la_bonne_cusine
16.03.23, 17:11
Tekst linku
Fryzjerka prowadząca własną działalność gospodarczą opłacała składkę chorobową od najniższej podstawy wymiaru. Przed urodzeniem dziecka przez cztery miesiące podwyższyła wpłaty do ZUS-u. Potem przez cztery lata otrzymała aż 304 tys. zł z tytułu zasiłku macierzyńskiego, chorobowego i opiekuńczego. ZUS chciał ją pozbawić części pieniędzy, ale Sąd Najwyższy stanął po stronie przedsiębiorczyni.
Prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą samodzielnie ustalają wysokość podstawy wymiaru swoich składek na ubezpieczenie społeczne, biorąc pod uwagę limity określone w przepisach. ZUS nie ma prawa kwestionowana zadeklarowanej podstawy wymiaru. Nie można takiego uprawnienia wywodzić też z generalnych zasad, czyli dbałości o środki zgromadzone w systemie ubezpieczeń społecznych. ZUS może kwestionować jedynie sam tytuł ubezpieczenia, czyli sprawdzać, czy dana osoba nie założyła działalności gospodarczej dla pozoru, jedynie po to, by zyskać świadczenia.
Tak wynika z wyroku Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego z 2 marca 2023 r. (sygnatura akt II NSNc 107/23). Orzeczenie to ma istotne znaczenie dla wszystkich przedsiębiorców, w szczególności jednak dla przedsiębiorczych matek, które pd rządami starych przepisów, gdy łatwiej było podwyższyć świadczenie. Przepisy zostały zmienione, ale ZUS zaczął kwestionować podstawy świadczeń już wypłaconych. I w sądach toczy się dużo takich spraw.
Sprawa, którą zajmował się SN, dotyczyła przedsiębiorczyni, która prowadziła zakład fryzjerski. 1 lipca 2013 r. zgłosiła działalność do ubezpieczeń społecznych, w tym do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Co do zasady deklarowała najniższą dopuszczalną podstawę wymiaru składek, czyli 60 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia (w 2015 r. było to 2 375,50 zł). Jednak w okresie luty — maj 2015 r. opłacała składki od kwoty 9 897,50 zł, czyli maksymalnej, dopuszczalnej podstawy (250 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia). Następnie od 4 maja 2015 r. zaczęła korzystać z zasiłku chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego (z krótkimi przerwami, w trakcie których świadczyła działalność). W okresie maj 2015 r. — październik 2019 r. pobrała świadczenia na łączną kwotę 304 203,44 zł, czyli średnio ok. 6 — 6,5 tys. zł za miesiąc pobierania danego zasiłku.
ZUS porównał przychody i dochody wnioskodawczyni w latach 2015-2019, w tym w okresie luty-maj 2015 r. i uznał, że nie były one wystarczające na opłacanie składek w zadeklarowanej, wysokiej wartości. W grudniu 2019 r. skorygował więc (obniżył) podstawę wymiaru składek w okresie luty-maj 2015 r. Przedsiębiorczyni odwołała się od tej decyzji do sądu, domagając się uznania zadeklarowanych przez nią kwot (a więc także wysokości wypłaconych już zasiłków).
We wrześniu 2020 r. Sąd Okręgowy w Lublinie oddalił odwołanie ubezpieczonej od decyzji ZUS. Uznał, że ta ostatnia w sposób "wyrachowany i intencjonalny dokonała krótkoterminowego zwiększenia podstawy wymiaru składek w celu uzyskania długookresowych korzyści, czyli wyższych zasiłków". Sąd podkreślił, że nie neguje praw kobiet ciężarnych do podejmowania działań, które zapewnią im zabezpieczenie socjalne, ale nie może to wynikać z instrumentalnego wykorzystania systemu ubezpieczeń. Zgłaszanie wysokiej podstawy wymiaru składek przy niskim przychodzie przedsiębiorcy (lub wręcz stracie) ma na celu wyłącznie uzyskiwanie wysokich świadczeń. Odbywa się to kosztem innych ubezpieczonych i jest niezgodne z zasadą solidaryzmu społecznego. W takiej sytuacji ZUS ma więc prawo kontroli i kwestionowania podstawy wymiaru składek.
Ubezpieczona wniosła o zmianę tego wyroku, ale Sąd Apelacyjny go podtrzymał. Podkreślił, że pobieranie świadczeń z ubezpieczeń było dla przedsiębiorczyni bardziej rentowne niż działalność gospodarcza. Skoro zaś ZUS jest uprawniony do kontroli tytułu ubezpieczenia (czyli czy działalność gospodarcza była rzeczywiście prowadzona), to może też weryfikować deklarowaną podstawa wymiaru składek, zwłaszcza gdy chodzi o zamiar uzyskania wysokich zasiłków z ubezpieczenia społecznego.
Sprawą fryzjerki zainteresował się rzecznik małych i średnich przedsiębiorców. Wniósł on skargę nadzwyczajną od wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie. Spór trafił do Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych SN. Ten ostatni już wcześniej orzekał, że ZUS nie jest uprawniony do kwestionowania zadeklarowanej wysokości podstawy wymiaru składek przedsiębiorcy, jeśli mieści się ona w granicach wskazanych przepisami (między 60 proc. i 250 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia). Stwierdził to m.in. w wyroku z 2010 r. (sygnatura akt II UZP 1/10).
— Niedopuszczalne jest domniemywanie kompetencji organów władzy publicznej, jeśli nie została im wprost przyznana — przypomniał SN.
Podkreślił, że uprawnień takich "nie można się domyślać, ani wywodzić ich wyłącznie z kardynalnych wartości i zasad obowiązującego systemu ubezpieczeń społecznych". W odniesieniu do przedsiębiorców ZUS jest uprawniony jedynie do kwestionowania tego, czy w ogóle istniał tytuł objęcia ubezpieczeniami, czyli czy — w omawianej sprawie — kobieta rzeczywiście prowadziła zakład fryzjerski.
— W demokratycznym państwie prawnym przyjmuje się, że organy władzy publicznej działają w sposób lojalny i uczciwy wobec obywateli — wskazał SN.
Skoro przedsiębiorcy zachowują się zgodnie z obowiązującymi przepisami, które umożliwiają im deklarowanie podstawy wymiaru składek, to nie powinni być zdani na późniejsze, arbitralne decyzje organów. Z tych powodów SN uchylił wyrok Sądu Apelacyjnego i zwrócił mu sprawę do ponownego rozpatrzenia.
— Argumentacja ZUS prowadziła do przekonania, że względną pewność co do prawa ubezpieczona posiadałaby jedynie w przypadku zrezygnowania z uprawnień zagwarantowanych jej w ustawie, t.j. w przypadku zadeklarowania minimalnej podstawy wymiaru składek. Z takim poglądem w świetle zasady demokratycznego państwa prawnego nie można się zgodzić, tym bardziej że ustawa wprost przewiduje uprawnienie ubezpieczonych do wskazania tej podstawy w widełkowo określonych granicach i w oderwaniu od jakichkolwiek kryteriów — komentuje Adam Abramowicz Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców.
