Przedstawiomy nasze miejscowosci

[ballest]

Jou zacznam od Plawniowitz. bo tam uech se urodziou!
Leza nad Klodnica, ktora tam wlasciwie w kanarze (kanale) plynie, jest tam
fajne jezioro, ale najwazniejszym objektem do zwiedzenia jest PALAC
BALLESTREMOW i Park!

www.gliwiczanie.pl/Rodzinny/Ballestrem/historia.html
www.gliwiczanie.pl/Rodzinny/Ballestrem/index1.html
www.gliwiczanie.pl/Albumy/Ballest/index1.html
www.gliwiczanie.pl/Biografie/Ballestrem/Ballestrem.htm

--
pyrsk
Ballest

[ramon6]

Poniszowice, lezom wele Plawniowic, ale som uo wiela starsze;-)

Ruda Ślonsko

[broneknotgeld]

Toż gryfny wontek i trocha tukeł ło moji szteli byda mog szkryfnońć.

[broneknotgeld]

Ruda Ślonska

We Rydzie Ślonski
Problym niywonski
Choć je ryszawo
Idzie na prawo.
-------------

Ruda Ślonska

W dziesiyńciu konskach
Jest Ruda Ślonska
W tym jyj uroda
Choć trocha szkoda
Że rynku tukej
Na prożno szukej.

[broneknotgeld]

W "Faktach Rudzkich"

Ło "Zeflugu" w "Faktach..." było
Ło "Notgeldzie" tyż jednako
Tako wszysko se skończyło
Jeszcze bydzie - nikt niy krako.

Wiyrek

[broneknotgeld]

ŁODPUST
We Wawrzyńcu łodpust kedyś bywoł wielki
Ciongnyły tam bajtle karlusy i frelki
Ciongnyły tam łojce matki ołmy ołpy
Chnet połowa Wiyrka wilazła z chałupy
Sztandami łobstawiali cołki stary torg
Chocioż towor na nich niywiela był wort
Bajtle jednak miały z tym wiela radości
I kożdy zabowek kupowoł dwie gorści
Potym myńsze fropy szły na karuzela
Abo na huśtowki kerych było wiela
A fajniste dziołchy z kecioka sie śmioły
Machały nogami aż kecki furgoły
Karlus zawsze frelka broł i pod szizbuda
Z lufbiksy i przeca chcioł ustrzelić cuda
Jak sie potym kero wtulyła we chłopca
Zawsze jakiś najduch rombnoł im z korkowca
I niy yno tela było tam uciychow
Bo przeca trza było zaś nachytać grzychow.

[broneknotgeld]

Moje grzibobranie

Na Laurastrasie żech sie urodzioł
W ty czyńści Wiyrka przi Bykowinie
Na Tale tyż żech z kumplami chodzioł
Tam kaj Kochłowka - dzisioj ściyk - płynie
Trowa durś rosła piykno soczysto
Joch jom krolikom ścinoł do żarcia
Dyszczoki wiosnom rosły tam gynsto
Grziby po kerych niy ma zaparcia
Zbiyrołch je do dom jod na surowo
I bez to chyba chowołch sie zdrowo
No a jak prziszła złocisto jesiyń
Chodzioł żech w strona Fryncity
Bo tam po laskach już tak pod wrzesiyń
Kozoki rosły jak sznity
Siwki czerwone i inszy maści
Czasym bagyniok sie znoloz
Grzibow miołch wtedy tyla we garści
Żech do dom z nimi czynsto loz.

----------------------------------


Dyć jo tu jeszcze niy pisoł ło tym
Żech w laskach zbiyroł tyż surowioty
Ale tych grzibow niy nosiołch do dom
W lesie żech jod je prowda tu godom
Boch z kolegami robioł brandera
Pieczone wcinołch je jak cholera
Trza jednak było je ździebko solić
Ich smak już ciyngym byda sie chwolić.

[broneknotgeld]

Na Wiyrku

Czamu na Wiyrku we czwortek targ?
Na to łodpowiy tyż Donnersmarck.

[broneknotgeld]

"Viyr Eck"

Jako zrachować te "sztyry konty"?
Dyć zowdy znojdzie sie przeca pionty.

[broneknotgeld]

Wiyrecki Turek

Na wiyreckim torgu
Ponoć ło połnocy
Turek stary łazi
Świycom mu sie łoczy
Łon ło krymsko baszta
Jakosik tu pyto
Rzykej "Pater noster"
Jak blyśnie kopyto.

[broneknotgeld]

Bebok z "Aliny"

Ponoć na Alinie
W jakimś bonkrze starym
Miyszkoł tyn nasz bebok
I łodprowioł czary
Dyć go niy szukejcie
Bo już se wykludzioł
Ruch na autobanie
Go ze spanio budzioł.

Chebzie

[broneknotgeld]

Chebzie

Dzielnica Rudy to je mało
Skond by sie uciyc yno chciało
Las rosł piyknie i bogato
Dyć niy pozwoloł czowiek na to
Chebzie po stromach pozostały
Jak sie rozwinoł przemysł cały
Gruba tu wielgo tyż urosła
Skond wongla mocka we świat poszła
Banhof zaś stanoł niydaleko
Bo kożdy na tyn wongel czekoł
Łon tu do dzisioj jeszcze stoji
Choć sie ło prziszłość mocno boji
Ledwo nom zipiom polske cugi
PKP yno liczy długi
Jakby go zamkli cołkym tukej
To nawet Chebzia tyż niy szukej.

[broneknotgeld]

Chebzie

Na Chebziu som same panki
Bo majom bana i banki.
------

[broneknotgeld]

Chebzie

Liche lasy orzegowske chebziami tu ino
Bestoż miano jak za bozna ktosik wypomino
Dyć se Chebzie w historyji jakoś zapisało
W środku Rudy Ślonski dzisioj! Co wiyncy by chciało?

[broneknotgeld]

Kokotek

Bor kokotek - strach tam wlyźć
Dusza trza na puklu niyść
Rzykać by niy spotkać zboja
Na tref zocny czy rachuja?

[broneknotgeld]

Park Paweł

"Paulek" na Chebziu cołkym sie stracioł
Park swojim mianym jednak wzbogacioł
Tako ze gruby przeszło na planty
Dyć dobrze tako?! Jo niy jest "anty".

[broneknotgeld]

We "Edwardzie"

Ponoć Kokotek moczoł w niym gyry
Po raubie kerych mioł wiela
We jego toni - tu byda szczyry
Skrył cosik - wiym yno tela

Dyć se niy wożcie niczego szukać
Sztama z utopkym zboj czimoł
Lepi po gowie już se poklupać
A Edek w głymbi podrzymoł.

[broneknotgeld]

Rabczyk z Chebzio

Na drodze z Glywic do ty Krolhuty
Robioł kokotek zasadzki
Niyjedyn bezto szoł niyłobuty
Take to były "zabawki"

Dyć roz masorza zdyboł we lesie
Zrabowoł wszyske piniondze
A tyn - na Chebziu wieść tako niesie
Niy myśloł spotkać go w sońdzie

Noż mioł w cholywie - tako drałuje
Kaj zboj geld jego rachowoł
Jeronie - richtig to forsztelujesz?
-Rana śmiertelno mu dowo!

Nożym go przibioł cołkym do buka
Śmierć Kokotkowi szkryflano
Choć nikt niy prziszoł go tukej szukać
Po czech dniach znodli go rano.

[broneknotgeld]

Kokotkowy skarb

W lesie Kokotek ponoć straszyło
Jynki we nocy szło słychać
Toż wele buka nojgorzy było
Ze strachu ciynżko aż dychać

Tako chebzianie roz prziszli z rana
Buk zetli pniok wykopali
Dyć zablyszczała złotym im jama
Z tym cołko prowda poznali

Skarb kokotkowy przeca łodkryli
-Tako ich nojpiyrw ucieszoł
Dyć se go zabrać niy łodwożyli
Bo zbojnik wiela nagrzeszoł

Ponoć do dzisioj kajsik łon leży
Kto czyste mo intyncyje
Możno go znojdzie - idzie w to wierzyć
-Stracom sie w Chebziu mecyje

Bo skarb Kokotka mo szteli służyć
Wydźwignońć jom w gora tako
W zocny ideji idzie go użyć
-Ptok czorny ło tym tu krako.

[szwager_z_laband]

tego Kokotka jeszcze niyznom - mosz jakes teksty o nim?

jakes linki mozno mosz??

[broneknotgeld]

Linkow niy mom.
Wyszła latoś ksionżka
"Czarne anioły, tajemnicze lwy, magiczny kamień..."
- Podania ludowe z Rudy Ślaskiej

Zebrały to i łopracowały dwie siostry;
Dorota Świtała-Trybek
Joanna Świtała-Mastalerz

Wydane przez Muzeum Miejske w Rudzie Ślonski.
No toż we poru miejscach naszego Kokotka tam wspominajom.

[broneknotgeld]

Ponoć Chebzie latoś blyśnie
Banhow już tam niy ukiśnie.

[ballest]

A Kokotek napewno nowy wystroj dostou, abo ?

Ruda

[broneknotgeld]

Rudzke piekaroki

Rudera widziołch - myślołch że chlyw
A przeca kedyś piykli tam chlyb
Dobrze że ludzie durś pamiyntajom
I piekarokow historio znajom.



Luftkolejka we Rudzie

Gornoślonske cudo - linowo kolejka
Taszczyła durś wongel - niy to co ta "Elka"
Szkoda że jom tukej zbulyli już downo
Teroz by to była atrakcjo szykowno.

[broneknotgeld]

Nasz zamek

Stoł zamek we Rudzie
Pora setek lot
Widzieli go ludzie
Niydowno łon pod

Szkoda że terozki
Zostoł yno ślod
Bo niy było troski
Ło świadectwo lot.



Rudzki lazaryt

Knapszaft lazaryt postawioł tukej
Wielgachny piykny i modny
Dzisioj go jednak w Rudzie niy szukej
Dołym podebroł go szkodnik

Gruby fedrować pod nim zaczyły
Wongel wybrały dokładnie
Potym po pryndku go wybulyły
Już niy czekały aż padnie.



Rudzke muzeum

Dzisioj muzeum tukej se momy
Magistrat jednak był wprzody
A za kajzera - to pamiyntomy
Szkolorze szli ze ty budy.



Poczta

Poczta we Rudzie Ballestrem stowioł
Jak Wiluś na tronie siedzioł
Piykny budynek Polsce łostowioł
Choć wtedy ło tym niy wiedzioł.

[broneknotgeld]

Downe gimnazjum

Pełno tu było tych gimnazistow
Co sie uczyli we Rudzie
Piniondz z biznesym teroz sie wcis tu
Chyba kajś ińdzi niy pódzie.



Liceum im. A. Mickiewicza

Karlusy ze Rudy beamtrow
Za Niymca uczyli sie sam tu
Ballestrem na szkoła mioł łoko
Rektorow tyż cynioł wysoko

We Polsce służyło nom dali
Choć wtedy Staszicym je zwali
Z gimnazjum liceum zrobiyli
I synkow z frelkami złonczyli

Po wojnie zmiynili patrona
Adama wolała komuna
I to już do dzisioj tu momy
Dyć wszyscy liceum te znomy.



"Gasthaus" we Rudzie

Ballestrem tukej lubioł fajrować
Przepychym budynek blyszczoł
Łostatnim czasym szło sie dziwować
Jak pryndko łon nom tu niszczoł

Jednak ktoś wzioł sie za remont łostro
Zaś żech przeciyroł swe gały
Łostatni momynt - nojwyższy czos to
By cieszoł nos jeszcze cały.



Kościoł MBR

"Matki Boski Rożańcowy"
Tyn kościoł we Rudzie
Z Ballestrema wyros gowy
By nios pomoc w trudzie
Tym bergmonom i hutnikom
Kere tu robiyli
Jo tam tyż był - za to rzykom
By szczyńśliwi byli
Wszyscy ludzie ze parafii
Tak poczebny tukej
Jakbyś ciynżko mioł tu trafić
Pytej sie - niy szukej.

[ballest]

Wiym ze Ballestromowie Ruda bardzo forsowali, moze z tego powodu wybudowali ae
grobowiec w Rudnie, bo podobnie brzmi! ;))))))

W kosciele sw. Jozefa byli wczesni chwani ;)
Cieszam se , ze w Rudzie ich tak chwolom, Valentim miou w tym miesioncu
geburtstag.

[broneknotgeld]

No, toż widzisz jak to sie wszysko piyknie nom po ślonsku plecie cuzamyn.

[broneknotgeld]

Kerhof

Stary kerhof w Rudzie
Grobowiec Pielera
Dynkmal łod Janasa
I ta atmosfera.



Rudzko Kaplica Piusa X

Kaplica mo przeszło sto czidziści lot
Z huty cynku "Karol" chodzioł do nij kwiot
Jyj licznyj załogi aż do końca wieku
Wtedy piykny kościoł stanoł we tym eku.



Kościoł św. Józefa

Na wzor bazyliki tu go zbudowano
Ponoć San Lorenzo di Campo Verano
Sto lot bydzie za rok jak tukej nom stanoł
Z Kaplicy Józefa wzioł se swoje miano
Tyn łod Ballestremow Francik go fondowoł
Po śmierci sie tukej we krypcie tyż schowoł
Głośno jest we Rudzie ło tutejszy Piecie
Aniołach Limburga co słynoł we świecie
We tych arcydziełach rynka tyż Pielera
Cosik nom zostawioł - dziynki że aż tela.



Rudzki park

We Parku Miejskim - dzisioj Kozioła
Niyjedna frelka karlusa pszoła
Tyż nom Ballestrem tu go założoł
Nawet kryngelnia jeszcze dołożoł
Szkoda że dzisioj jom tukej niy ma
Komu by teroz wciepnońć tyn tymat?

[broneknotgeld]

Rudzko Kuźnica

Szajset lot słyszymy już ło tyj Kuźnicy
Kaj ajza topiyli ci piyrwsi hutnicy
Kto jeszcze pamiynto knajpa Karlinera?
Kero podebrała tyż gruba - cholera!
Abo tyn wielgachny Knapszaftu lazaryt
Kedyś ta Kużnica miała wiyncyj zalyt.



"Karol"

Huta cynku "Karol" - tyn osmy cud świata
Rozsławiała Ruda przez dość duge lata
Dzisioj huty niy ma niy ma "krola cynku"
Pamiyńć sie łostała - na wieki - ło tym tu.



Cegelnia "Karol Emanuel"

Cegelnia w kolonii ło tym samym mianie
Trzi wieki widziała a przeca durś stoji
I niychej sie jeszcze nom tukej to stanie
Że głośno zawoło - Buduj z cegły moji!

[broneknotgeld]

Szyb "Franciszek"

"Francek" ze "Wawla" w Rudzie nom stoji
Zabytek z niego zrobiyli
-"Cechowni teroz już niy ma moji"
Tak se we nocy łon kwili.



Szyb "Minerwa"

Przi cmyntorzu w Rudzie
Stoła sie "Minerwa"
We bergmońskim trudzie
Miała wielko przerwa

Jeszcze przez lot wiela
Ludzie tam miyszkali
Dyć w końcu ta sztela
Trza było łobalić.



Szyb "Klara"

Piykne miano pełne słońca
Bestoż możno niy mo końca
Tyn szyb jeszcze stoji w Rudzie
Niych trwo jak nojdużyj pudzie.


Nasze szyby

"Francek" "Jan" i tyn "Bartosz" - szyby "Walyncioka"
Kere piyrwyj szachtami "Brandenburga" były
Stoły rzyndym przi glajzach - blikały z wysoka
Na rudzianki co łokna w familokach myły.



Rudzki "Walenty"

Sto lot stoł "Walenty" piyrwyj "Wolfgang" zwany
Wyglondoł pokracznie - dyć był podziwiany
Jego tukej miano miała tyż koksownia
Teroz wrak jyj straszy ekologow co dnia.


Szyb "Leon"

Dyć "Leona" już niy ma choć stoł dugo tukej
I zostawioł po siebie durś wyraźne ślady
Jego wieży na prożno we tyj Rudzie szukej
Niy trza już go nom było - na to niy ma rady.

[broneknotgeld]

Utopek szlajfkom

We Rudzie przi stawie
Bawiyła se prawie
Dyć szlajfka widziała
Tako jom chytała
Aż wlazła do wody
Z tym koniec przigody.

Chareu,Königshütte,Królewska Huta,Chorzów

[rico-chorzow]

-Cały zapis autorstwa Hermanna5-

Chorzów, noszac jeszcze nazwe Królewska Huta, otrzymal prawa miejskie w roku
1868. Jednak jego dzieje sa znacznie dluzsze. Najstarsza osada na terenie
obecnego miasta jest bowiem dzisiejsza dzielnica Chorzów Stary, w której
zachowaly sie jeszcze relikty jej wiejskiej przeszlosci.


1. Na poczatku byla wies...

.ale o jej poczatkach niewiele wiadomo. Nazwa wskazywalaby, ze
zalozycielem, badz tez pierwszym wlascicielem wsi byl Zachariasz, krócej
Zacharz albo Charz. Jedna z hipotez utrzymuje nawet, ze mógl to byc
Zachariasz z rodu Wezyków.

Tak czy inaczej wies musiala istniec juz wczesniej na prawie polskim, nim 24
czerwca 1257 roku w Czeladzi Wladyslaw, ksiaze opolski, wydal zgode na
lokowanie dwóch wsi, Chorzowa i Bialobrzezia (Chareu i Belobreza) na prawie
niemieckim. Wystawiony przez niego dokument jest pierwszym nie
kwestionowanym dokumentem dotyczacym Chorzowa. Zarówno dokument wystawiony 7
lipca 1136 roku w Pizie przez papieza Innocentego II, w którym mowa jest o
wsi Zuersov pod Bytomiem, jak i dokument wystawiony w 1198 roku w
Jerozolimie przez patriarche Bozogrobców, w którym wspomina sie o wsi
Coccha, budza watpliwosci.

Czy nowa lokacja byla zwiazana z koniecznoscia odbudowy wsi zniszczonej w
roku 1241 przez Tatarów? Tak sie utrzymuje, jednak informacja o tym pochodzi
dopiero z roku 1792, a jej autorem jest ówczesny proboszcz chorzowski,
Ludwik Bojarski. Podobnie niepewna jest informacja o spaleniu wsi przez
husytów w roku 1430. Cóz zatem naprawde wiadomo?

Okolo roku 1300 Chorzów stal sie wlasnoscia miechowskich Bozogrobców. Zakon
ten posiadal tez placówki w Nysie, Dzierzoniowie, Raciborzu i Zabkowicach,
jednak ok. 1345 roku zerwaly one kontakty z klasztorem miechowskim i
podporzadkowaly sie Bozogrobcom praskim. Tym sposobem placówka
bytomsko-chorzowska pozostala jedyna slaska placówka utrzymujaca kontakt z
Miechowem, skad przybywali kolejni proboszcze.

Bozogrobcy, którzy az do roku 1816 wladali Chorzowem, wpisali sie na trwale
w jego dzieje. Przez cale wieki ich krzyz widnial w herbie osady. Dzis
ostatnim sladem ich bytnosci w tej miejscowosci jest polówka ich krzyza
sasiadujaca z polowa piastowskiego orla w herbie miasta.

Niewiele wiemy o wygladzie dawnego Chorzowa. Najstarsze zachowane do dzis
budynki pochodza z poczatku XIX w. Nie zmienil sie natomiast
charakterystyczny uklad zabudowy z zalamaniem glównej ulicy przy kosciele,
który prawdopodobnie od poczatku znajdowal sie mniej wiecej w polowie wsi. W
latach 1580-1610, za czasów proboszcza Blazeja Bronowskiego, wzniesiono w
Chorzowie pierwszy murowany kosciól. Obecny neogotycki kosciól pod wezwaniem
sw. Marii Magdaleny zbudowany zostal w latach 1888-92 na miejscu ostatniej
swiatyni bozogrobców - barokowego kosciola z 1785 roku.


Zmiany w najblizszym sasiedztwie wsi rozpoczely sie pod koniec XVIII w. wraz
ze wzrostem znaczenia wegla kamiennego. Pierwsze dwie niewielkie kopalnie -
"Hedwig" i "Neue Hedwig" - uruchomil w roku 1790 chorzowski proboszcz Ludwik
Bojarski. Juz rok pózniej, 7 maja 1791, rozpoczeto wydobycie w pierwszych
szybach panstwowej kopalni "Prinz Carl zu Hessen", która w roku 1800
przemianowana zostala na "Königsgrube". Jej pierwsze szyby -
"Wilhelmschacht" i "Pelagiaschacht" zlokalizowane byly miedzy wsiami
Chorzów, Lagiewniki i Górne Hajduki, w miejscu obecnego dworca kolejowego
Chorzów Miasto. Jako ciekawostke warto tu podac, ze w rok po uruchomieniu
kopalni odwiedzil ja mlody, nikomu jeszcze wówczas nieznany pruski urzednik
górniczy Alexander von Humboldt.

Jednak to nie kopalnia przesadzila o dalszym, dynamicznym rozwoju okolic
wioski Chorzów. Znacznie wazniejsza inwestycja byla huta zelaza. Decyzje o
jej budowie podjeto 17 lutego 1799 roku. Fryderyk Wilhelm III, który
przeznaczyl na ten cel 40 tysiecy talarów, nadal jej nazwe "Königshütte". O
jej lokalizacji zadecydowaly przede wszystkim czynniki przyrodnicze:
miejscowe zloza wapieni i wegla, zloza glinki ogniotrwalej w niedalekich
Kochlowicach i Zalezu oraz trzy stawy na terenach przeznaczonych pod budowe
huty. Budowe nadzorowali Johann Friedrich Wedding i John Baildon, jednak
dusza calego przedsiewziecia byl Friedrich Wilhelm Reden, którego imie
otrzymal pierwszy wielki piec uruchomiony 25 wrzesnia 1799 roku.

Zalazkiem przyszlego miasta byly osady, koncentrujace sie wokól huty. Do
dnia dzisiejszego zachowalo sie 11 domów z datowanego na ok. 1800 r. osiedla
robotniczego przy obecnej ulicy Kalidego. W 1818 r. wybudowano szose do
Zabrza (Krönprinzenstrasse, pózniej ulica 3 Maja, nastepnie Wieczorka, a
dzis ponownie 3 Maja).

W latach 20-tych i 30-tych XIX w. na terenie obecnego miasta powstaly
kolejne kolonie robotnicze. Prywatna kolonia Erdmanswille, zalozona przez
przedsiebiorce Erdmanna Sarganka w miejscu i okolicy obecnej ul. Wolnosci
powstawala w latach 1826-1830.

Krótka byla kariera Królewskiej Huty jako miejscowosci uzdowiskowej. Dzieki
odkrytym tu wodom o wlasciwosciach leczniczych miejscowy lekarz, dr
Bannerth, mógl wybudowac dom zdrojowy i umiescic w r. 1830 osade w rejestrze
slaskich uzdowisk. Ostatecznie jednak, gdy w miare postepujacej eksploatacji
zlóz wegla zaczely zanikac wody podziemne, uzdrowisko stracilo racje bytu.
Dzis jedynym sladem tego epizodu w dziejach Chorzowa jest ulica Starego
Zdroju.

Pierwszym kosciolem osady Królewska Huta byl ewangelicki kosciól im.
Elzbiety, którego budowe ukonczono w roku 1844. Osiem lat pózniej ukonczono
budowe pierwszego kosciola katolickiego - kosciola sw. Barbary. Gmina
zydowska posiadala zapewne juz dosc wczesnie dom modlitwy, ale nie zachowaly
sie zadne informacje na jego temat. Budowa okazalej synagogi ukonczona
zostala dopiero w roku 1875.

Pierwszy pomnik w Królewskiej Hucie odsloniety zostal przez króla Friedricha
Wilhelma IV z okazji 50-lecia "Królewskiej Huty". Upamietnial on twórce
huty, zasluzonego dla rozwoju górnoslaskiego przemyslu wybitnego dzialacza
gospodarczego Friedricha Wilhelma von Reden.

Decyzje o nadaniu praw miejskich Królewskiej Hucie podjeto dopiero 17 lipca
1868 r. Na mocy aktu erekcyjnego króla pruskiego Wilhelma I polaczono
kolonie robotnicze i kilka gmin wiejskich (m.in. Szarlociniec, Pnioki,
kolonie Erdmanna, Lagiewniki, Klimzowiec, Hajduki oraz górniczych gruntów
czesci Chorzowa) w gmine miejska o nazwie: Stadt Königshutte (Miasto
Królewska Huta). Herb otrzymalo miasto 18 pazdziernika 1869 r. W chwili
swego powstania Królewska Huta miala ok. 14 tys. mieszkanców. Ich liczba
zaczela jednak szybko rosnac osiagajac w 1905 r. 66 tys. Na poczatku XX w.
Królewska Huta miala najwyzsza gestosc zaludnienia na Górnym Slasku (w 1914
r. na 1 ha zabudowy przypadalo ok. 366 osób). Status tzw. Stadtkreis
(powiatu miejskiego) wiazacy sie z wieksza samodzielnoscia finansowa gmina
uzyskala na mocy rozporzadzenia ministra spraw wewnetrznych z 12 marca 1898
r., które wylaczylo miasto z powiatu bytomskiego. Miasto stalo sie w ten
sposób pierwszym na Górnym Slasku samodzielnym powiatem miejskim.

W roku 1870 Królewska Huta uzyskala polaczenie kolejowe z Katowicami i
Bytomiem. Dopiero jednak w roku 1903 miasto dorobilo sie pieknego dworca
kolejowego zbudowanego w stylu neogotyckim. Juz od roku 1894 wybrukowanymi
ulicami Królewskiej Huty kursowaly tramwaje. W 1898 r. uruchomiono
elektrownie, która w okresie miedzywojennym byla najwieksza w Polsce (100
MW). Na przelomie XIX i XX w., w okresie najwiekszej swietnosci miasta,
wybudowano szereg budynków uzytecznosci publicznej: m.in. neogotycki budynek
poczty (1892), Hotel Graf Reden (1901, obecnie budynek Teatru Rozrywki) i
Hale Targowa (1905) o powierzchni 2600 m2. W tym czasie powstaly tez liczne
kamienice mieszczanskie, z których najbardziej reprezentacyjne wybudowano na
najbogatszej ulicy miasta: Kaiserstrasse (obecnej ul. Wolnosci). Rynek przez
dlugi czas pelnil role glównego placu targowego i dopiero po wybudowaniu
hali targowej s

[rico-chorzow]

W 1898 r. uruchomiono
elektrownie, która w okresie miedzywojennym byla najwieksza w Polsce (100
MW). Na przelomie XIX i XX w., w okresie najwiekszej swietnosci miasta,
wybudowano szereg budynków uzytecznosci publicznej: m.in. neogotycki budynek
poczty (1892), Hotel Graf Reden (1901, obecnie budynek Teatru Rozrywki) i
Hale Targowa (1905) o powierzchni 2600 m2. W tym czasie powstaly tez liczne
kamienice mieszczanskie, z których najbardziej reprezentacyjne wybudowano na
najbogatszej ulicy miasta: Kaiserstrasse (obecnej ul. Wolnosci). Rynek przez
dlugi czas pelnil role glównego placu targowego i dopiero po wybudowaniu
hali targowej stal sie prawdziwa ozdoba miasta.


3. Na obrzezach Królewskiej Huty

Poza wsia Chorzów na obrzezach Królewskiej Huty istnialy tez inne, wcielone
pózniej do miasta wsie. Jedna z nich sa pomijane przez opracowania dotyczace
dziejów miasta Maciejkowice, które wzmiankowane sa od XVI w. Do dzis sa one
oddzielone od pozostalej czesci miasta i zachowaly sporo ze swego dawnego,
wiejskiego charakteru. 1 lutego 1930 wies ta zostala wcielona do gminy
Chorzów.

Wies Hajduki, która z czasem podzielila sie na Górne Hajduki i Dolne
Hajduki, powstala najprawdopodobniej pod koniec XVI lub na poczatku XVII w.
Jej rozwój w wieku XIX zwiazany byl z przebiegajaca od 1846 roku przez jej
tereny linia kolejowa Opole-Myslowice i uruchomiona w roku 1873 huta
"Bismarck". Gdy w roku 1903 doszlo do polaczenia Dolnych i Górnych Hajduk w
jedna gmine, przyjela ona nazwe tozsama z huta - Bismarckhütte. Po przejeciu
gminy przez wladze polskie nazwa zostala zmieniona na Wielkie Hajduki.

Drugim waznym dla gminy zakladem przemyslowym byly zaklady koksochemiczne
nalezace do berlinskiego przemyslowca Rudolfa Rüttgersa. Dzieki przemyslowi
gmina rozwijala sie szybko. Miala brukowane ulice, linie tramwajowe, w 1911
powstal okazaly ratusz gminny, a w 1913 - nowy dworzec kolejowy i poczta.


Gdy 28 czerwca 1914 roku w Sarajewie zginal od kul zamachowców austriacki
nastepca tronu Franz Ferdinand, nikt z mieszkanców Królewskiej Huty nie mógl
spodziewac sie, jak powazne i daleko idace beda nastepstwa tego zamachu. A
pierwszym byla straszna, trwajaca kilka lat wojna, podczas której stracilo
zycie 11 milionów ludzi.

Niemcy przegraly wojne, cesarstwo upadlo, zalamala sie gospodarka, wybuchly
niepokoje spoleczne. I w tej sytuacji odrodzona Polska zaczela domagac sie
od Niemiec Górnego Slaska. Co jednak dla jednych oznaczalo mozliwosc powrotu
do Macierzy po wiekach niewoli, dla innych bylo próba oderwania rodzinnych
stron od Ojczyzny. Na Górnym Slasku wybuchly zbrojne starcia. Na obszarze
obecnego miasta Chorzowa do starc doszlo dopiero w sierpniu roku 1920, gdy
powstancy usilowali opanowac je od pólnocnego wschodu - od Chorzowa i
Maciejkowic - oraz przy próbach opanowania Hajduk Wielkich.

20 marca 1921 r. odbyl sie plebiscyt, w którym Górnoslazacy mieli sie
wypowiedziec za lub przeciw przylaczeniu do Polski. Wyniki plebiscytu w
Królewskiej Hucie byly jednoznaczne: za pozostaniem w Niemczech opowiedzialo
sie 74,75 % glosujacych (31 864 glosów). Nieco mniej glosów za Niemcami
padlo w Wielkich Hajdukach (64,12 %) i Maciejkowicach (60,65 %) i tylko
nieco ponad polowa w Chorzowie (52,11 %).

Mimo tych wyników, po podziale obszaru plebiscytowego Królewska Huta
znalazla sie w czesci Górnego Slaska przyznanej Polsce. Uroczystosc
przejecia Królewskiej Huty przez wladze polskie odbyla sie 23 czerwca 1922
roku.

Okres miedzywojenny naznaczony byl pietnem wiekszych i mniejszych konfliktów
polsko niemieckich. Dochodzilo do nich na róznych plaszczyznach i nie
ominely one nawet królewskohuckiej gminy zydowskiej. Szczególnie dokuczliwe
byly one w lonie wladz miejskich, paralizujac wielokrotnie ich prace.

Zmienilo sie wiele: zburzono stare pomniki, stawiajac na ich miejscu nowe.
Najdluzej przetrwal pomnik hrabiego von Reden, który zostal zburzony dopiero
latem 1939 r. Huta, która dala nazwe miastu, z "Królewskiej" zostala
przemianowana na "Pilsudski". W miescie pojawilo sie wiele nowych gmachów
uzytecznosci publicznej: gmach Banku Polskiego, gmach Komunalnej Kasy
Oszczednosci, gmach Zakladu Ubezpieczen Spolecznych, gmach Miejskich
Zakladów Elektrycznych i Wodociagowych. W latach 1927-29 przebudowano tez i
rozbudowano ratusz.

1 lipca 1934 roku nastepuje polaczenie Królewskiej Huty z Chorzowem i Nowymi
Hajdukami oraz nadanie wszystkim terenom wspólnej nazwy Chorzów. Miasto,
które liczylo wtedy 103 108 mieszkanców, otrzymalo tez wówczas wraz z nowa
nazwa nowy, formalnie zatwierdzony herb, opracowany przez zespól kierowany
przez profesora Jana Dabrowskiego. Herb ten do dzis jest herbem miasta.

Kolejne powiekszenie obszaru miasta mialo miejsce 1 kwietnia 1939 r. Do
Chorzowa przylaczono wtedy Wielkie Hajduki , Szarlociniec oraz czesc
Kochlowic. Miasto liczylo wówczas 139 305 mieszkanców.

II wojna swiatowa rozpoczela sie w Chorzowie od starc bojówek polskich i
niemieckich. Miasto zajete zostalo przez regularne sily zbrojne dopiero 4
wrzesnia. Niemal natychmiast zaczeto przywracac mu niemiecki charakter i
wyglad, poczynajac od przywrócenia nazwy Königshütte i rozwieszenia flag ze
swastyka. Zburzona zostala synagoga i polskie pomniki, odbudowano pomnik
hrabiego von Reden, który odslonieto uroczyscie w lipcu 1940 r. W miescie
kwitlo zycie kulturalne i rysujacy sie obraz móglby wydawac sie wrecz
sielankowy, gdyby nie przeslanial ponurej prawdy. Prawdy o tym, ze Chorzów
byl tez miastem obozów pracy przymusowej, które istnialy przy kazdym
wiekszym zakladzie przemyslowym.

27 stycznia 1945 do Chorzowa wkroczyly wojska sowieckie. Juz 2 lutego PPR w
Chorzowie miala blisko 200 czlonków i objela wladze w miescie. Rozpoczely
sie wywózki do przymusowej pracy w ZSRR, osadzanie w dopiero co opróznionych
obozach, wysiedlanie ludnosci niemieckiej. Miastu zaczeto przywracac polski
charakter i wyglad, totez po raz kolejny zburzony zostal pomnik hrabiego von
Reden. Nowa wladza w swych poczynaniach starala sie unikac nawiazan do
Polski przedwojennej - na tabliczkach z nazwami ulic pojawili sie inni
bohaterowie, wprowadzono tez nowe swieta. Huta "Królewska" raz jeszcze
zmienila nazwe - tym razem na "Kosciuszko".

Dla Chorzowa rozpoczal sie nowy okres w jego rozwoju. Ruszyly pelna para
zaklady przemyslowe, zaczely wyrastac nowe osiedla mieszkaniowe, na obrzezu
miasta, na poprzemyslowych nieuzytkach powstal ogromny park o powierzchni
600 ha. Miasto stalo sie "oczkiem w glowie" najwyzszych wladz, odwiedzali je
tez przywódcy zaprzyjaznionych panstw. Ten dynamiczny rozwój mial tez swoja
mroczna strone - ogromna koncentracja przemyslu na obszarze zaledwie 34 km2
i eksploatowanie ponad miare przestarzalych urzadzen i instalacji
przemyslowych, przy najwiekszej w kraju gestosci zaludnienia (4,5 tys.
osób/1 km2) mialo wrecz katastrofalny wplyw na stan srodowiska naturalnego i
zdrowia ludnosci. Wystarczy tu przypomniec, ze latach 60. w Chorzowie na
15,9 % powierzchni miasta spadalo w ciagu roku ponad 1000 t pylu na 1 km2.

W latach 70. doczekal sie Chorzów modernizacji, która zepsula wiele w jego
wizerunku. W trakcie budowy estakady, która miala rozwiazac problemy
komunikacyjne miasta, zniszczony zostal rynek, na którym wyburzona zostala
czesc kamienic z przelomu XIX/XX w. Przebudowano tez w tych latach w
pseudonowoczesnym stylu piekna hale targowa i dworzec kolejowy w centrum
miasta.

[rico-chorzow]

5. Chorzów dzis

Zmiany gospodarcze zachodzace w Polsce po roku 1989 nie pozostaly bez wplywu
na sytuacje ekonomiczna Chorzowa. Po prawie 200 latach zakonczono tu
eksploatacje zasobów wegla kamiennego, zas prezny dotad przemysl
metalurgiczny zostal dotkniety strukturalnym zalamaniem. Spowodowalo to dosc
gwaltowne zalamanie sie rynku pracy, z jakim miasto nie uporalo sie do dzis.
W czerwcu 2005 roku stopa bezrobocia wynosila w Chorzowie 22,8 %.

Mimo licznych problemów, nie sposób przeoczyc zmian na lepsze. Miasto
wyladnialo, stare kamienice i gmachy odzyskaly swoja dawna swietnosc.
Chorzowem zainteresowalo nim szkolnictwo wyzsze - dziala tu Szkola
Zarzadzania Uniwersytetu Slaskiego, Górnoslaska Wyzsza Szkola
Przedsiebiorczosci i wydzial zamiejscowy Wyzszej Szkoly Bankowej w Poznaniu.

Najwieksza turystyczna atrakcja Chorzowa pozostaje Wojewódzki Park Kultury i
Wypoczynku - jedyny w swoim rodzaju kompleks rekreacyjny o powierzchni 600
ha, który powstal w latach 50. ubieglego wieku na poprzemyslowych
nieuzytkach. Na jego terenie znajduja sie: Górnoslaski Park Etnograficzny, w
którym zgromadzono zabytki architektury wiejskiej, Slaskie Wesole
Miasteczko - najwiekszy lunapark w Polsce, ogród zoologiczny, planetarium i
obserwatorium astronomiczne, kompleks letnich kapielisk oraz Stadion
Slaski - miejsce wielu waznych wydarzen sportowych, w tym glównie meczów
pilkarskich z udzialem reprezentacji Polski. W parku jest równiez czynna
unikalna nizinna linowa kolejka krzeselkowa, której trzy linie maja laczna
dlugosc 6 km.

Chorzów posiada tez Muzeum Miejskie, a w nimn jeden z najwiekszych zbiorów
numizmatycznych w kraju. Warto tez obejrzec w Chorzowie drewniany kosciólek
sw. Wawrzynca z 1559 r., przeniesiony w 1938 r. z Knurowa, który stoi na
Górze Redena przy ulicy Lwowskiej, i odwiedzic Teatr Rozrywki, którego
siedziba od 1985 r. miesci sie w bydunku dawnego hotelu "Graf von Reden".

Choc dawne obiekty przemyslowe znikaja z terenu Chorzowa w zastraszajacym
tempie, mozna tu jeszcze znalezc takie perelki, jak szyb "Elzbieta"
zbudowany w stylu neogotyckim w latach 1913-14.

Bedac w centrum miasta, warto obejrzec odbudowany po latach, trzeci juz z
kolei pomnik hrabiego von Reden, czlowieka, dzieki któremu powstala
Królewska Huta i miasto, które wokól niej zbudowano. W dziejach tego
kilkarotnie wznoszonego i burzonego pomnika skupiaja sie jak w soczewce
zlozone i dramatyczne dzieje calego miasta.

[broneknotgeld]

Za Bolka Chrobrego

Wele Bytomia gon powiod Chrobry
Zwiyrza tu przeca niy brakowało
Tako i profit z tego był dobry
Wojom se nawet zapodobało

Dyć bestoż warszlos kasztelan stowio
Możno na bezrok zaś Bolko bydzie
Gowiydź ubito radość mu sprowio
I jodła wiyncy - grod niy we biydzie.

[broneknotgeld]

"Zversov" ("Zwierzów")

Kaj bor był gynsty i wiela zwierza
Stanoł tyn Zversov - w to prawie wierza
Dyć kasztelański grod był po blisku
A woj wnerwiony ło pustym pysku.

[broneknotgeld]

Lazaryt

Bożogrobcy lazaryt już tu zrychtowali
Choć pod Bytom w końcu go przeca przeniyśli
Lepi bliży princa - to forsztelowali
I zdo sie co richtig dobrze na tym wyszli.

[broneknotgeld]

Łoketek w Chorzowie

Uciyk Łoketek - gorko w Krakowie
Toż przenocowoł aże w Chorzowie
Bo bytomiany bramy zamknyli
I wojow z princym w prog niy wpuściyli

Dyć z niymi opat rajtowoł przeca
Co z miechowitow zocnego neca
Tako se niy trza tymu fest dziwać
Nojszczyrszo prowda - na nic wom kiwać.

[broneknotgeld]

"Coccham" 1198

W Jerozolimie tako szkryfnyli
Co bozogrobce "Cochcam" chyciyli
Przi "Belobreze" richtig ta wioska
Toż przipomino mi cosik troszka.

[broneknotgeld]

Łod "chorego"?

Chorzow łod "chorego" nosi swoje miano?
Toż tu bożogrobcy żykali co rano
I piyrszy lazaryt tako wystawiyli
Niym se do Bytomia z chorymi wkludziyli

Dyć przeca i potym profity z ty wioski
Szły na kurowanie z kerym myni troski
Ponboczek braciszkom łaskami tyż darzoł
A czowiek ło zdrowiu niy yno zamarzoł.

[broneknotgeld]

Z "hory"

Na gorce przeca tyn Chorzow Stary
Toż możno miano taki jest "miary"?

[broneknotgeld]

Tchorzew - Chorzew?

Ano - jak przeszli tyndy Tatary
Kożdy se schowoł - mody i stary
Dugo we borze potym siedzieli
Wyleźli - tako chorobska mieli.

[broneknotgeld]

Z "tchórzówki"

Chorzowiany w myckach łażom
Ze skory łod tchórza
Możno stond i miano szteli
Dyć jo niy powroża.

[broneknotgeld]

Herb Krolewski Huty (18.X.1869)

Poł orła majom na niym czornego
Tyż szlajfkom srybrnom przeposanego
Inicjał krola - koronowany
Młotek z pyrlikym zekuplowany.

[broneknotgeld]

Ze Chorzowa

Na Chorzowie i Dombie bożogrobce stojom
Dlo tych co kurujom łostatniom łostojom
Przi bytomski bramie dyć lazaryt majom
Mogom bliźnim służyć bo grosz stond ściongajom.

[broneknotgeld]

7.X.1643

Bytom w Szwedow rynkach
Ciyrpi umynczony
Tako wielko mynka
Pisano tu łonym

Utropiony ratusz
Rabujom kościoły
Za wiela tu katusz
Dyć zdo sie - "krol goły"

Na Chorzow se wojsko
Jednak niy keruje
Bardzi tukej swojsko
Spokoj jakby czuje.

[broneknotgeld]

Farorz Hilary Przibylski

Łostatni gospodorz bożogrobcow fary
Tyż i po kasacie we Chorzowie łostoł
Tu go z parafiji wyniesom na mary
Służoł swojym wiernym aż go Pon Bog dostoł.

[broneknotgeld]

Z woli princa Władysława

Po Tatarach tu niywiela se ludzi łostało
Toż panisko miechowitom ziymie darowało
By je zakon skiz profitow sprobowoł ratować
Ze Chorzowym se udało - plon zaczoł im dować

Domb tyż tako po somsiedzku złoci swoje łany
Białobrzezie - tu tref gorszy zdo sie był pisany
Dyć mi jedyn ołpa prawioł - możno ło tym wiycie
Że choć miano se straciyło to som Miechowice.

[broneknotgeld]

Chorzow gore 1430

Z tym rokym husyty tukej zoglondnyli
Czy juzaś se ludzie przed niymi pokryli?
Wiymy yno tela co Chorzow zegoroł
Mikołaj z Żyglina tako ich pokoroł.

[broneknotgeld]

Na Drajoku

Na Drajoku pod Paniynkom
W wielki grocie śpiom rycerze
Niy jest dlo nich to udrynkom
Ślonska majom bronić w wierze

Toż to spod Legnicy woje
Huf Jadwigi Ślonski zocny
Jedyn styknie z nich za troje
Krześcijanin z niymi mocny.

[broneknotgeld]

Rycerze naszy patronki

Dyć niy na darmo Legnica była
Orda Tatarow przeca skryńciyła
I na połednie poszła w Madziary
Tako łobrona godziwy miary.

[broneknotgeld]

Szafrańce w Chorzowie

Czym te Szafrańce niy handlowali?
Czego to łoni niy rozwoziyli?
Po cołkym Ślonsku wozy ciongali
Do Wrocka tako tyż zoglondnyli
We tyn czas moru jak śmierć mo żniwo
Stolica Ślonska wtedy w żałobie
Tref roztomajty - tako już bywo
Zdało sie istnym - bydom we grobie

Przeca zaraza wielko szczimali
W końcu wrocajom - som we Chorzowie
Dyć jako ze tym bydzie tu dali?
Strach mo terozki niyjedyn czowiek

Trza sie Paniynce łoddać w opieka
Zocno figura już na kolumnie
Sztela łobroni - po co uciekać?
Toż Matko Bosko zwroć łoczy ku mnie.

[broneknotgeld]

Kedy se zbudzom rycerze?

Ponoć za komuny śnik ich niyspokojny
Dyć se niy zbudziyli do "krziżowy wojny"
Teroz przi Paniynce słychać aż chrapanie
Tako mi sie zdowo co wojsko niy wstanie.

[broneknotgeld]

W Chorzowie

Ponoć tu łod downa kaplica se stoła
Coby bozogrobce mogli do niyj wołać
Tych kierzy robiyli na jejich lazaryt
A przeca trza było pilnować ich wiary.

[broneknotgeld]

Kościoł 1379-1590

Wiela razy łodnowiony
We tych richtig czasach ciynżkich
Przez husytow poraniony
Jakoś szczimoł rożne klynski

Dyć niy łopar sie wiekowi
Trza nowego - kożdy powiy.

[broneknotgeld]

Łodnowiynie kościoła 1632

Kościoł po remońcie zdo sie jako nowy
Dyć juzaś siedzibom jest bytomski gowy
W Chorzowie spokojni we czas wojny srogi
Tukej se kerujom Szagalskiego nogi

[broneknotgeld]

Kościoł Maryji Magdalyny 1590-1710

Kery to już kościoł?
Niy byda rachować
Dyć wiela łon znaczoł
Dlo tego Chorzowa.

[broneknotgeld]

Juzaś stoji 1785

Marji Magdalyny kościoł juzaś stoji
Bo jako w Chorzowie bez kościoła szczimać?
Toż farorz Bojarski se ło niego boji
Ponoć skuli tego niy chce nawet drzymać.

[broneknotgeld]

Stanoł se na sztrasie!

Kożdymu sie zdowo co łon dziwnie stoji
Toż se poczytocie ło tym godki moji
Kero tukej leci za chorzowianami
Bo łoni nojlepi ło tym wiedzom sami

Prawiyli co piyrwyj była gryfno fara
Ło kero ksiondz richtig musioł se tu starać
Bo w niyj Jan Sobieski tako zanocowoł
I wyśnioł co Turkom lyjty wielke dowoł

A huf wiod chorzowski - wiycie ło niym cosik
Historyji szteli ciekawy to "grosik"
Toż chałpa brzimowo jak piyrwyj stoć mioła
Trza było wyciongnońć fundamynt kościoła

Na "sztrasie" świontynia tako se stanyła
Fary tref niy szczyńdzioł bo se wypolyła
Dzisioj to wyglondo możno trocha dziwnie
Dyć czowiek niy może jak Ponboczek kiwnie.

[broneknotgeld]

Po powojynnych remontach

Ustrojyli kościoł wedle nowy mody
Tako narobiyli yno jymu szkody
Kaj polichromije? Neogotyk w środku?
Co gryfne se traci - czy yno z przipodku?

[broneknotgeld]

We "babińcu"

We "babińcu" piyrwyj wisioł krziż chorzowski
Włazioł żeś tamtyndy - jakby myni troski
Na duszy ci lekci i to troszku dziwi
Że zdo sie co życie już leci szczyńśliwi.

[broneknotgeld]

We Rejestrze Ujazdowskim

We Rejestrze Ujazdowskim coś ło Rudzie prawiom
Toż na kartach historyji tako nom tyż jawiom
Wioska na piyńdziesiont łanow - siedym łod sołtysa
Reszta biskup mo wrocławski - jak scygania - zgrzysza
Młyn tyż tukej z downych rokow sołtys czimoł mocno
Tako jego gospodarka richtig w Rudzie zocno.

[ballest]

Przeczytej jeszcze roz, nie je to uo Rudnie ?

[broneknotgeld]

Jo niy jest ze Rudna.

[broneknotgeld]

Kuźnica 1401

Kolanijom biskupickom Ruda jakby była
Toż se mozno tukej drapko i kuźnica wziyła
Princ opolski biskupowi ruda kopać zwoloł
Łon bogactwym swoji ziymi tyż se tako chwoloł.

[broneknotgeld]

Rudzko Kuźnica

Se rozrosto okolica
Dyć jak tukej jest kuźnica
Trza zarozki tyż osady
Na to przeca niy ma rady.

-
forum.gazeta.pl/forum/71,1.html?f=28940

[broneknotgeld]

Ruda 1396

Ruda majom w rynkach bratki
Przeca Rudzcy niy gagatki
Andrzej Krzysztof no i Stanik
-Historyjo niy cygani.

[broneknotgeld]

Kuźnica 1407

Toż gwarki bytomske ruda dobywajom
Za kontmanow tukej bratkow Rudzkich majom.

[broneknotgeld]

Rudzcy

Wiela familijo miała tukej włości
Ktoś ze niyj starostom bytomskim dyć był
Tako we proficie jest łona zocności
No i durś nabiyro jakby wiyncy siył.

[broneknotgeld]

Po wojnach husyckich

Klucz ujazdowski cołkym sprzedany
Tożse biskupi słabsi już czujom
Dyć tukej Rudzcy już downo pany
Tako na swojym dobrze durś czujom.

[broneknotgeld]

Staniki

Po Staniku łojcu syn mo take miano
Familiji Rudzkich dziedzina poddano
Ano - junior jednak mo już yno cera
Toż se cosik zmiyni możno ze tym teraz.

[broneknotgeld]

Dorota

Dziedziczkom po łojcu Dorota jest - ja
Wzioł se jom za ślubno Jan Hynryk von Wrbna
Syn jejich nojstarszy Bernard nosioł miano
Rodziciele zmarli - jymu sztela dano.

-
forum.gazeta.pl/forum/71,1.html?f=28940

[broneknotgeld]

Ruda 1529

Toż Bernard umiyro a dzieci mo małe
Prziszło gospodorzyć tukej ich ujkowi
Chnetko w inksze rynce wszysko przyńdzie całe
Rudzko fraszka tako ło tym cosik powiy.

[broneknotgeld]

Jan Gierałtowski 1540

Jan Gierałtowski Ruda kupuje
Pewno go znocie z Chudowa
Toż tu terozki gospodaruje
Knif zno i przeca mo gowa.
-
forum.gazeta.pl/forum/71,1.html?f=28940

[broneknotgeld]

70 dusz

Prawie siedymdziesiont dusz ta Ruda miała
Jak w Gierałtowskiego dziedzinie zagrała.

[broneknotgeld]

Wacław Starszy Gierałtowski

Ruda erbnoł syn po fatrze
Ślady łojca łon niy zatrze
Familijo mo pamiyntać
Zapomniynie - ludzko piynta.

[broneknotgeld]

Jan Młodszy Gierałtowski

Rod Gierałtowskich Ruda durś czimie
Tu gospodorzy - tako niy drzymie.

[broneknotgeld]

Wacław Młodszy Gierałtowski 1611

Ano - ze tym rokym Ruda już istnego
Dyć i chnetko końca doczko łon swojego.

[broneknotgeld]

Ruda 1622

Wacław Młodszy pomarł - dzieci niy łostawioł
Dugo na tym ziymskim padole niy bawioł
Toż terozki Ruda w ryncach wdowa czimie
Przi kery von Praschma dość drapko se drzymie.

[broneknotgeld]

Konieccy

Czy Koniecki kupioł Ruda?
Dyć jom czimoł - tako póda
Razym z Pyjtrym Starszym tukej
Potym syna jego szukej
Co po łojcu nosioł miano
Sztela jymu przeca dano.

[broneknotgeld]

Ruda 1642

Podeszły wojska z Glywic pod Ruda
Czidziestoletnio ciyngym łostuda
Dziedzina naszo fest uciyrpiała
Straty nojwiynksze Kuźnica miała.

[broneknotgeld]

Marianna Koniecka 1643

Toż teroz Marianna dziedziczkom jest tukej
Biołego-Bielskiego mo istno za chopa
A czas durś wojynny - uciechy niy szukej
Czidziści lot ciyngym pierońsko utropa.

[broneknotgeld]

Sztyry cery

Marianna ze Olkym sztyry cery miała
Za dobrych karlusow je powydowała
Dyć żodno z nich przeca niy łostała w Rudzie
Tako familijo z ty szteli se pódzie.

[broneknotgeld]

Aleksander Biały-Bielski 1656

Toż z tym rokym pomarł dziedzic w Rudzie naszy
Rocznica ciekawo dyć nos niy postraszy
Ponoc we dziyń śmierci tego pożałowoł
Co niy bydzie cerow na zamku wydowoł.

[broneknotgeld]

Marianna 1665

Cerom weseliska w Rudzie wyprowiyła
Niym ze swojym ślubnym se w końcu złonczyła
Tako ze tym rokym tam kaj rudzki zamek
Może sie pojawić cołkym inkszy panek.

[broneknotgeld]

Jerzy Welczek 1675

Ponoć spadkobiercy dugo sie sońdziyli
Niym cołki majontek jakoś podzielyli
Graf Welczek z Dymbiyńska Ruda se kupuje
Łon terozki tukej wszyskim reskiyruje.

[broneknotgeld]

Baron Welczek - fater

Znoł Welczka Wiedyń tako Warszawa
Słuzba cysorsko to niy zabawa
Rod ze Dubenska wywiod czeskego
Syna doł Rudzie jeszcze do tego.

[broneknotgeld]

71 000 talarow

Richtig wiela kosztowało
Dyć se Rudy mu zachciało
Tako i klucz biskupicki
Chcioł z tym Welczek mieć na wdycki.

[broneknotgeld]

Jerzy Welczek 1687

Czimoł ta Ruda dwanoście lot
Podobnoś ze niyj wiela był rod
Dyć w końcu kryska prziszła na niego
A spadkobiercy niy mioł do tego.

[broneknotgeld]

Ruda 1687

Pomarł grof Welczek - niy mioł potomka
Siostrze przipadło se w tym utonkać
Kero za chopa Rauthena miała
Aż z Koszyncina tukej blikała.

[broneknotgeld]

Filip von Rauthen 1693

Pon na Koszyncinie pomarł we tym roku
Tako już i w Rudzie niy postompioł kroku.

[broneknotgeld]

Anna Zuzanna von Rauthen 1704

Toż Anna Zuzanna już do chopa leci
A co sie we Rudzie skiż tego ukleci?

[broneknotgeld]

Erbnoł ziyńć

Teście majontek dali ziyńciowi
Tako testamynt przeca tyż powiy
Wzioł se za ślubno nojstarszo cera
Toż i wzbogacioł naprowdy teraz.

[broneknotgeld]

Graf Mikołoj von Sobeck z Kornic

Prawiom co sie niy nacieszoł za wiela dobrami
Dyć mu drapko prziszło pomrzić - ło tym wiycie sami.

[broneknotgeld]

Grafini Anna Zuzanna Rynata von Sobeck

Toż młodom wdowkom istno łostała
Sama spać w łożku jednak niy chciała.

[broneknotgeld]

Jan Bernard III von Praschma

Sto rokow piyrwyj tu Praschma był
Teroz zaś istny probuje siył
Grafini rudzko we kwiecie wieku
Toż se niy dziwej tymu czowieku.

[broneknotgeld]

Ruda 1731

Dziedziczka Rudy nowy grob "kopie"
Juzaś jest wdowom - po drugim chopie.

[broneknotgeld]

"Do czech razy sztuka" 1738

Mo już Rynata chopa czeciego
Dunina wziyła do łoża tego
Tako łon po niyj erbnoł dziedzina
Choć niy łostawioł dlo swego syna.

[broneknotgeld]

Jan Dunin

Łod Pyjtra Własta rod swoj wiod istny
Palatyn ślonski - ktos był zowistny
Tako herb "łabyńdź" zdobioł Dunina
I biskupicko-rudzko dziedzina.

[broneknotgeld]

Ruda 1744

Grafini rudzko wtedy umiyro
Tako w Glywicach już pochowano
Dunin na inkszo frela zaziyro
Przi Annie Waxmann budzi co rano

Syna mu dała no i tyż cera
Dyć pon z piniondzym zdo sie źle stoji
Trza mu dziedzina już sprzedać teraz
Nowy właściciel Rudzie se kroji.

[broneknotgeld]

13.08.1748

Na to postawia jo moja gowa
Z tym dniym już Ruda łod von Stechowa
Kupioł jom razym z Biskupicami
Choć piyrwyj blysnoł Pławniowicami.

[broneknotgeld]

33 000 guldynow

Biskupice razym z Rudom
Za tyn geld we rynce pódom
Przeca wiycie - von Stechowa
Łon tu teroz piyrszo gowa.

[broneknotgeld]

Franciszek Wolfgang Freiherr von Stechow

Wpiyrw Pławniowice kupioł na Ślonsku
Potym pomyśloł ło nowym konsku
Toż biskupicko-rudzko dziedzina
Już von Stechowa czimie rodzina.

[broneknotgeld]

Wielki piec w Rudzie

Przeniesiony z Pławniowic
Rudzie ajza dowo
Kuźnicy surowka
Do świyżynio sprowio.

[broneknotgeld]

Co terozki?

Kaj był piec Stechowa co richtig terozki?
Ano przeca znocie "Grota Matki Boski".

[broneknotgeld]

"Familienfidekommiss" 1751

Zrobioł se majorat ze swoji dziedziny
Toż erbnie w całości jedyn ze rodziny.

[broneknotgeld]

Ruda 1758

Czimoł Stechow Ruda rokow aż sztyrnoście
Dyć mu se pomarło - do truły go wroźcie
Szczyńściym mo dziedzica istnego dziedzina
Majorat przełazi terozki na syna.

[broneknotgeld]

Karol Franciszek von Stechow (1728-1798)

Po łojcu majorat mioł sztyrdziści lot
Toż pewnikym richtig był ze tego rod
Dyć z żolym we wrota do Pyjtra szoł klupać
Bo choć mioł dwie ślubne - syna darmo szukać.

[broneknotgeld]

Karol Franciszek von Ballestrem

Majontek Stechowa przipod siostrzyńcowi
Sie mu poszczyńściyło - kożdy tako powiy.

[broneknotgeld]

Karol Franciszek von Ballestrem (1750-1822)

Ruda Biskupice no i Pławniowice
Zocne majoratu richtig okolice
Toż rod Ballestremow blysnoł teroz jasno
Oby mu na Ślonsku niy było za ciasno.

[broneknotgeld]

Karol Ludwik von Ballestrem (1755-1829)

Starszy brat pomarł - czas na młodszego
Dyć niy za dugo czimie sie tego
Po siedmiu rokach śmiertka prziłazi
Kaj chce tam umi kosisko wrazić.

[broneknotgeld]

Joanna Nepomucena von Zulow (1768-1840)

Toż se Karol Ludwik wzioł istno za ślubno
Z niom mioł dziewiyńć dzieci - familijo chlubno.

[broneknotgeld]

27.VII.1927

Majorat wloz w rynce syna nojstarszego
Karola Wolfganga - karlusa zocnego
Ze kerym urosnom tukej gruby werki
Już szłoby tyż szkryfnońć - przemysłowiec wielki.

[broneknotgeld]

Jeronie, alech sie machnoł ze tom datom.
Ło cołke sto rokow - wyboczcie


27.VII.1827

Majorat wloz w rynce syna nojstarszego
Karola Wolfganga - karlusa zocnego
Ze kerym urosnom tukej gruby werki
Już szłoby tyż szkryfnońć - przemysłowiec wielki.

[broneknotgeld]

Berta von Leithold (1803-1874)

Toż w niyj mocie slubno Karola Wolfganga
Familijo rośnie jak "dwojka do tanga"
Tako naszo Berta skuli tego "tańca"
Dwie cery zrodziyła no i syna Franca.

[broneknotgeld]

Franciszek von Ballestrem (5.IX.1834)

Dnia piontego września gyburtag fajrowoł
Grof kery niy yno Rudzie wiela dowoł
Choć możno niywiela nos dzisioj to cieszy
Był tyż prezydyntym Parlamyntu Rzeszy.

[broneknotgeld]

Piyrszo gruba 1751

Von Stechow Sasow tukej sprowadzioł
Szachta do rudy mu kopać mieli
Dyć znodli wongel - tyn tyż niy wadzioł
Blasku dołożoł chnet rudzki szteli.

[broneknotgeld]

23.01.1752

Prawa majoratu krol Prus dyć podpisoł
Tam szachta wspomniano - nikt niy bydzie miyszoł.

[broneknotgeld]

60 talarow rocznie

60 talarow grafowi dowali
Za wongel co tukej teroz fedrowali
Dyć po Sasach chopy kryncom tym gyszeftym
Widać niy łaziyli skiż tego na fechty.

[broneknotgeld]

Rudzko gruba 1769

Komisyjo bergmońsko na gruba zjechała
Sztolniom aże w przodek do gwarkow se ciśli
-Ło prawie gorniczym cosik łosprowiała
Poszli do Stechowa jak we końcu wyszli

Ano bo już chnetko krol to reskiyrywoł
Toż pola gornicze mo państwo nadować
Ze zwolom urzyndu - tako forsztelowoł
Majom już na zowdy bergmony fedrować.

[broneknotgeld]

"Brandenburg" 1770

Toż ze nowym prawym już gruba we zgodzie
Mo pole nadane i przezocne miano
Tako i von Stechow niy bydzie po szkodzie
Bo cołko dziedzina tu jymu poddano.

[broneknotgeld]

"Brandenburg" 1790

Johan Wolfgang Goethe zwiydzioł se ta gruba
Bo w pruski dziedzinie głośno ło niyj było
Upadowy, szachty - aże zaczoł mrugać
Zdo sie co i trocha go to wystraszyło.

[broneknotgeld]

"Aleksandrine" 1788

Drugo gruba von Stechowa
Dyć niy stowioł jom łod nowa
Yno kupioł na Porymbie
Choć niy rudzko - mom jom w gymbie.

[broneknotgeld]

Gruba "Maksymiliane"

Miano porymbski gruby zmiynione
Ślubno Stechowa już sławi łone
Bestoż w pamiyńci tako łostanie
A jako dzisioj uczcić nom panie?

[broneknotgeld]

Gruby Ballestrema

Jak Karol Franciszek erbnoł tyn majontek
To w łobydwu grubach jeszcze fedrowali
Dyć trza było zamknońć chnet porymbski kontek
Z "Brandenburga" ciyngym wongel dobywali.

[broneknotgeld]

Skonsolidowano "Brandenburg"

Gruba ciyngym rosła ło pola gornicze
Szachtow miała wiyncy - maszyna parowo
Robota w niyj była - przeca ło tym wiycie
"Czorne złoto" tako Ślonskowi wydowo.

[broneknotgeld]

"Branibor" - 1924

Z "Brandynburga" w Polsce "Branibor" zrobiyli
Możno se we mianie za czynsto mylyli.

[broneknotgeld]

"Wawel"

Coś tyn "Branibor" niy upasowoł
"Wawel" nojlepszym drapko sie zdowo.

[broneknotgeld]

"Brandyga"

Durś w miyndzywojniu na nia godali
Ci co na dole tu fedrowoli
Wongel z "Brandygi" dowoł im życie
Czasym zabiyroł chopa kobiycie.

[broneknotgeld]

"Wolfgang - Wawel"

Dwie gruby w jedny teroz cuzamyn
Niy yno miano łonczy je przeca
Dyć ciyngym rośnie - daleko "amyn"
Bestoż se jeszcze ło tym coś skleca.

[broneknotgeld]

"Walenty-Wawel" 1936

Lepszy "Walenty..." tako pasuje
Pewno tyn "Wolfgang..." cos niy sztimuje
Dyć łoba miana "Ballestermowe"
Ważne co gorom jednak jest czowiek.

[broneknotgeld]

"Wolfgang" 1939-1945

Toż se niy dziwcie - wroco co piyrwyj
Przi wielkich zmianach durś hasłym - "Wyrwij".

[broneknotgeld]

Juzaś "Walenty-Wawel" - 1945

Polska se wroco - Niymce fest dali
A tukej wongel durś fedrowali
Downo "Brandyga" dowo robota
I skarb jyj czorny - to niy gupota.

[broneknotgeld]

KWK "Wawel" -1971

Ano - sie w tym "Wawlu" "Paweł" nom zatracioł
Łod Chebzio tym Ruda tako ubogacioł
Ze miana wylecioł przi tymu "Walynty..."
Dyć bergmon fedrowoł - wongel zdoł sie świynty.

[broneknotgeld]

KWK "Pokój" 20.05.1997

Łostatni wozyk z wonglym wyciongli
"Wawel" we "Pokój" wtopiony
Jeszcze niy cołkym wszysko wyprzongli
Już "amyn" godo ktoś łonym.

[broneknotgeld]

"Gruba "Gutte Schiffahart" 1817-1818

Krotko we niyj fedrowali
Trocha wonglo jednak dali
Niych w pamiyńci nom łostanie
Gruba kero już niy wstanie.

[broneknotgeld]

"Catharine" 1821-1891

Toż ta gruba piyknie rosła
Rozne pola połonczyła
Do znaczynio tako doszła
Dyć mioł "Wolfgang" wiynkszo siyłą

Z tym sie miano zatraciyło
Choć je znali tela lot
Ze "Wolfgangym" w "Wawel" wbiyło
Czy ktoś był ze tego rod?

[broneknotgeld]

"Fabrique" 1823-1847

Chocioż łod sia gruba była
We "Brandenburg" se wtopiyła
Pola skonsolidowane
Ty zocniejszy przeca dane.

[broneknotgeld]

"Oskar" 1841-1873

Dwie zocne szachty ta gruba miała
Toż niymi wongel wydobywała
Dyć niy zonikła cołkym zamkniono
Yno z "Wolfgangym" tako złonczono.

[broneknotgeld]

"Carl Emanuel" 1847-1885

Downo ty gruby we Rudzie niy ma
Miano nom jednak łostało
Choć tyn "Karmański" inkszy już tymat
Se piyrwyj tu fedrowało.

[broneknotgeld]

Gruba "Wolfgang" 1862-1930

Rożne pola połonczyła
Z downych grub mo wiynkszo siyła
Przi "Brandydze" dyć cuzamyn
Jakby niy chce godać - amyn
Ze Niymcami wojnom wroco
Trza se potym pytać - po co?

[broneknotgeld]

"Wolfka"

Toż i po wojnie tako godali
"Walynty-Wawel" fedrowoł dali.

[broneknotgeld]

"Graf Franz" 1913-1923

Na polach "Wolfganga" rośnie gruba nowo
Dziesiyńć lot fedruje i juzaś sie chowo.

Kochłowice

[broneknotgeld]

"Cochlearius"

"Łyżkorz" chałpa tu postawioł
Drzew mioł na nie tukej wiela
Z familijom fest se sprawioł
Tako rosła naszo sztela

Skond te łyżki? -Ze Kochlowic!
Inksi przeca już prawiyli
Toż i ty se dzisioj dowiydz
W Kochlowicach z tego żyli.

[broneknotgeld]

Mitelorze

Arystokracyjom łyżka se zdowała
Bywało dyć gorzi tako tu bezmała
Toż we Kochłowicach miotły wyrobiali
Potterowi jednak nigdy niy posłali.

[broneknotgeld]

Dolina Jamny

Toż bajtlym kompołch se we ty Jamnie
Grziby tu zbiyrołch jagody
To niy jest bojka - wejrzyj se na mnie
I napij źrodlany wody

Ło kery starka piyrwyj prawiyła
Co życio łona dodowo
Czy bestoż dugo richtig nom żyła?
-Nikerym tako se zdowo.

[broneknotgeld]

Fazaniec

Tam fazany miały taniec
Łostoł yno tyn Fazaniec
Pański ptok na pańskim stole
To niy kura we rosole.