae citationis – zeznanie woźnego, iż pozew został złożony w tym a tym czasie
relicta – wdowa
remoti (remotiores) – dalsi krewni
repercussio pignorationis – odbicie ciąży
reprobatio – odwód
reprotestatio – remanifestatio
resignatio – wywiązanie
reus – pozwany (sąpierz); inaczej citatus, pars rea, pars citata
reus excipiendo fit actor – gdy pozew staje się powodem i odwrotnie
reverendus (reverendissimus) – w odniesieniu do duchownych; odnośnie duchownych unickich i protestanckich tylko honestus
revificatolialiter – przez odwołanie
roboro – wzmocnić (sigillo)
rumatio – wyrzucenie egzekuta z dóbr; wyprowadzenie się osoby, której służyło prawo czasowe na cudzej ziemi

S
scabinus – ławnik
scartabellus – świeżo nobilitowany; włodyka
scriptio termini – odroczenie sprawy za zgodą obu stron
scrutinium – wizja lub inkwizycja
scultetialis – sołtysi
scultetus – kniaź, sołtys, wybraniec
sententia deffinitiva – wyrok ostateczny (sprawy głównej)
sententia interlocutoria – wyrok przedstanowczy, interlokut (sprawy ubocznej)
siccarius – zwadźca
sine strepitu iuris – bez udziału sądu
smerdo – kmieć
sollertia – zręczność, przebiegłość
stuprum (oppresio feminae) – gwałt
subdapifer – podstoli
subpincerna – podczaszy
succamerarius – podkomorzy
summisque pecuniariis, si quas te apud quemcumque habere praetendis atque asseris
superioritas – namiestnikowstwo
susceptum – notatka na dokumencie o zapisaniu go do ksiąg grodzkich lub ziemskich
suspendium – powieszenie

T-V

[kocibrzuch]

tactus 4 – przestępstwo popełnione w dniu odbywania się sądów
tenor – treść, zawartość; tenore praesentium (litterarum) – na podstawie przedłożonego pisma
terminus – rok, pozew ustny; rok, posiedzenie sądowe
terminus arestatus (facionatus) – rok licowany
terminus capitanealis – rok starościński
terminus concitatus (satisfactionis, astitatus, astitio) – rok przypowieszczony (przypowiastowy), dodatkowy termin rozprawy sądowej, zwł. wyznaczony w celu wykonania wyroku przez stronę, która proces przegrała
terminus curialis – rok zadworny
terminus peremptorius – rok zawity
terminus quaerelarum – rok skargowy, np. ut in proximis terminis capitanealibus (quaerelarum) [sc. compareas]
terminus scriptus – ex consensu partium, voluntarius, benivolus, prorogatus
terminus tactus – rok przytkniony
terminus translaptus – rok przepełzły, czyli taki, na którym nie stawił się powód
terragium (terrarium) – opłata czynszowa albo z oddanej (przez króla) w posiadanie ziemi

U
usura – lichwa

V
vadium – zakład czyli kara pieniężna; rękojmia, kaucja
vicini – świadkowie (opole)
vicinia – opole, osada
viduae sui iuris sunt – także odnośnie żon skazanych na banicję
vituperatio militiae – nagana szlachectwa