Tajemnica "Przepowiedni z Tęgoborzy"

[mala200333]

Wypada wziąć pod uwagę sytuację, w której Szpyrkówna zdecydowała się ów tekst opublikować – jest marzec 1939 r. – czas niespotykanych politycznych zawirowań, świat znajduje się na krawędzi katastrofy, toteż tekst zwany "przepowiednią tęgoborską" natychmiast powiela poczytna, wielonakładowa prasa, tym bardziej że przepowiednia zapowiada rychłą wojnę z Niemcami i Sowietami, jednocześnie krzepiąc narodowego ducha obietnicą zwycięstwa Polski – mówi prof. Krzysztof Jaworski z Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, z którym rozmawiamy o Marii Horskiej-Szpyrkównie, zapomnianej pisarce międzywojnia, równie tajemniczej, jak przepowiednia, którą opublikowała.

[mala200333]

Tęgoborze to wieś leżąca w gminie Łososina Dolna (powiat nowosądecki). Przepowiednia, która jest związana z nazwą miejscowości, nierozerwalnie łączy się z postacią dawnego właściciela miejscowego majątku. — Akwarium zamiast sufitu w okrągłym salonie i sala tortur w podziemiach to budzące najmniejsze zainteresowanie opowieści o zabytkowym dworze, który do dziś stoi w Tęgoborzu (nazwa "Tęgoborza" została zmieniona na "Tęgoborze" na skutek błędu jednego z warszawskich urzędników tuż po drugiej wojnie światowej — red.). Słynna nie tylko na region, ale i na cały "świat" jest wierszowana przepowiednia, wygłoszona ponoć pod koniec XIX w. podczas jednego z seansów spirytystycznych organizowanych przez ówczesnego właściciela tęgoborskich dóbr — hrabiego Władysława Wielogłowskiego — możemy przeczytać o siedzibie arystokraty na stronie internetowej gminy, z której pochodzi poniższy opis perypetii związanych z "przepowiednią tęgoborską".

[mala200333]

"Zabytkowy klasycystyczny pałac, wzniesiony prawdopodobnie na pocz. XIX w., dziś jest w rękach prywatnych i jego wnętrza nie są dostępne dla zwiedzających (może to i dobrze, bo ponoć w środku straszy…), jednak warto zobaczyć go chociażby z zewnątrz. Warto, bo to właśnie tutaj miał się odbyć pod koniec XIX stulecia seans spirytystyczny, podczas którego medium nieznanego nazwiska podyktowało treść tzw. Przepowiedni tęgoborskiej. Przepowiednia zagmatwanym i tajemnym językiem mówi o przyszłości Polski i świata, a swego czasu jej interpretacji podjął się sam Czesław Miłosz, stwierdzając, że podyktował ją "duch Mickiewicza".

Przepowiednia postrzegana jest jako "dziedzictwo" hrabiego Władysława Wielogłowskiego, który był właścicielem tęgoborskich dóbr pod koniec XIX w. Tradycja mówi, że był on zapalonym spirytystą, a nawet miłośnikiem czarnej magii. W piwnicy tęgoborskiego pałacu (a może w jednym z pokoi) urządził sobie specjalną salę do seansów spirytystycznych. Była ponoć wybijana złotymi monetami i podzielona na osiem wnęk, w których stały rzeźby, a skąpe światło wpadało do niej tylko przez jedno okienko. Nocą (po przecież nie w ciągu dnia), zbierało się w niej kilka osób, które łapały się za ręce i tworzyły tzw. łańcuch, zasilając w energię obecne wśród zebranych medium. Osoba ta, będąc w transie, przekazywała pozostałym różnorodne informacje.

Na seanse "z duchami" przyjeżdżali do Tęgoborza goście z nawet bardzo odległych stron. Hrabia Wielogłowski skrupulatnie zaś notował wyniki wszystkich spotkań, w których brał udział. Z jego zapisków powstał duży zbiór rękopisów ujętych w zeszyty. Po śmierci hrabiego trafiły one w ręce jego bratanka, Aleksandra Wielogłowskiego. Wertując papiery, natknął się on na wierszowaną przepowiednię.

[mala200333]

Seans, w czasie którego przepowiednia została wypowiedziana, odbyć się miał jesienią 1893 r. Wszystko wskazuje na to, że nie została ona od razu rozpowszechniona. Miała być opublikowana w 1912 r. we Lwowie, potem zaś w "prasie pomorskiej", ale brak na to dowodów. W 1939 r. wierszowany tekst wydał popularny "Ilustrowany Kurier Codzienny" z Krakowa. "Przepowiednia z Tęgoborzy" stała się nie byle jaką sensacją – tekst spisany w 1893 r. zapowiadał bowiem dwie wojny światowe, wieszczył też odzyskanie niepodległości przez Polskę. Był szeroko kolportowany, zwłaszcza w czasie II wojny światowej i w czasach PRL-u. Interpretowano go w różny sposób, w zależności od bieżących wydarzeń politycznych.

Czy przepowiednia została wygłoszona rzeczywiście w 1893 r. w tęgoborskim pałacu? Teorii na ten temat jest kilka. W każdym razie oryginał zapisu seansu z 1893 r. przechowywany był ponoć w Bibliotece Ossolińskich we Lwowie i zaginął po II wojnie światowej. Natomiast w dworze w Tęgoborzy ponoć do dzisiaj da się odczuć skutki sensów hrabiego Wielopolskiego – w środku straszy! Drzwi, choć zamknięte wcześniej na klucz, trzaskają, do jednego z pokoi w ogóle nie da się wejść, bo silna energia od razu "wyrzuca" śmiałka z pomieszczenia. To prawdopodobnie nieumiejętnie wywołane przed laty duchy, który nie mogą wrócić do swojego świata i czekają na medium, które im w tym pomoże…

[mala200333]

Choć autor przepowiedni z Tęgoborzy jest nieznany, fakt opublikowania tekstu przez Marię Helenę Szpyrkównę w jej książce "Trzy proroctwa" sprawia, że postać pisarki jest jedną z najważniejszych w historii tęgoborskiego proroctwa. Autorka tej publikacji pozostaje dzisiaj równie tajemnicza co przepowiednia, jeśli nie bardziej. Zapomniana po wojnie, była przed jej wybuchem tuzą życia literackiego.

– W latach dwudziestolecia międzywojennego, do chwili wybuchu wojny w 1939 r., Szpyrkówna uchodziła za znakomitość świata literackiego, była pisarką znaną, uznaną i docenianą – mówi w rozmowie z Głosem24 prof. Krzysztof Jaworski, dodając: – O jej poczytności świadczyły choćby różnorodne "rankingi czytelnicze" przeprowadzane przez ówczesną prasę. W jednym z nich – z roku 1931 – zatytułowanym "Najulubieńsi pisarze i najpoczytniejsze książki", Szpyrkówna była wymieniona w czołówce naprawdę długiej listy autorów – zajęła 33. miejsce, wyprzedzały ją jedynie tak niekwestionowane literackie znakomitości, jak: Stefan Żeromski (1. miejsce), Henryk Sienkiewicz (2. miejsce), Bolesław Prus (4. miejsce) czy Władysław Reymont (7. miejsce), a z pisarek Maria Rodziewiczówna (9. miejsce) czy Helena Mniszkówna, autorka "Trędowatej" (13. miejsce). Wypada też przypomnieć, że międzywojenna krytyka nie zawsze była życzliwa autorce, zdarzały się opinie nieprzychylne, celował w nich szczególnie publicysta Czesław Lechicki. W uznanej za kontrowersyjną książce "Przewodnik po beletrystyce" (1935) pisał między innymi o Szpyrkównie jako o autorce utworów "przeważnie wątpliwej wartości", która "lawiruje pomiędzy Rodziewiczówną a Mniszkówną, przechylając się coraz bardziej w stronę drugiej", a jej utworom zarzucił "sporo egzaltacji kobiecej i nalot mistyczny i trochę banalnej sensacji".

[mala200333]

Rola Szpyrkówny w spopularyzowaniu "Przepowiedni z Tęgoborzy" nie ogranicza się tylko do publikacji jej tekstu. Pisarka z racji swojej fascynacji spirytualizmem znała Agnieszkę Pilchową (1888-1944), noszącą przydomek Jasnowidzącej z Wisły (mieszkała w tej miejscowości). A to właśnie Pilchowej niektórzy badacze przypisują autorstwo przepowiedni z Tęgoborzy. Według nich Szpyrkówna miała "jedynie nadać wypowiedzi Jasnowidzącej formę wierszowaną i zorganizować publikację (być może bez wiedzy i zgody właściwej autorki)".

- Na początku marca 1939 r. Szpyrkówna wydała w Warszawie w drukarni Teofila Pietraszka skromną, 24-stronicową broszurę. Na stronie tytułowej można przeczytać: "Trzy proroctwa. O losach Polski, Zachodniej Europy, Ameryki oraz narodu żydowskiego. Wybór i uwagi orientacyjne M. H. Szpyrkówny" (zapis na okładce nieznacznie różni się od brzmienia strony tytułowej) – mówi o sensacyjnej publikacji Szpyrkówny kielecki literaturoznawca. – Najbardziej wyobraźnię czytelników rozpalał oczywiście pierwszy tekst broszury, zatytułowany "…Powstanie Polska od morza do morza…", zwany później popularnie "Przepowiednią z Tęgoborzy" – mówi prof. Jaworski.

[mala200333]

Więcej w Tekst linku