Bolesław Leśmian był jednym z najgenialniejszych

[mala200333]

Bolesław Leśmian był jednym z najgenialniejszych polskich poetów. Erotyk jego autorstwa, "W malinowym chruśniaku", zna chyba każdy Polak
W życiu Leśmiana nie brakowało problemów. Przez swoją niezaradność wpadł w kłopoty finansowe. Musiała pomagać mu kochanka
Do końca padał ofiarą ataków na tle antysemickim. Odbierał nienawistne telefony, a adorator jego ukochanej córki powiedział, że się z nią nie ożeni przez wzgląd na żydowskie korzenie Leśmiana
W swojej twórczości Leśmian często pytał o istnienie Boga. Jego ostatnimi słowami przed śmiercią było pytanie: jest tam kto?

[mala200333]

Przyszedł na świat 22 stycznia 1877 r. w Warszawie w spolonizowanej rodzinie żydowskiej – jako Stanisław Bolesław Lesman. Nazwisko otrzymał po przodkach, księgarzach od pokoleń.

Do dzisiaj w jego biografii jest wiele, zbyt wiele luk. Nie ustalono np., gdzie właściwie spędził pierwsze dziesięć lat swojego życia (przypuszczalnie w Warszawie), czy jego ojciec Józef faktycznie wykradł trójkę swoich dzieci żonie – Emmie Sunderland. Wiadomo za to, że ponownie ożenił się z Heleną z Dobrowolskich, względem której Leśmian żywił dość ambiwalentne uczucia. Za życia macochy czuł do niej przede wszystkim żal i niechęć, po jej śmierci zaczął doświadczać smutku, z szacunkiem przechowywał jej szubę: płaszcz podbity futrem z lisów. Rodzona matka Bolesława zmarła, gdy chłopiec miał dziesięć lat. Na gruźlicę.

W 1887 r. Józef Lesman przenosi się z rodziną do Kijowa – otrzymał posadę urzędnika na carskiej kolei. Kilka miesięcy wcześniej ojciec Leśmiana, razem z synami, Bolesławem i Kazimierzem, ochrzcili się w Warszawie.

W Kijowie Leśmian kończy gimnazjum filologiczne i prawo na Uniwersytecie Świętego Włodzimierza, a także publikuje w czasopismach literackich wiersze w języku rosyjskim. Jego losy, podobnie jak dzieje polskiej literatury mogłyby potoczyć się zgoła odmiennie, gdyby Leśmian nie porzucił jednak rosyjskiego dla polszczyzny.

[mala200333]

Operując językiem polskim, debiutuje z końcem 1895 r. w czasopiśmie "Wędrowiec". Od 1897 r. podpisuje wiersze wymyślonym przez swojego wuja, młodopolskiego poetę Antoniego Langego, pseudonimem "Leśmian". Jednocześnie w dokumentach urzędowych nigdy nie przestanie być Lesmanem. Sam wymyśli pseudonim "Brzechwa" swojemu kuzynowi Janowi, chcąc wyraźnie rozróżnić dwóch piszących Lesmanów.

Nieestetyczne sprawy Bolka

W 1903 r. znany ze swojej życiowej niezaradności Bolesław – niemający np. pojęcia o tym, że brudną bieliznę się pierze, a nie od razu wyrzuca – wyrusza w trwającą kilka lat podróż artystyczną po Europie. Jedzie najpierw przez Wiedeń i Salzburg do Monachium, a potem do Paryża. W stolicy Francji Celina Sunderland – jego kuzynka, pierwsza miłość, wieloletnia kochanka, przyjaciółka na całe życie i istota, podobnie jak Leśmian, niewielkiego wzrostu – poznaje go z Zofią Chylińską. Obie kobiety są malarkami, spotkały się na akademii. Utalentowana, urodziwa Zofia będzie jedyną żoną Leśmiana, choć nie jedyną kobietą w jego sercu. Z żoną Leśmian będzie miał dwie córki: Marię Ludwikę, zwaną Lusią i Wandę, czyli Dusię, ulubienicę ojca. Ciekawostka: Dusia została aktorką, podobnie jak jej urodzona w Kairze córka, Gillian Hills, znana choćby z głośnego "Powiększenia" (1966), w którym zagrała razem z Jane Birkin.

Jak pisała o żonie Leśmiana Magda Umer: "Była córką lekarzy z Łomży, marzyła o karierze malarki i życiu bohemy, ale szybko przyszły na świat dzieci, a ona zorientowała się, że ukochany mąż jest właściwie trzecim dzieckiem, dziwnym, trudnym, ale genialnym. I że wszystko trzeba podporządkować jego twórczości. W to nigdy nie wątpiła i może dzięki temu nigdy jej nie opuścił". Za to ona aż dwukrotnie prosiła go o rozwód. Bezskutecznie. Na jej stosunek do romansów męża (mimo ślubu Leśmian utrzymywał relacje z Celiną, później sytuacja jeszcze bardziej się skomplikowała) nieco światła rzucają słowa ich córki, Marii Ludwiki: "Matka daleka była od życia erotycznego, ojca kochała jak starszego brata i bardzo było jej to na rękę, że to, co uważała za nieestetyczne, załatwia Bolek na mieście".

[mala200333]

Do wybuchu I wojny światowej Leśmian przez kilka lat przebywał w Warszawie, potem, około 1912 r., ponownie wyjechał do Paryża. W pierwszej dekadzie XX w. współpracował z "Chimerą", pismem Zenona "Miriama" Przesmyckiego, później także z Teatrem Artystycznym w Warszawie – jako reżyser. W 1912 r. debiutował tomem poetyckim "Sad rozstajny", rok później ukazały się zbiory baśni dla dzieci: "Przygody Sindbada Żeglarza" i "Klechdy sezamowe" oraz tłumaczone przez Leśmiana dwa tomy "Opowieści nadzwyczajnych" Edgara Allana Poego. Także w 1913 r. umarł na zawał serca ojciec poety. Atak dopadł go w drodze na pocztę, gdy szedł wysłać do Paryża buty. Bolkowi.

W czasie wojny Leśmian mieszka w Łodzi, gdzie m.in. jest kierownikiem literackim Teatru Polskiego. 1917 rok, prawdopodobnie lato, to punkt zwrotny w życiu Bolesława. Do domu Sunderlandów w Iłży, w którym Leśmian spędzał niejedną ciepłą porę, na zaproszenie Celiny przyjeżdża Dora Lebenthal – absolwentka Sorbony, lekarka, rozwódka. Romans nawiązuje się błyskawicznie. "Dora była nadzwyczaj pogodna, miała ujmujący uśmiech, z lekka zadarty kształtny nos i śliczne dołki w twarzy. Należała do typu kobiet, które umieją się podobać, miała ponętne usta, ładne zęby, posiadała naturalny wdzięk i zalotność, ale nic w niej nie było sztucznego ani wymuszonego. Uważaliśmy ją wszyscy za kobietę o niezwykłym charakterze", wspominał kochankę Leśmiana Brzechwa, który, jak zresztą wszyscy, także się w Lebenthal kochał. Dora będzie liczyć na ślub z Leśmianem i nigdy nie przestanie darzyć poety żarliwym uczuciem.

W 1920 r. ukazuje się "Łąka", zmysłowy, tajemniczy, nieco mroczny zbiór wierszy Leśmiana, w którym znalazły się takie ballady, jak np. dobrze znany "Dusiołek", ale także najsłynniejszy erotyk poety – "W malinowym chruśniaku". "I stały się maliny narzędziem pieszczoty", napisze Leśmian w tym, dedykowany Dorze, o pierwszych uniesieniach z Dorą także opowiadającym, utworze.

[mala200333]

Ale czas cofnąć się o dwa lata. W 1918 Leśmian zostaje urzędnikiem Ministerstwa Sprawiedliwości w Warszawie, by niebawem przenieść się do Hrubieszowa i objąć tam posadę notariusza. W 1922 r. przeprowadza się do Zamościa, gdzie także jest rejentem. Nadużywa podań o urlop. Ciągnie go do stolicy, do Małej Ziemiańskiej i do Dory, której mieszkanie staje się jego warszawskim adresem.

Nieudolny, roztargniony, pogrążony we własnych myślach Leśmian-urzędnik szczerze nie znosi swojej pracy, choć posada zaczyna przynosić mu niemałe dochody, uwalnia od starych długów. Przez kolejne siedem lat trwa dobra passa. Wakacje w Monte Carlo (wspaniałe, nawet gdy przegrywa się niemałą kwotę w kasynie – hazard był jedną z jego słabości), odpoczynek w sanatoriach, znowu podróże po Europie.

Zbyt częste ucieczki z Zamościa i pewnie ta wrodzona nieudolność, fajtłapowatość, ale i lekkomyślność Leśmiana musiały doprowadzić do katastrofy. W 1929 r. okazuje się, że zastępujący poetę podczas nieobecności urzędnik zdefraudował ogromną sumę, która powinna trafić do skarbu państwa. Odpowiedzialność spada na Leśmiana. Na ratunek przybiega Dora. Kochanka bez chwili wahania decyduje się sprzedać swoje ogromne, luksusowo urządzone warszawskie mieszkanie przy Marszałkowskiej. Udaje się uchronić Leśmiana przed więzieniem, ale poeta do końca życia i tak nie wyjdzie z długów. Zmartwienia pogłębiają jego problemy zdrowotne z sercem, obciążanym dodatkowo papierosami (75 dziennie) i kawą (koniecznie mocną i czarną).

"Jest tam kto?", pyta krasnoludek

W 1933 r. Bolesław Leśmian zostaje członkiem Polskiej Akademii Literatury w Warszawie. W 1935 r. opuszcza Zamość i przenosi się do ukochanej Warszawy. W 1936 r. wydaje trzeci tom wierszy – "Napój cienisty". Rok później umiera. W piątkowy wieczór, 5 listopada 1937 r., na zawał serca.

Na kilka tygodni przed śmiercią był nękany anonimowymi antysemickimi telefonami. W słuchawce słyszał zawsze to samo pytanie: "Pan jeszcze żyje?". Podobno na kilka godzin przed śmiercią Leśmian miał w swoim mieszkaniu rozmówić się z Alfredem Łaszowskim, młodym pisarzem warszawskim o poglądach skrajnie prawicowych, który zalecał się do ukochanej córki poety. Łaszowski przyznał otwarcie, że żenić się z Dusią nie zamierza – przez wzgląd na żydowskie korzenie Leśmiana.

[mala200333]

"Jest tam kto?" – to były ostatnie wypowiedziane przez niego słowa. Po jego śmierci Karol Irzykowski napisał: "Wyniańczyła go Miriamowska »Chimera« i on sam miał postać chimeryczną: drobny, wątły, dziwaczny, jak krasnoludek, zbłąkany wśród ludzi – miał jednak piękne małe i myślące dłonie, z palcami nieco podgiętymi w górę, gdy ręką wykonywał przy mówieniu ruchy pływackie. W życiu łatwowierny i nieostrożny jak przystało na poetę, w poezji był ekstatyczny, namiętny, wrażliwy, do dionizyjskich upojeń skłonny. Choć według rodowodu historyczno-literackiego wyrafinowany dekadent, wyrafinowaniec i smakosz, jednak była w nim ta niesamowita dusza krasnoludka, która skądsiś nasiąknęła atmosferą leśnej i łąkowej przyrody i odrodziła się w niej".

Nad trumną Bolesława Leśmiana rozegrał się ostatni akt miłosnego dramatu. Dora zaczęła walczyć o to, by poetę pochowano w Alei Zasłużonych na Powązkach, czego jednak Leśmianowi odmówiono. Pogrzebano go więc na Cmentarzu Powązkowskim – w grobie jego siostry. Zanim stojąca w kościele trumna została zalutowana, Dora rzuciła się przed nią na kolana, po raz ostatni przywierając swoimi ustami do ust poety. W dniu pogrzebu władczym, nieznoszącym żadnego sprzeciwu ruchem odtrąciła żonę i córki ukochanego – i samotnie wsiadła do przewożącego trumnę karawanu.

"Bądź zdrów, kolego!" – wypowiada jeszcze nad grobem "Miriam" Przesmycki. Żałobnicy nie potrafią powstrzymać śmiechu

[mala200333]

Leśmian o swoim talencie mniemał, że nie jest on ani "bardzo wielki", ani "bardzo mały". Często stawiał więc przed sobą pytanie: "Czy to warto?". Oczywiście mylił się niepojęcie w tej ocenie własnej twórczości, choć zapewne na jego przeświadczenie wpływ miało środowisko – Leśmian nie był ceniony przez Skamandrytów czy awangardzistów. Wydawane za życia tomy poetyckie nie zyskiwały uznania czytelników i krytyków. Leśmian, sięgający do wielu tradycji folklorystycznych czy orientalnych, równocześnie tworzył poezję metafizyczną, która wyróżniała się zaskakującą frazeologią. Był autorem poezji narracyjnej, tchnął nowe życie w formę ballady, pisał także utwory prozatorskie – baśnie. Rok po śmierci poety wydano czwarty tom jego wierszy, "Dziejbę leśną". W latach 50. – zbiór jego baśni prozą "Klechdy polskie". Przez kilkadziesiąt lat po wojnie ukazało się także wiele innych jego pism i utworów.

[mala200333]

ROK NIEISTNIENIA
(ze zbioru "Łąka", 1920 rok)


Nadchodzi rok nieistnienia, nadchodzi straszne bezkwiecie,

W tym roku wszystkie dziewczęta wyginą, niby motyle,

Ja pierwsza blednę samochcąc i umrzeć muszę za chwilę –

I już umieram – o, spojrzyj ! – i już mnie nie ma na świecie !



Ucz się pożądać mej śmierci, ponętne pieścić nietrwanie,

Całować mrzonkę, co dla cię kształt ust czerwonych przybiera,

I wierzyć w radość mych cieni i w oczu mych obcowanie

Nie widzi, jeno obcuje ten, co naprawdę umiera.



Uczył się kochać umarłą, pieścił dłoń, której nie było,

Całował oczy zamknięte, każdą powiekę z osobna,

Porozumiewał się z piersią, jak z pełną pieszczot mogiłą –

Ale nie wiedział, co czuła, bo nazbyt była zagrobna.



Czy czujesz moje pieszczoty i pocałunki i radość?

Czyli nie bolą cię mroki i nieistnienia nadmiary?

O, wyznaj wszystko do końca, uczyń tęsknocie mej zadość,

Zadrżyj z miłości pośmiertnej, jeślić dostępne jej czary !



Czemuż tak wątpisz o zmarłej? Wszak już do cudów nawykam.

Miłości jestem posłuszna i szczęściu się nie opieram!

I czuję twoją pieszczotę i coraz bardziej zanikam,

I czuję twe pocałunki i coraz bardziej umieram.