Dzieje, historia Śląska

[madohora]

WE WCZESNYM ŚREDNIOWIECZU (962-1138)

[madohora]

Polacy i Czesi to dwa bliskie sobie narody zachodniosłowiańskie, które w okresie wczesnego średniowiecza o wiele więcej łączyło, niż mogło dzielić. Przede wszystkim wchodziła tu w grę bliskość językowa, prawie identyczność, gdyż na dobrą sprawę języki polski i czeski zaczęły poważniej różnić się od siebie w okresie późniejszym, szczególnie od XIX-wiecznych czeskich reform gramatycznych. O porozumienie nie było więc trudno, tym bardziej, że pomagać temu mogło podobieństwo obyczajów a nawet wiele wspólnego w historii, zwłaszcza X wieku. Nie były wtedy ściśle oznaczone granice; prawie do końca panowania Mieszka l w granicach
Czech pozostawały Śląsk i Małopolska, a stamtąd szły do naszego kraju wszelkie nowości
ówczesnej Europy z tendencjami chrystianizacyjnymi na czele.

[madohora]

Po niefortunnych zmaganiach Mieszka l z Niemcami i pogańskimi Wieletami, w wyniku których został on pokonany i zmuszony do płacenia trybutu z ziem leżących na zachód od Warty, doszło do pierwszego w dziejach zbliżenia polsko-czeskiego. W 965 r. zawarto porozumienie, w rezultacie którego Mieszko l poślubił córkę Bolesława czeskiego Dąbrówkę oraz zobowiązał się do przyjęcia chrztu. W 966 r. do państwa Polan przybyli duchowni czescy, wspierani przez niemieckich, lotaryńskich i innych, i rozpoczęli jego chrystianizację, którą należy utożsamiać z pierwszym "wchodzeniem" Polski do Europy. Uzyskiwała ona dzięki temu należyte miejsce w rodzinie państw europejskich i możność rozwoju w oparciu o kulturę zachodniorzymską i sródziemnomorską. Fakt ten jednocześnie umacniał strukturę feudalną, władzę księcia, umożliwiał korzystanie z wielowiekowych doświadczeń Kościoła w organizacji i administracji państwa oraz ułatwiał przenikanie kultury zachodniej i postępu we wszystkich dziedzinach.
W owych latach istniał bliski sojusz polityczny i militarny, na mocy którego partnerzy mieli sobie wzajemnie pomagać na wypadek agresji niemieckiej. Czesi, panujący wtedy nad ziemiami południowej Polski, byli zainteresowani w ekspansji piastowskiej w kierunku Pomorza i ziem Słowian połabskich. Dlatego też chętnie popierali Mieszka l i udzielili mu pomocy w walkach z Redarami i Wolinianami, wspieranymi przez wojska margrabiego Wichmana w 967 r. To dzięki ich pomocy Mieszko l pokonał przeciwników i dotarł do wybrzeży Morza Bałtyckiego. W 972 r. Czesi ponownie przyszli polskiemu księciu z pomocą zbrojną, która okazała się czynnikiem decydującym w starciu 24 czerwca 972 r. pod Cedynią. Jazda czeska wspierała walczących pieszo Polaków, dowodzonych przez Mieszka l i jego brata Czcibora, i w końcu zadała Niemcom ostateczny cios. Dzięki temu Mieszko l opanował Pomorze Zachodnie z Wolinem i Kołobrzegiem.

[madohora]

[madohora]

Sojusz polsko-czeski był niezwykle korzystny dla obu partnerów, szczególnie dla Czechów, panujących spokojnie na ziemiach po rzekę Barycz i południowe obszary obecnej Kielecczyzny, Jednakże śmierć Dąbrówki w 977 lub 978 r, zmieniła orientację polityczną Mieszka, który w podjętych staraniach o zdobycie Małopolski i Śląska oparł się na współpracy z Niemcami. W 979 r, zawarł on związek małżeński z Odą, córką margrabiego Marchii Północnej Teodoryka, i związał się z rydwanem polityki niemieckiej, nie udzielając pomocy wielkiemu powstaniu Słowian połabskich w 983 r, oraz składając w 986 r, hołd lenny cesarzowi Ottonowi III w Saksonii. Uzyskał za to pomoc niemiecką w walce o dwie południowe dzielnice Polski, które odebrał i przyłączył do swojego państwa około 990 r. Można dodać, że Polacy zajęli także znaczną część Moraw z Ołomuńcem, które jako Alemure występuje w najstarszym polskim dokumencie pisanym - Dagome iudex. Spowodowało to zupełną zmianę nastawienia Czechów do niedawnego sojusznika, a wkrótce w grę weszły inne czynniki.

[madohora]

[madohora]

*

[madohora]

Zadaniem mojem dzisiejszem jest skromny urywek historyczny — luźna karta dziejowa, która nas zainteresować może jako fragment z życia Karola XII — którego dzieje z historyą naszą związane i dla nas obojętnemi być nie powinny, jakkolwiek w obrazku niniejszym sprawy polskiej w właściwym słowa tego wyrazie nie poruszam wcale kreślę li tylko epizod zajmujący z pobytu Karola XII w Saksonii, po zawarciu traktatu Alt-Ranstadtskiego, epizod zatargów jego z cesa rzem niemieckim Józefem I, wobec którego fanatycznie podejmując protestancki sztandar idei i Gustawa Adolfa, popada w rzeczywisty błąd polityczny, — takim pobocznem intermezzo — tracąc czas drogo cenny, a osłabiając stanowisko i wszechpotęgę zdobytą pod Narwą, śpiewając psalmy i odbierając kościoły protestanckie na Szlązku, zwolna już sobie Pułtawę przygotowuje.

[madohora]

*

[madohora]

[madohora]

[madohora]

[madohora]

[madohora]

[madohora]

[madohora]

Gdzieś mi się zapodziała książka Popiołka o historii Śląska

[madohora]

[madohora]

Do najbardziej znanych czynów Piotra należy porwanie księcia Wołodara. Podczas wyprawy Bolesława Krzywoustego na Pomorze, sytuację tę wykorzystał książę przemyski Wołodar, przekraczając zachodnie granice księstwa przemyskiego i wkraczając na tereny polskie. Kroniki ruskie wspominają o wyprawie na Biecz. Włostowic wykazał się wielką odwagą. Oświadczył swojemu panu, że on sam uda się do niego i odniesie nad nim bezkrwawe zwycięstwo. Upozorował bunt przeciw Krzywoustemu i wkradł się w łaski Wołodara, który przyjął go z otwartymi rękoma. Przemyski książę radził się Piotra w wielu sprawach związanych z wojną w nadziei, że odniesie zwycięstwo nad Polską. Razem ucztowali przy winie z wołodarskiej piwniczki. Podobno Włostowic nawet trzymał książęcego syna do chrztu. Dopiero podczas jednego z licznych polowań okazało się, o co tak naprawdę chodziło Polakowi. Książę zapędziwszy się trochę dalej od grodu, został sam z Piotrem i jego ludźmi, którzy wykorzystując nadarzającą się okazję, porwali Wołodara i doprowadzili go przed oblicze Krzywoustego. Za swego władcę księstwo przemyskie musiało wypłacić ogromny okup, którego całość trafiła do skarbca księcia Bolesława Krzywoustego (Włostowic zrzekł się jakichkolwiek korzyści z tego okupu). W uznaniu zasług książę darował Włostowicowi wiele ze swoich ziem, m.in. kasztelanię skrzyńską oraz kompleks dóbr w Książu Wielkim. Bolesław z Włostowicem zażądali od Wołodara i jego bojarów wieczystego pokoju z Polską i antyprzymierza z Pomorzanami. Spotkało się to z dezaprobatą ze strony Kościoła, chociaż parę lat później o Piotrze pisano już jako o mężu jak najgoręcej oddanym czci Bożej, sprawie Kościoła i religii. Za życia Piotr miał rzekomo ufundować wraz z małżonką 77 kościołów (czy innych obiektów sakralnych). Ten swoisty rozmach miał podłoże w niezwykłej religijności obojga Włostowiców.

[madohora]

Piotr Włostowic pojął za żonę księżniczkę Marię, córkę Olega Michała. Piotr pojechał do Marii jako swat w imieniu księcia Bolesława, swojego przyjaciela, owdowiałego po śmierci Zbysławy Światopełkówny, siostry Marii. Ci jednak przypadli sobie na tyle do gustu, że zakończyło się to ślubem. Dzięki temu mariażowi Piotr Włostowic stał się jednym z pierwszych ludzi w państwie i szwagrem następcy tronu.

[madohora]

Bunt palatyna książęcego Skarbimira herbu Awdaniec i jego konszachty z Wołodarem sprawiły, że stanowisko książęcego palatyna w 1117 (comes palatinus) otrzymał Piotr, który brał czynny udział w tłumieniu buntu. Palatyn (wojewoda) w rzeczywistości był drugą osobą w państwie, dowodził wojskiem w zastępstwie księcia, wyręczał go w sądach, sprawował nadzór nad bezpieczeństwem i porządkiem na dworze, a w razie małoletniości władcy zastępował go. Najprawdopodobniej na decyzję księcia o odwołaniu Piotra wpłynęła druga żona Bolesława – Salomea, gdy na świat zaczęły przychodzić jej dzieci. Księżna zdawała sobie sprawę, że najstarszy syn Krzywoustego – Władysław obejmie rządy po ojcu, a jej dzieci będą zdane na łaskę i niełaskę przyrodniego brata. Postanowiła więc postawić na stanowisku palatyna Wszebora swojego człowieka, który w przyszłości mógłby być podporą młodszych książąt. Wykorzystała do tego argument złamania słowa rycerskiego, danego Wołodarowi. Czyn ten został przez wielu potępiony i uznany niegodnym chrześcijanina i rycerza.

[madohora]

Wielki czyn Piotra na Rusi i okoliczności jego małżeństwa przyniosły mu wielką sławę lecz nie znalazły uznania w oczach Kościoła. Włostowic, jak każdy pobożny człowiek, poszedł do spowiedzi. Pokuta była surowa, miał bowiem ufundować siedemdziesiąt lub więcej kościołów. Rad nierad, aby zmazać grzechy, zadaną pokutę wypełnił. We Wrocławiu do jego fundacji należały wedle podań świątynie: Notre Dame (obecnie Najświętszej Maryi Panny), św. Idziego, opactwo benedyktynów na Ołbinie z kościołem św. Wincentego, św. Michała, Wszystkich Świętych oraz kościół św. Marcina. Opactwo niestety nie zachowało się do dziś, o jego dawnej świetności może świadczyć bardzo bogato zdobiony portal ołbiński, który jest obecnie umieszczony, jako portal kościoła pw. Marii Magdaleny we Wrocławiu. W Polsce najstarszy typ kościołów romańskich ochrzczono, od przydomka Włostowica – Dunin, mianem kościołów duninowych.

[madohora]

Według Jana Długosza Włostowic miał być też fundatorem kościoła parafialnego w Kazimierzu Biskupim - miejscowości będącej ważnym miejscem kultu Pięciu Braci Męczenników. Według innej hipotezy fundatorem świątyni miał być Piotr Wszeborowic Stary

[madohora]

Po śmierci Krzywoustego w 1138 księciem zwierzchnim – seniorem został książę Władysław II Wygnaniec, najstarszy syn z pierwszego małżeństwa, Piotr Włostowic natomiast – powiernikiem i wykonawcą ostatniej woli Bolesława. Kraj miał być podzielony na dzielnice, oddane w dożywotni zarząd synom Krzywoustego. Ponownie został także palatynem na dworze książęcym. Znaczenie palatyna wzmacniało także dodatkowo prawo mianowania urzędników terytorialnych w całej Polsce, również w dzielnicach juniorów, co czyniło go osobą, od której decyzji zależą losy państwa.

[madohora]

Jeszcze w 1145 wydawało się, że do ostatecznych rozwiązań nie dojdzie, o czym świadczy fakt zaproszenia Władysława przez Piotra Włostowica na ślub córki, Beatrycze z Jaksą z Miechowa (lub jak niektórzy dowodzą Jaksą z Kopanicy). Na początku roku następnego książę senior uznał postępowanie Piotra za zdradę i polecił rycerzowi Dobkowi (Dobieszowi) uwięzić go. Dobek, wierny sługa Agnieszki, żony Władysława II sam zaoferował swoje usługi w tym niecnym czynie, mając na celu otrzymanie licznych włości należących do wojewody. Dobek przybył do dworu Włostowica na Ołbinie pod pozorem przekazania ważnych wiadomości od księcia. Nikt nie przeczuwał zdrady, więc komes zgodnie z dobrym obyczajem ugościł posła, polecił podać najlepsze wino, gdzie razem ucztowali do późnej nocy. Dobek poprosił Piotra, aby pozwolił mu się udać na spoczynek. Następnego dnia poseł wstał wcześniej i wraz ze swoimi ludźmi napadł na dwór, porwał wojewodę i osadził go w więzieniu. Pod licznymi namowami żony Agnieszki, która domagała się dla Włostowica kary śmierci – książę Władysław kazał Piotra oślepić, a jako oszczercę skazał go dodatkowo na obcięcie języka.

[madohora]

Po wykonaniu wyroku w kraju zaczęło wrzeć. Wojna domowa była nieunikniona. Wielu stronników Włostowica przeszło na stronę młodszych braci. Dodatkowym problemem było udanie się wygnanego Piotra Włostowica na Ruś, gdzie palatyn skutecznie zniechęcił miejscowych książąt do polityki swojego byłego władcy, przy czym nie musiał się zbyt starać, gdyż Ruś w tym czasie również przeżywała przesilenie polityczne. List biskupa Mateusza do św. Bernarda z Clairvaux zawiera także projekt postawienia Włostowica na czele misji religijnej na Ruś. Ostatecznie Władysław został pokonany i musiał uciekać z Polski, stąd jego przydomek „Wygnaniec”.

[madohora]

Po wygnaniu seniora, Piotr został przywrócony do łask i odzyskał majątek, ale wiek i kalectwo nie pozwalały mu na działalność polityczną. Legenda głosi, że w cudowny sposób odzyskał wzrok i mowę. Zmarł w 1153 roku, został pochowany obok żony w opactwie św. Wincentego na Ołbinie we Wrocławiu.

[madohora]

Według łęczyckiej tradycji, Piotra Własta pochowano w Archikolegiacie Łęczyckiej w Tumie koło Łęczycy. W zachodniej nawie archikolegiaty znajduje się romański nagrobek z postacią rycerza w szyszaku z mieczem. Według lokalnej legendy to grób Piotra Włostowica wraz z jedynym bodaj istniejącym wizerunkiem.

[madohora]

Pierwszym utworem opiewającym czyny Piotra jest Carmen Mauri, której jedyny rękopis zaginął w roku 1529 podczas rozbiórki opactwa na Ołbinie.

[madohora]

Według średniowiecznych kronikarzy polskich (Janko z Czarnkowa, Jan Długosz), Piotr Włostowic (Włast) przybył z Danii i stąd nazwisko Dunin. Natomiast nowożytni historycy polscy zakwestionowali skandynawskie pochodzenie rodu Piotra, twierdząc że Piotr Włostowic pochodził ze słowiańskiego, starego rodu książęcego (alti sanguinis princeps) ze Śląska, który z dawna miał majętności w okolicach Wrocławia. Świadczy o tym imię jego ojca – Włast, które to można wnioskować z patrominika (imienia, przydomka, nazwiska pochodzącego od imienia ojca) Włostowic. Imię ojca tego wielmoży przekazał mistrz Wincenty Kadłubek, nazywając Piotra - Vlostides.

[madohora]

Wiadomo również, że Piotr Włostowic nie używał nazwiska Dunin, ani nie posługiwał się herbem Łabędź, dopiero w XIV w. potomkowie Piotra zaczęli się nazywać Duninami (co najprawdopodobniej pochodziło od przekręcenia łacińskiej wersji imienia Dominik – Domin – Donin – Dunin). Trafiło to na podatny grunt wobec rodzącej się równocześnie legendy o duńskim pochodzeniu. O przybyciu Piotra z Danii pisze Janko z Czarnkowa w Kronice Wielkopolskiej. Opowieść tą przyjął również Jan Długosz w swoich rocznikach.

[madohora]

Już w XVII wieku historycy duńscy zakwestionowali opowieść Długosza wskazując, że żadne ze źródeł duńskich nie potwierdza jakoby w XII wieku władca duński został zamordowany przez brata. W XVIII wieku historyk Adam Tadeusz Naruszewicz uznał opowieść o wyprawie duńskiej Krzywoustego za legendę, absolutnie nieprawdziwą.

[madohora]

Według hipotezy współczesnego historyka, prof. Marka Cetwińskiego – Piotr miał pochodzić z Rusi Kijowskiej, którą stworzyli i rządzili zeslawizowani wikingowie (Waregowie) ze Skandynawii.

[madohora]

Franciszek Piekosiński uważał że dziad Piotra Włostowica mógł przybyć do Śląska z Dani.

[madohora]

W 1878 Piotra Włostowica w swojej powieści historycznej Historia prawdziwa o Petrku Właście palatynie, którego zwano Duninem opisał polski autor Józef Ignacy Kraszewski

[madohora]

[madohora]

Taką definicję Śląska podaje Encyklpedia z 1907 roku

Śl^sk albo S z l ą s k , n ie g d y ś dziel
nica p aństw a polskiego, dzieli się
obecnie n a: 1) Ś ląsk A u s t r y a c k i ,
który leży w obszarze g ó r : p ołudnio
wo- w schodnich S udetów ze źródliska-
mi Odry i części K a rp a t ze źródliska-
mi Wisły. B ram a m oraw ska dzieli ten
kraik liczący 5 .0 0 0 km. O i przeszło
600.000 m ieszkańców , na dw a k sięstw a:
zachodnie O p a w s k i e z lu dnością
czeską i niem iecką i z m iastam i O pa
wą, Fryw ałdow em , K arn iew em i W i-
dnawą; w schodnie C i e s z y ń s k i e ,
w którem je s t w edle spisu urzędow e
go 361.015 m ieszkańców , w tem 2 1 8 .8 6 9
Polaków, 8 5 .5 5 3 Czechów , 5 6 -240
Niemców. Z naczniejsze m ia sta w k s ię
stwie Cieszyńskiem s ą : Cieszyn, B ielsko
Pry sz ta t i F ry dek. M iasta te są m ia
stami pow iatowem i. W C ieszynie je s t
sąd obwodowy, do którego obw odu n ale
ży całe księstw o C ieszyńskie. G łownem
zajęciem ludności je s t rolnictw o, ho
dowla owiec i bydła, przem y sł dom o
wy (tkactwo). R o ln icy p olscy m ają
«Polskie T ow arzystw o ro ln ic ze“ , któ-
go zarząd je s t w C ieszynie, a oddziały
(kółka) w liczbie przeszło 60, rozsia-
ne po w siach i m iasteczkach całego
kraju. P rezesem T ow . je s t poseł do
^ojnm śląskiego J e rz y C ieńciała. Są
w księstwie C ieszyńskiem b o g ate ko
palnie w ęgla kam iennego, ciągnące si
od K arw in y przez D ąbrow ę, Orłowę,
Bogum in (O derberg) . do M oraw skiej
O straw y. P o lac y n a Ś ląsku ju ż przed
kilkudziesięciu la ty zrozum ieli, że n a
leży się im bronić p rzed zniem czeniem
i poczęli zakładać to w arzy stw a obrony
narodow ej. T akiem i to w arzy stw am i są:
„M acierz szk o ln a“ (ob.). „P o lsk ie T o
w arzystw o P ed ag o g icz n e“ , organizacya
nauczycieli ludow ych polskich, „Z w ią
zek katolików ślą sk ic h “ i inne. T o w a
rzy stw a te m ieszczą się przew ażnie
w Cieszynie, k tó ry je s t ogniskiem r u
chu narodow ego polskiego. W C ieszy
nie w ybudow ano w r. 1902. „Dom n a
ro d o w y “ , w którym sk u p ia się całe
życie polskie tam tejsze. „D om n aro
d o w y “ w ybudow ano ze skład ek lu
dzi, rozum iejących p o trzeb ę obrony
lu d u polskiego n a Ś ląsk u p rzed ger-
m anizacyą. N a Ś ląsku cieszyńskim w y
chodzi 10 pism polskich, z ty ch jedno-
codzienne p. n. „D zien n ik cieszy ń sk i“ ,
k tórego red ak to rem je s t p. W ład y sław
Z abaw sk i. R ząd k rajo w y (n am iestnic
tw o) Ś ląska zarówno cieszyńskiego ja k
i opaw skiego m a siedzibę w O paw ie,
gdzie m ieści się też W y d z ia ł krajow y
i gdzie zbiera się Sejm śląski, złożo
ny z 31 posłów, doty ch czas przew ażnie
niem ieckich. 2) Ś l ą s k P r u s k i , 8
razy w iększy, m a 4 0 .0 0 0 kilom etrów O
i 4 ,5 0 0 .0 0 0 ludności, w tem 1 ,3 0 0 .0 0 0
P olaków . W obrębie S u d e t ó w są
w ielkie ogniska przem ysłu t k a c k i e
g o (obok h u tn ic tw a) ja k o to : G łup-
czyce, N isa, K łodzko, W ald e n b u rg ,
Ś w idnica, H irsc h b e rg i Zgorzelec. W o-
brębie t. zw. w y ż y n y Ś l ą s k i e j ,
na dziale wód O dry, W isły i W a rty
znajduje się okręg g ó r n i c z y Ś ląska,
d o starczający w ogrom nej ilości w ęgła
kam iennego a n adto ru d y żelaznej,
cynkow ej i ołow ianej. G łówne ogniska
przem ysłu górniczo-hutniczego są: B y
tom, K rólow a H u ta i K atow ice. W n i-
z i n i e Ś 1 ą s k i ej, k tó rą p rzep ły w a
żeglow na O dra z licznym i spław nym i
opływ am i, k w itn ie h andel, p o p arty
g ę s tą siecią kolei; roln ictw o znajduje
się na bardzo w ysokim sto p n iu ; p ro
d u k c ja buraków i chm ielu zasila cu-
k ro w arn ie i brow ary. R ozw inięty p rze
m ysł d o starcza w yrobów g a la n te ry j
n y ch , skórzanych, in stru m en tó w m u
zy cznych i t. p. G łów ne m iasta leżą
n a d O d rą: R acibórz, Opole, B rzeg,
W ro cław . Głogów. D z i e j e: Ś ląsk
(daw niej Ś ląsko), siedziba' plem ienia
p olskiego Ślązan, n ad rzeczką Ślęzą,
n ależał w w ieku X . do P o lsk i a zało
żone w r. 1000 n a zjeździe cesarza
O tto n a I I I . z B olesław em C hrobrym
b isk u p stw o w rocław skie, zaw isłe było
od a rc y b isk u p a gnieźnieńskiego. Po
p od ziale -P olski na dzielnice (w r. 1138)
d o stał się, Ś ląsk W ład y sław o w i I I . a
potem jeg o synom , k tó rz y w r. ,1163
podzielili się krajem . (Ob. H en ry k B ro
d aty ). T a k p o w stały dw ie dzielnice
ślą sk ie : Ś ląsk D olny z m iastam i W ro
cław iem i G łogow em i Ś ląsk G órny
z R aciborzem oraz z ziem ią opolską.
Z rozrodzeniem się P iastow iczów (ob.
P ia st) ślą sk ic h dzielił się dalej kraj
i tw o rz y ły się coraz to m niejsze k się
stw a, ja k lignickie, św idnickie, w ro c
ław sk ie, głogow skie w D olnym , a o-
polskie, cieszyńskie, koźlańskie, Z a
to rsk ie , racib o rsk ie, opaw skie i t. d.
w G órnym Ś ląsku. K siążęta, pożenie
n i najczęściej z N iem kam i, ulegli zu
pełnem u zniem czeniu, sprow adzili lic z
n y ch kolonistów niem ieckich i osadza
li m iasta i w sie na p raw ie niem ieckiem .
Z a słabi, aby^ mogli utrzy m ać sw oją
n iezależność, zaczęli ju ż od początku
X I I I . w ieku szukać zw iązku z czesk i
m i królam i, aż w reszcie w la tac h 1327
— 1.329 pi’zeszli praw ie w szyscy w le n
n e zw ierzchnictw o J a n a , Co w r. 1335
u zn ał K azim ierz W ielki, król polski.
N iek tó re k się stw a pozostały jeszcze
przez ja k iś czas n ie za leż n em i; z są sia
dujących z P o lsk ą pow róciły drogą
k u p n a pod w ładzę królów p o ls k ic h
w r. 1457 k sięstw o oświęcimskie i
w r. 1494 k sięstw o Zatorskie. Księstwo
siew ierskie n a b y ł d la b iskupstw a kra
kow skiego Z b ig n iew O leśnicki w r.
1443 (ob. Siew ierz). Z Czechami prze
szedł ta k że Ś ląsk w r. 1526 w poczet
k rajów dziedzicznych ro d u Habsburskie
go. W chw ili w stą p ien ia n a tron Ma
ry i T eresy (r. 1740) F ry d e ry k II.. król
pru sk i, zgłosił n ieuzasadnione swoje
roszczenia do Śląska: W sk u tek tego
w ybuchły trz y w o jn y t. zw. śląskie,
k tó ry c h w ynikiem b y ła u trata tego
k raju , prócz K się stw a cieszyńskiego i
opaw skiego, n a rzecz P ru s. Ludność
p o lsk a i k ato lic k a n a Ś ląsku mimo
długoletniego u cisk u nietylko utrzyma
ła się, ale w o sta tn ic h dziesiątkach
la t znacznie się podniosła dzięki pa-
try o ty c z n e jp ra c y duchow ieństw a i wie
lu zacnych m ężów (ob. C ienciała, Miar
ka, S talm ach a ta k że Cieszyn, Raci
bórz i t. d.).

[madohora]

PIRAT Z ZABRZA - Gość - 08.06.2023

STOSUNKI W lATACH 1138 -1479

[madohora]

W 1138 r., na mocy testamentu Bolesława III Krzywoustego, nastąpił podział Polski na dzielnice, co było wtedy zjawiskiem typowym dla całej Europy. Czesi mieli także swoje problemy, co nie przeszkodziło im jednak kilkakrotnie wspomagać Niemców w wyprawach przeciwko polskim książętom dzielnicowym. Ponadto popierali Brandenburgię i Krzyżaków w ich antypolskich poczynaniach. Do nielicznych przebłysków instynktu politycznego zaliczyć należy posunięcia króla Przemysła Ottokara II, który w II połowie XIII w. postanowił bronić Czech przed przewagą austriacką. Jego konflikt z Rudolfem austriackim zakończył się klęską w bitwie pod Suchymi Krutami w 1278 r. Ten król czeski porównywał Polskę i Czechy do ścian jednego wspólnego domu.

[madohora]

Jednak w momencie odżywania w Polsce tendencji zjednoczeniowych wystąpił król czeski Wacław II, który w walce w Władysławem Łokietkiem opanował Małopolskę i w 1291 r. wydał dla rycerstwa polskiego przywilej w Lutomyślu. Po zamordowaniu w 1296 r. w Rogowie króla Polski Przemysła II przystąpił do walki z Łokietkiem o resztę ziem polskich, wypędzając go z Wielkopolski. Z kolei ożenił się z córką Przemysła II, Ryksą, i w 1300 r. koronował się w Gnieźnie na króla Polski. Koronacja ta oznaczała ucieleśnienie idei wspólnego państwa polsko-czeskiego, tym razem zdominowanego przez drugą stronę. Rządy Wacława II w Polsce należy mimo to ocenie pozytywnie, ponieważ zadbał o rozwój ekonomiczny kraju, umocnienie władzy centralnej i o przełamanie tendencji odśrodkowych. Wprowadził też urząd starosty, a poprzez szereg reform zbliżył osłabioną Polskę do Zachodu, Po jego śmierci w 1305 r. krótko rządził jego syn, Wacław III (1305-1306), po czym władzę w Czechach objęli wrogo nastawieni do
Polski Luksemburgowie, zaś w Polsce Łokietek

[madohora]

Luksemburgowie zamierzali (wraz z Krzyżakami) podbić Litwę, rozciągnąć zwierzchnictwo nad Mazowszem i Śląskiem oraz prowadzić ekspansję na Węgrzech i w Saksonii. W obliczu zagrożenia krzyżacko-czeskiego następca Łokietka, Kazimierz III Wielki (1333-1370) spotkał się z Janem Luksemburskim w węgierskim Wyszehradzie, Tam w 1335 r. zawarli układ, na mocy którego Luksemburczyk zrzekł się praw do Korony Polskiej za sumę 20 tysięcy kóp groszy praskich. Sprawa Mazowsza i Śląska nie została tam załatwiona, ale w 1339 r. Kazimierz zgodził się pisemnie na uzależnienie tych krajów od Czech. W ten sposób Jan Luksemburski uzyskiwał dogodny punkt wypadowy na Litwę i mógł marzyć o wielkim imperium, złożonym z Czech, Moraw, Śląska, Łużyc, Mazowsza oraz, w przyszłości, z Litwy i Rusi. Mimo formalnego uznania praw Czech do ziem śląskich, w łatach 1341-1345 toczyła się wojna polsko-czeska, podczas której rycerstwo polskie zdobyło szereg zamków śląskich, a niektóre księstwa dobrowolnie poddały się Kazimierzowi. Jednak sama wyprawa Jana Luksemburskiego na Kraków i lęk Kazimierza przed utratą stolicy położyły kres zmaganiom, Pod naciskiem Stolicy Apostolskiej zawarto w 1348 r. pokój w Namysłowie, potwierdzony dodatkowo układem praskim z 1356 r., na mocy którego Polska uznawała władzę Czech nad Śląskiem. W ten sposób rdzenna ziemia polska dostała się pod panowanie czeskie, a potem Austrii, Prus i Rzeszy Niemieckiej. W granicach Polski znalazła się dopiero w 1945 r dwie trzecie Śląska Cieszyńskiego nadal znajdują się poza granicami kraju, w Czechach.

[madohora]

W układzie praskim Kazimierz Wielki zrezygnował dodatkowo z praw do księstwa świdnickiego, Kluczborka, Wołczyna i Byczyny, a w zamian za to przyjaźniejszy Polsce cesarz i król czeski Karol IV zrezygnował ze zwierzchnictwa nad Mazowszem. Za jego zgodą utworzono sąd najwyższy prawa magdeburskiego na zamku krakowskim, co kładło kres odwoływaniom się do Magdeburga od wyroków sądów wsi i miast polskich lokowanych na prawie magdeburskim. Stosunki polsko-czeskie w latach panowania Karola IV nieco się poprawiły, co wyraziło się we wsparciu Pragi dla idei tworzenia Akademii Krakowskiej (1364 r.). Mimo to jako relikt stosunków sąsiedzkich pozostał w południowej Polsce słynny Szlak Orlich Gniazd, pasmo zamków wznoszonych przez Kazimierza, Wielkiego na linii Kraków - Wieluń do obrony na wypadek inwazji z południa.
Po śmierci Kazimierza w 1370 r, i wygaśnięciu dynastii Piastów zapanował spokój i dopiero po unii polsko-litewskiej 1385 r, w Krewie powstały po obu stronach nowe okoliczności. Polska stawała się dla Czechów atrakcyjnym partnerem, gdyż plasowała się wtedy wysoko pod względem gospodarczym, a ponadto była największym państwem na kontynencie europejskim, W Czechach nie był popularny kolejny władca Zygmunt Luksemburski, wypędzony zresztą stamtąd przez husytów, pragnących poprzez oddanie korony Władysławowi Jagielle połączyć obydwa kraje i uniknąć dalszej germanizacji. Pozostający w kręgu ideologii, którą dzisiaj nazwalibyśmy panslawizmem husyci walczyli u boku Polaków w bitwie 15 lipca 1410 r. pod Grunwaldem. Dowodził nimi legendarny Jan Żiżka z Trocnowa. zagorzały wyznawca idei połączenia Polski i Czech w jedno państwo.
Wypędzony z Czech Zygmunt Luksemburski wszelkimi sposobami skłaniał Jagiełłę do odrzucenia propozycji przyjęcia korony w Czechach. Husyci czynnie sprzeciwiali się każdorazowej próbie powrotu znienawidzonego władcy, jednakże Jagiełło, pod wpływem dyplomacji papieskiej i niemieckiej korony nie przyjął i zabronił tego księciu Litwy, Witoldowi. W dodatku w 1412 r. zawarł porozumienie antyhusyckie w Lubowli z Zygmuntem Luksemburskim i pożyczył mu 37 tysięcy kóp groszy polskich, za które tytułem zastawu otrzymał 13 miast spiskich (m.in. Lubowlę. Kieżmark, Rużomberok). które pozostały w granicach Rzeczypospolitej do 1769 r. W latach 1414 -1418. na soborze w Konstancji delegacja polska broniła oskarżonego o herezję i spalonego tam Jana Husa, kierując się pobudkami wynikającymi z solidarności słowiańskiej a nie religijnymi. Kolejne przymierze antyhusyckie zawarł Jagiełło z Zygmuntem w 1422 r. w Kieżmarku i kierując się jego postanowieniami zwalczał husytów w Polsce oraz wszelkie próby udzielenia przez nich pomocy husytom czeskim przeciwko germanizacji i Zygmuntowi Luksemburskiemu. W ten sposób została zaprzepaszczona szansa połączenia Polski i Czech w jedno państwo. Jednak sympatie husyckie do Polski nie ustały a znalazło to wyraz w przymierzu polsko-husyckim 1432 r. w Pabianicach zawartym przeciwko Krzyżakom i Brandenburgii. Husyci pod dowództwem Jana Czapka z Sanu wraz z husytami polskimi z wojewodą poznańskim Sędziwojem Ostrorogiem ruszyli na ziemie brandenbursko-krzyżackie. Pobili tam wiele oddziałów przeciwnika i zajęli liczne zamki, których jednak Polska przyjąć od nich nie chciała. Mimo zamieszkiwania na tych ziemiach znacznej ilości Polaków pozostały więc w rękach niemieckich. Wkrótce jednak nastąpiło rozgromienie ruchu husyckiego w Czechach a także w Polsce (bitwa pod Grotnikami w maju 1439 r.) i kontakty polsko-czeskie znowu wróciły do tradycyjnej niechęci. W latach 1454-1466 trwała polsko-krzyżacka wojna zwana trzynastoletnią. Po stronie krzyżackiej walczyły dobrze wyćwiczone i liczne oddziały czeskich najemników. których Polacy musieli przekupić, W czerwcu 1457 r. ich dowódca Uhyk Czerwonka (Cervenka) oddał Polakom za pieniądze broniony przez siebie Malbork i przeszedł na stronę polską wraz ze swoimi żołnierzami. Nawiasem mówiąc, zrobił dobry interes, wziął bowiem pieniądze najpierw od Krzyżaków. następnie od Polaków, a potem jeszcze dodatkowo za Malbork i inne miasta. Jednakże dzięki tej transakcji wódz polski Piotr Dunin zdołał szybko zakończyć długotrwałą wojnę, w wyniku której Polska powróciła nad Bałtyk. W 1471 r. syn Kazimierza Jagiellończyka Władysław został powołany na tron czeski, ale musiał o niego walczyć z królem węgierskim Maciejem Korwinem aż do 1479 r. Na mocy układu w Ołomuńcu z 1479 r. Maciej Korwin otrzymał Morawy, Śląsk i Łużyce w dożywocie, a Władysław zatrzymał Czechy właściwe z Pragą. Po śmierci Macieja Korwina wszystkie czeskie posiadłości dostały się wraz z Węgrami Władysławowi Jagiellończykowi. Rozpoczęła się w Czechach epoka jagiellońska, trwająca do 1526 r będąca szczytem potęgi dynastycznej Jagiellonów.

W LATACH 1479-1812

[madohora]

Panowanie Władysława Jagiellończyka w Czechach oceniano kontrowersyjnie, zarzucając mu, z jednej strony, niedołęstwo i uleganie możnowładztwu, ale z drugiej akcentowano jego wkład w rozwój miast oraz ustroju stanowego, Sprawował on mecenat artystyczny: za jego czasów powstało w Pradze wiele świetnych budowli. Jego syn i następca Ludwik Jagiellończyk (1516-1526) próbował wzmocnić władzę królewską, ale jego tragiczna śmierć na polu bitwy z Turkami pod Mohaczem 29 sierpnia 1526 r. przerwała te usiłowania, jak również panowanie Jagiellonów w Czechach. Wygaśnięcie dynastii jagiellońskiej w Czechach i na Węgrzech otwierało Habsburgom drogę do opanowania tych krajów, włączonych zresztą wkrótce do Austrii. Po 1526 r głównie ze względu na przejście Czech pod panowanie habsburskie, stosunki polsko-czeskie stały się mniej intensywne. W 1619 r, doszło w Pradze do zaburzeń wewnętrznych, które doprowadziły do zbrojnego wystąpienia Czechów i Węgrów przeciwko Habsburgom. W upadku obleganego przez nich Wiednia i możliwości wyzwolenia się Czech przeszkodzili, wbrew polskiej racji stanu, Polacy. Zwerbowani za cesarskie pieniądze polscy najemnicy oraz nieregularna formacja polskiej jazdy, tzw. lisowczyków, doprowadziły do odblokowania Wiednia. Ta pierwsza odsiecz stolicy Austrii dopomogła Austriakom obronić się,
a następnie, 8 listopada 1620 r. zadać Czechom ciężką klęskę w bitwie pod Białą Górą.
W bitwie tej, która wyznaczyła los Czech na 300 lat, decydującą rolę odegrali Polacy,
stanowiący w siłach habsburskich trzecią część stanu osobowego. Polscy lisowczycy
pomagali jeszcze później, w 1622 r. w tłumieniu czeskiego powstania ludowego w północnych Czechach. W ten sposób Austria otrzymała polską pomoc w ujarzmieniu Czech na okres trzechsetletni, do 1918 r., co nie mogło nastroić Czechów do Polaków pozytywnie.

[madohora]

Po klęsce białogórskiej kontakty oficjalne pomiędzy dwoma narodami de facto zanikły. Natomiast napływały do Polski liczne grupy uchodźców czeskich, głównie z powodów politycznych i religijnych. Byli wśród nich także tzw. bracia czescy, którzy uzyskali w naszym kraju pełną tolerancję, a nawet uprzywilejowanie religijne. Oni to wraz z luteranami i wyznawcami kalwinizmu zawarli 14 kwietnia 1570 r. umowę o wzajemnej tolerancji, zwaną zgodą sandomierską. Powstało wtedy tzw. wyznanie polskie, ale ustalenia sandomierskie nie dotyczyły arian. Podczas konfederacji warszawskiej (28 stycznia 1573 r.) bracia czescy uzyskali poręczenie wolności wyznania przez obradujący wtedy sejm konwokacyjny. Warto dodać, że wśród wielu Czechów, przebywających w XVII w. w Polsce, znajdował się słynny językoznawca, filozof i pedagog, twórca zasady poglądowości w nauczaniu - Jan Amos Komensky (1592-1670). Spędził on w wielkopolskim Lesznie prawie połowę swojego życia, zanim udał się do Europy Zachodniej. Można stwierdzić, że w owych latach ziemie polskie były dla wielu Czechów prawdziwym azylem, a część z nich uległa z czasem zupełnej polonizacji.
Przy tej okazji wspomnieć można i o tym, że na terenie północnych Moraw znajdowała się wówczas licząca się mniejszość polska, z której wywodził się późniejszy działacz emigracyjnego (po 1831 r.) ugrupowania, Hotelu Lambert księcia Adama Jerzego Czartoryskiego, Franciszek Zach, bliżsi kulturowo Polakom niż Czechom byli wtedy morawscy Hanacy i kilka innych grup lokalnych, związanych poprzez wspólną z Polakami religię katolicką. Ponadto wchodzący w skład ziem czeskich, poddanych monarchii habsburskiej, Śląsk Cieszyński charakteryzował się przygniatającą przewagą liczebną ludności polskiej nad nie licznymi Niemcami i Czechami. Dopiero sterowany w XIX w. na Czechów z centrum Czech i Moraw zwiększy procentowy udział ludności niepolskiej, ale i tak Polacy będą znajdować się w większości mniej korzystnie przedstawiała się dla Polaków sytuacja demograficzna w rejonie Ostrawy (w XIX w, były dwie Ostrawy: Morawska i Polska) oraz na Śląsku Opawskim i Hulczyńskim, gdzie czechizacja odnosiła prawdziwe sukcesy.

[madohora]

Od XVI do II połowy XIX w. w Czechach następował silny proces germanizacyjny, czemu sprzyjało przyjęcie przez znaczną część ludności luteranizmu. Szlachta i mieszczaństwo (z tego powodu, a także ze względu na większą przydatność języka niemieckiego) zaczęła prawie masowo utożsamiać się z Niemcami, skąd już niedaleko było do zaniknięcia narodu czeskiego i "roztopienia się" go w morzu niemczyzny. Istniejące wtedy różnice pomiędzy Polakami i Czechami rozciągały się już nie tylko na sferę wyznaniową, ale także na sprawę podejścia do kwestii narodowej jako takiej, do sprawy niepodległości, Czesi zatracili po Białej Górze dawną wojowniczość i coraz bardziej biernie poddawali się obcemu panowaniu. Proces różnicowania się postaw politycznych Polaków i Czechów będzie się nasilał aż do końca I Wojny Światowej. Obejmując także sferę mentalności i tzw. zbiorowej psychologii narodu, To, co dla Polaków stawało się świętością, dla Czechów było nierzadko przedmiotem drwin.
Postawa Czechów wobec austriackiego panowania już w końcu XVII w. była nacechowana biernością. Nie próbowali wykorzystać trudnej sytuacji, w jakiej znalazła się monarchia podczas najazdu tureckiego w 1683 r. Kiedy król Jan III Sobieski na czele 30-tysięcznej armii polskiej, podążającej na odsiecz Wiednia, przejeżdżał przez ziemie czeskie, ani on, ani jego żołnierze nie zauważali większego zainteresowania Czechów. Zapewne żyły jeszcze wśród nich przekazane przez wcześniejsze pokolenia wspomnienia o postępowaniu Polaków w latach dwudziestych XVII w, Ratując Wiedeń 12 września 1683 r. nasz dzielny król, ale zarazem słaby polityk Jan III znowu walnie przyczynił się do zaciśnięcia austriackiej pętli na czeskiej szyi. Drogi obu narodów rozchodziły się zdecydowanie, umacniała się wzajemna niechęć, przechodząca w otwartą nienawiść. Ale mimo tych obustronnych uczuć nie było przeszkód, aby po upadku konfederacji barskiej 1768-1772 r. pewna ilość patriotów polskich uchodziła przez Czechy na Zachód, szczególnie do Francji i Szwajcarii. To samo powtórzyło się po upadku powstania kościuszkowskiego 1794 r. i po III rozbiorze Polski w 1795 r. Przełom XVIII i XIX w, był dla stosunków polsko-czeskich okresem niezwykle intensywnych kontaktów. Najpierw były to przejazdy i piesze przejścia tysięcy młodych Polaków po upadku państwowości polskiej na tereny opanowane przez republikańską Francję. Polskie ośrodki polityczne prowadziły tam nabór do Legionów Polskich, organizowanych we Włoszech przez gen. Jana Henryka Dąbrowskiego i Józefa Wybickiego. Polacy walczyli u boku Napoleona przeciwko armii austriackiej nierzadko na ziemiach czeskich. Często też stykali się z mężnie walczącymi w oddziałach zaborcy austriackiego ochotnikami czeskimi. Polacy nie mogli zrozumieć, że uciemiężony naród nie chce skorzystać z dziejowej szansy, jaką stwarzały kolejne klęski austriackie z rąk Napoleona, ponoszone aż do 1813 r. Dziwiła ich apatia Czechów oraz irytowało popieranie Austrii. Czesi z kolei, nie wierząc Napoleonowi, wyśmiewali naiwność Polaków. Bywało, że gdy pokonani wracali na ziemie polskie przez Czechy, spotykali się z pytaniami w rodzaju: "No, głupie Polaki, i gdzie jest teraz ten wasz bóg? (Napoleon).
I jedni i drudzy nie znali realiów życia partnera. Może świadczyć o tym na przykład fakt,
że przeciętni żołnierze polscy nazywając kraj Czechami myśleli, że zamieszkują go Niemcy.

XIX i XX wiek

[madohora]

Po kongresie wiedeńskim 1814 -1815 r, ziemie polskie zaboru austriackiego zostały obsadzone urzędnikami przeważnie czeskiego pochodzenia. Pamiętnikarze galicyjscy pozostawili opisy Czechów wzgardliwie odnoszących się do Polaków, szyderców, którzy podstawiali nogi, aby kobieta idąca w stroju krakowskim do kościoła upadła w sam środek błotnistej kałuży. Czesi byli nadgorliwi w donosach do władz austriackich na polskich konspiratorów, a jako urzędnicy sądowi i pracownicy więzienni odnosili się do polskich skazańców szczególnie źle. Akcentowano wyjątkową zachłanność czeskich urzędników, ich łapownictwo, czy też przypadki wykorzystywania statusu więziennego spowiednika dla wydobycia dodatkowych informacji na użytek zaborcy. Ale była też inna strona medalu ochotniczy udział około 100 Czechów i Słowaków w polskim powstaniu listopadowym 1830 -1831 r. oraz tyle samo w styczniowym 1863-1864 r. Wielu Czechów pomagało Polakom podczas tych dwóch wielkich powstań narodowych. Organizowali przerzuty ochotników, broni, amunicji, odzieży, leków i żywności na teren walk. Wielu popierało walkę Polaków, ale niestety, większość ją ostro krytykowała, traktując jako przejaw warcholstwa narodu, którym
niezwykle trudno rządzić. Byli też i tacy, którzy zgłaszali się na ochotnika do armii rosyjskiej, a większość inteligencji uznawała Polaków za szkodliwych dla całej Słowiańszczyzny, bo swoimi zrywami osłabiali siłę militarną Rosji - jedynej ostoi wszystkich narodów słowiańskich, Niemały był też udział czeskich zwolenników Rosji i panslawistów, zwanych w krakowskiej publicystyce wielbicielami knuta i nahajki w kształtowaniu negatywnego obrazu Polaka i w nadaniu Polsce wizytówki zdrajcy i Judasza Słowiańszczyzny. W dziedzinie budowania wszechsłowiańskiego frontu przeciw germanizmowi Czesi ściśle współpracowali w Rosją i ten fakt musiał prowadzić do nasilenia się tendencji antypolskich. Byli jednak także Czesi współczujący i próbujący nieść pomoc Polakom oraz z nimi współdziałać. Można wymienić tu jako przykład bliskie sobie linie polityczne przedstawicieli narodu polskiego i Czechów na zjeździe słowiańskim 1848 r. w Pradze. W 1867 r" podczas kolejnego kongresu narodów słowiańskich w Moskwie, Czesi
Ladislav Rieger oraz Frantisek Palacky nie bali się oskarżać Rosję o politykę antypolską.
Stawiali oni retoryczne pytanie w związku z planami zbudowania przez carat państwa
ogólnosłowiańskiego (wszystkie słowiańskie potoczki wpadną do rosyjskiego oceanu), innym Słowianom pod berłem sprawiedliwego cesarza rosyjskiego będzie lepiej, niż obecnie Polakom w Rosji? W szukaniu odpowiedzi na dociekliwe pytania Czechów panslawiści rosyjscy musieli się nieźle namęczyć, ale mimo zrzucenia całej odpowiedzialności na Polaków, którzy daną im w 1815 r. przez Rosję wolność dwukrotnie sami rozstrzelali w 1830 i 1863 r., Czesi nie zostali przekonani. Takie zachowania Czechów jednak odosobnione i ci sami ludzie często zajmowali skrajnie antypolskie stanowisko.

[madohora]

W początkach XX w., wraz z rozwojem wszechsłowiańskiego ruchu zwanego neoslawizmem, powstały warunki dla poprawy stosunków polsko-czeskich. Partia młodoczeska z Karelem Kramaiem na czele pragnęła pozyskać polskich polityków galicyjskich do tworzonej przez niech większości słowiańskiej w austriackim parlamencie, aby tą drogą osiągnąć współrządy w monarchii. Oferowała za to polskim stronnictwom patriotycznym spowodowanie zmiany polityki rosyjskiej wobec Polaków w Królestwie, zwłaszcza uzyskanie autonomii politycznej. Niestety, możliwości młodoczechów były marznie mniejsze od pobożnych życzeń, a carat nie zamierzał zmieniać antypolskiego kursu i obdarzać Polaków autonomią. Tak więc kontakty Romana Dmowskiego z Kramaiem i, szerzej, endecji z młodoczechami zakończyły się fiaskiem; ruch neosłowiański upadł, ale zwrócił uwagę na spore możliwości współpracy, Miały też miejsce niekiedy nawet żywiołowe demonstracje przyjaźni polsko-czeskiej, zwłaszcza
podczas pobytu polskiej delegacji neosłowiańskiej w Pradze w lipcu 1908 r. Do wybuchu
l Wojny Światowej odbywały się zorganizowane wycieczki Czechów do Krakowa, Warszawy i Częstochowy a Polaków do Pragi, miało miejsce wiele zdarzeń świadczących o tendencjach do współpracy polityków, twórców kultury itp, Rada Miejska Pragi jako jedna z pierwszych wpłaciła na przykład znaczną kwotę na budowę pomnika Adama Mickiewicza w Paryżu.

[madohora]

Po I wojnie światowej obydwa narody osiągnąwszy niepodległość, ale równocześnie
rozpoczął się między nimi ostry konflikt polityczny i wojskowy o przynależność Śląska
Cieszyńskiego. Czesi wykorzystali trudną sytuację Polski w konflikcie z Rosją bolszewicką
i w ogóle, szerzej, sytuację polityczną Polski w Europie. Używając podstępu i przemocy,
zdołali doprowadzić do korzystnego dla siebie rozwiązania i uzyskali dwie trzecie spornego
obszaru, zamieszkanego w przeważającej większości przez ludność polską. W okresie międzywojennym stosunki z państwem czechosłowackim były złe. Chodziło nie tylko o zabór Śląska Cieszyńskiego i wymierzoną w ludność polską politykę Pragi na tym terenie (wysiedlanie, przenoszenie do pracy w inne rejony, utrudnianie awansu społecznego i
kształcenia itp.), ale i o inne sporne obszary: Spisz, Orawę, Jaworzynę. Państwo czeskie było przeciwne przyłączeniu do Polski nie tylko Wilna i Galicji Wschodniej, ale nawet Gdańska i Górnego Śląska. Zajmowało ono często pozycje antypolskie, nie pozwalając na przykład na przejście przez swoje terytorium kawaleryjskiej odsieczy węgierskiej dla Polaków podczas wojny z bolszewikami w 1920 r. Udzielając w Pradze gościny rozgłośni radiowej III Międzynarodówki wykorzystało ją do nadawania audycji antypolskich. Czesi akceptowali państwo polskie w zasadzie w granicach Królestwa Kongresowego, bez ziem zarówno wschodnich, jak i zachodnich. W tej sytuacji podczas kryzysu czechosłowackiego 30 września 1938 r, rząd RP wystosował do Pragi ultimatum, żądając zwrotu Zaolzia. Czesi ultimatum przyjęli i 2 października Wojsko Polskie objęło w posiadanie tę prastarą ziemię piastowską.
Pociągnięcie to budziło wiele kontrowersji. Choć z racji stosunków demograficznych na
Zaolziu miało pełne uzasadnienie, czas w którym tego dokonano był szczególnie niefortunny - Polska stawała w rzędzie wspólników Hitlera.

[madohora]

Tuż przed II wojną światową płk. Ludvik Svoboda (pómiejszy prezydent CSRS) tworzył w Krakowie Legion Czechosłowacki. Nie zdążył on jednak wziąć udziału w kampanii wrześniowej, a dalsze trudy organizacyjne Svoboda kontynuował w ZSRR, stając się tam gorącym zwolennikiem Stalina. W latach 1939-1943 premier rządu emigracyjnego RP, gen. Władysław Sikorski prowadził rozmowy ze swym czeskim odpowiednikiem Eduardem Benesem na temat połączenia po wojnie obu państw węzłem konfederacji. Jednak Benes po bitwie stalingradzkiej zrezygnował z tej idei. Pod koniec II wojny światowej powrócił spór o Zaolzie, który rozpatrywano w komisji dwustronnej najpierw pod kuratelą samego Stalina, a później Wiaczesława Mołotowa. Polacy chcieli oddać za Zaolzie pewne obszary na Opolszczyźnie lub w Kotlinie Kłodzkiej. Rezultat był taki, że nic nie uzyskali, a Czesi, zachęceni propozycjami, próbowali powtórzyć akcję z 1919 r. i zaatakowali zbrojnie Kłodzko. Tym razem sytuacja już im tak wszakże nie sprzyjała i nie zdołali powiększyć ponownie swojego terytorium. Po 1945 r. obydwa kraje znalazły się we wspólnej "rodzinie socjalnej", rzekomo przyjaźniącej się. Praktyka życia codziennego wyglądała inaczej, na przykład czescy celnicy odnosili się wręcz fatalnie do polskich turystów. Miały miejsce całodzienne postoje i kontrole, zabieranie dzieciom zakupionych w Czechach cukierków, przesypywanie cukru z torebki do torebki oraz wiele innych haniebnych, stosowanych powszechnie praktyk. Stronę polską obciąża natomiast "braterska pomoc" dla komunizmu czeskiego w 1968 r czyli zbrojny udział w interwencji wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowacji. Nie miało to nic wspólnego ze stosunkiem narodu polskiego do Czechów Ci zaś pragnęli się odwzajemnić i bardzo gorliwie przygotować się do wkroczenia do Polski wraz z wojskami radzieckimi i NRD w początkach lat osiemdziesiątych. Po rozpadzie Układu Warszawskiego i krachu socjalizmu powstały nowe warunki do kształtowania się stosunków polsko-czeskich.

[madohora]

[madohora]

***

[madohora]

****

[madohora]

***

[madohora]

[madohora]

[madohora]

Zapał był i się zbył. Bo tak naprawdę która historia jest ta prawdziwa?

[madohora]

[madohora]

Opola. Kraina, nazwana później od li cznych pól — Polską, była pierwej tak, jak cała środkowa Europa, jednym wiel kim lasem, w którym znajdowały się tylko rozsiane pojedyńczo sadyby ludzi, żyją cych z polowania, rybołówstwa, chowu bydła, oraz miodem dzikich pszczół i o- wocem leśnym. O ile taki tryb życia wy magał obierania sobie siedlisk w zapa dłych kniejach, najdalej od innych ludzi, o tyle sadyby, które skutkiem rozmnoże nia zmuszone zostały do rolnictwa, wprost przeciwnie, z wynikłej potrzeby zabez pieczenia swych zbóż przed dzikiemi zwie rzętami, gromadziły się w jak najbliższe sąsiedztwo, tworząc sioła czyli wioski. Takie sioła i wioski w przeciwstawieniu do pojedyńczych sadyb leśnych, że otoczo ne były polami, więc nazywano opolami, bo z brzmieniem o łączy się w języku pol skim pojęcie zewnętrznego otoczenia. W dokumentach zaś łacińskich „opola" takie, jako grupy sąsiadów, nazywały się sąsiedz- twami — vicinia. Kilka wiosek razem u- żywało wspólnie lasów sąsiednich, pa stwisk, wód i dróg. Z tej wspólności uży wania ekonomicznego wynikała potrzeba wspólnego sądownictwa i solidarności w pilnowaniu porządku i bezpieczeństwa ży cia i mienia. To też wszyscy członkowie opola mieli obowiązek ścigania złoczyńcy

[madohora]

Zrozumieli to też niebawem ambasadorzy — zrozumiano to w Wiedniu, a w obec nieubłaganej konieczności ustępstwa nowe już i czysto moralne zaprojektowano zadosyćuczynienia sposoby. Wcho dząc w myśl i dążności króla, który jako monarcha protestanckiej Szwecyi i spadkobierca sztandaru Gustawa Adolfa gorliwym był pro testantem, uderzono, nie bez poprzedniego zapewne porozumienia z Alt- Ranstadtem w tę czułą stronę i zaproponowano, jako moralne zado- syćuczynienie — że cesarz niemiecki gotów jest ustąpić domowi Hol- sztyńsko-Gotorpskiemu sprawę biskupstwa Lubeki i Eutynu*) a zara zem zrzeka się na przyszłość obowiązkowego kontyngensu z Szwedzko- niemieckich prowincyi w obec wojny francuzkiej, do czego Szwecya była względem cesarstwa obowiązaną. Propozycye były zupełnie po myśli króla Karola i oświadczył się też natychmiast gotowym do bliższego rozpatrzenia tej sprawy i możliwego załatwienia pokojowego. Karol XII jednak niepoprzestal na okazanej mu dobrej woli cesarskiej, ale korzystając z krytycznego po łożenia, w jakiem znajdował się dwór wiedeński, sięgnął daleko dalej, rozwijając już teraz otwarcie i stanowczo sztandar protestanckiej idei, która miała być odtąd rzeczywistą charakterystyką i polityczną podstawą zatargów jego z cesarzem. Podniósł więc sztandar idei, i jako myśl go przewodnią stawiając, zapalił się do podjętego zadania, które namaszczało go w obec historyi rzekomem posłannictwem rzeczy wistego spadkobiercy Gustawa Adolfa.

[madohora]

Je ne Yous saurais assez faire eomprendre les difficultes „qui se rencentrent dans ma Commision. Car les flatteries infi- „nies et qui sont allees au dela de tout, ce qu’on se peut imagi- „ner, ont tellement gate 1’espritj de ceeune Roy et une grande „partie de sa cour qu’ils ne se cunnaissent pour ainsi dire eux „memes et qu’il ne savent point ou s’arreter, et a quoi se „resoudre.

[madohora]

Dla Austryi upokorzenie majestatu lub beznadziejna wojna były jedynym problemem do rozwiązania, — innej drogi nie było. W tej rozpaczliwej godzinie wysłał Wratysław kuryera z listem do cesarza, przedstawiającym konieczność poddania się przeznaczeniu bez najmniejszego wahania. Carlson w kwartalniku roczników Towarzystwa historycznego w Sztokholmie, z których podejmuje cytowane źródła archiwalne tej chwili poważnej — przytacza w oryginale całe ustępy tego listu hra biego Wratyslawa, które są wydobyte z państwowego archiwum w Wiedniu. W liście tym pisanym z Lipska pod datą 20 sierpnia, czytamy ustęp następujący:

[madohora]

Przedstawienie skutkowało w Wiedniu, nie było wyboru ani też chwili do stracenia. — Cesarz Józef I uległ nareszcie i skłonił się przed żelazną wolą Karola. — W dzień poruszenia się armii podpisano imieniem cesarskim zobowiązania z oznaczeniem traktatu z 1648 jako ostateczną podstawę układu. Wratysław trudnego dokonał dzieła, a umocowany do działania niemałe jeszoze oddał cesarzowi usługi i przy dobrej woli hrabiego Piper wymógł ostatecznie kilka ustępstw co do formy tyczącej się majestatu cesarskiego w obec protestanckich pod danych w zagwarantowaniu im przywilejów westfalskich i cofnięciu ostatnich wymagań rozszerzenia tych przywilejów aż do epoki 1624. Carlson zgodnie z kilku innymi historykami szwedzkimi utrzymuje, że w ostatniej epoce toczących się tak uporczywie układów, król Stani sław Leszczyński zaniepokojony o niebezpieczeństwo niepewnej korony polskiej — obawiając się dla siebie i dla całego kierunku polityki wschodniej króla Karola, dłuższego zatrzymania się armii szwedzkiej w Saksonii i Szląsku, a przedewszystkiem zawikłania się Szwecyi w tej nowej burzy wojennej, niepospolite Wratysławowi oddał usługi w obronie

[madohora]

Tymczasem Karol XII stanął na kulminacyjnym punkcie poli tycznej potęgi i wpływu europejskiego. Świat protestancki witał w nim drugiego Gustawa Adolfa, — odrodzonego spadkobiercę i opiekuna protestanckiej idei, a cała pro testancka Europa, ludy i rządy korne przed zbawcą rycerzem uchy lały czoła. Na Szlązku zapał i uniesienie ludności protestanckiej granic nie miało, — cesarz z dobrą wiarą dopełniając zobowiązania zwrócił przy wileje traktatem Westfalskim zawarowane — odebrano katolikom i zwrócono 117 kościołów, otworzono szkoły protestanckie i na całej linii zwycięztwo protestantyzmu przyspieszonem tempem się rozsze rzało, podkopując władzę cesarską i odrywając moralnie Szlązk od serca Imperium, co też de facto w późniejsze lata się dokonało! Położenie cesarza było bardzo przykre — pozorami powagi wobec ludności szlązkiej zaledwo okryte — Stolica Apostolska o pokrzywdze nie Kościoła katolickiego w obrębie katolickiego Imperium strofo wała cesarza, gorzkie mu robiąc wymówki, jakkolwiek zrozumiano, iż nie było w tem złej woli imperatora, ale twarda konieczność przymu sowego położenia politycznego, to też cesarz Józef uniewinniając się nuncyuszowi, oryginalnie się doń odezwał, mówiąc, że dziękuje jeszcze Bogu, iż fanatyczny i uparty król szwedzki nie zażądał od niego, aby i on osobiście przeszedł na łono kościoła protestanckiego, — bo sam nie wie, czyby się był mógł z takiej matni wykręcić. Karol XII tymczasem na czele armii swojej tryumfalnym pocho dem wracając do Polski, ziemie szlązkie przechodził — nowo pootwie rane zbory i szkoły odwiedzał — uczestniczył w nabożeństwach i śpiewał psalmy, przyjmowany przez ludność z fanatycznym zapałem jako rzeczywiście duchowy władca, pan rzeczywisty i zbawca prote stanckiej idei. Ale odwrotną stroną medalu tego zwycięztwa. tych tryumfów rozświetlonej potęgi Karola XII w Europie, — były niebawem nastę pujące skutki zwichnionej potęgi rzeczywistej i racyonalnej polityki tego niepospolitego króla rycerza, o którego losach de facto w na stępstwach swoich roztrzygal błąd polityczny 1707 roku, któregośmy sprawę szlązką zobrazowali. Rok 1707, który miał w nieprzerwanym ciągu — z pod Narwy i z Alt-Raustadtu Karola XII konsekwentnie w tryumfalnym pocho dzie na Wschód prowadzić, złamać w zarodzie zagrażającą potęgę genialnego cara — osłonić zagrożoną na kontynencie w swych posia dłościach Szwecyą a w jej osłonie odrodzić i zreformować Polskę, —- rok 1707 początkowo drobnostkowemi swarami a później spra szlązką najniewłaściwiej gorączkowo zajęty, był niepowetowaną stratą czasu. Cała wiosna i lato całe, minęły na pertraktacyach z cesar stwem, a tymczasem organizowały się i wzmacniały po klęsce rozbite zastępy Piotra Wielkiego w Rosyi, a doma w Szwecyi nowe zaciągi dla Pomeranii daremnie oczekiwały rozkazów pochodu. Przecenione przez Karola zdolności naszego Króla Filozofa pod osłoną Feldmar szałka Renskjólda w Polsce — organizacya polityczna mająca się bądź co bądź odrodzić i zreformować Rzeczpospolitą, wszystko to było w zarysie, oczekiwało i potrzebowało obecności i energii Karola XII na miejscu a nie cierpiało zwłoki, jeżeli plan w ogóle poczęty mógł być kiedykolwiek przeprowadzony. Każdy dzień opóźnienia i zwłoki wzmacniał niebezpiecznego i wielkiego przeciwnika, z jakim się mierzył Karol XII. Każdy dzień osłabiał i cofał sztucznie poczętą reformę w dezorganizowanej i dezorganizującej się coraz więcej Polsce, a podjęcie kampanii w początkach jesieni coraz mniej było prawdopodobne; — rok był stracony, — a hen po zanim, świeciła łuna pożarna Pultawskiego pogromu

[madohora]

Ludzkość musi zrozumieć, że pokój i szczę
ście, dobrobyt i dostatek stwarza przedewszyst- 1
lucm 'zdrowie duszy, poczucie prawa i sprawie
dliwości, panowanie miłości i uczciwości.
Kto biedną naszą ziemię; imituje, kto ser
cem odczuwa dolę ludu górnośląskiego, kto
Żali ty więźniem, którego wiodą
w ciemność, gdzie nadzieja wszelka zgasła?
Tyś mocą wielką zbrojny i wiara —
w ślady współbraci, w kraj słońca spiesz!
ufny w niechybną gościnność starą
w rodzinnych strzechach lechickich leż!
MAPKA POLSKI
. ...... / Ex*»'»'ce ircku 4772.
m-^m Oba.«, «va "Pplskx
řSgg Obiło*-ij pl übci & Sio, sit
•V l\rvd
fĄW
p o 4. t
umie sprawiedhwcm okiem ogarnąć położenie
obecne Kolski i górnośląskiej ziemi, — temu
w duszy złotem echem grać będą prawdę sło
wa poety:
Ludu mój w więzach! Acz ci swobodą
śmierć — i radośnie czekasz hasła?!
Przystąp k’Macierzy, jakby do łoża,
strojąc się w szaty z wieczności hm,
które ci poda prawica Boża,
budząca ludy z niewoli snu.
W Bytomiu, 1. września 1921

[madohora]

Piotr Włast Dunin wprowadza cystersów do Polski.
Piotr Wiast ze Skrzynna, kasztelan Wrocław
ski, zwany Duninem czyli Duńczykiem, żyl
około roku 1100— 1151). Był to pan możny i mą
dry, a podanie głosi o nim, że wystawił i wy
posażył 72 kościołów i klasztorów.
Widzimy go na obrazie siedzącego między
żoną i synem; nad nim powiewa chorągiew
z łabędziem, za nim biskup z kropidłem w rę
ku, w otoczeniu księży. Przed Włastem stoi za
konnik w białym habicie odbierający od niego
klucz świątyni, którą widzimy po prawej stro
nie obrazu. Przed świątynią mamy kilku za
konników, a pomiędzy nimi też rycerza zakon
nego z krzyżem na płaszczu, oddającego się sa
marytańskiej posłudze.
Obraz ten przedstawia niby jedno' zdarze
nie, ale w tern jednem zdarzeniu upanńętnia Ma
tejko jedno z największych dzieł kulturalnych
ówczesnej Polski: tworzenie i wyposażenie
licznych osad zakonnych.
Prawda, że w ich klasztorach panowała
długo niemczyzna; wszelako to zło przeszło
z czasem bez śladu tam, gdzie rządy były pol
skie. Natomiast musimy uznać, że klasztory od
dawały krajowi naszemu nieocenione usługi.
Krzewiły oświatę, a ich szkoły były wówczas,
obok szkół biskupich, jedynemi w Polsce —
sprowadzały rzemieślników i budowniczych,
sprowadzały doskonalsze narzędzia, szerzyły
własnym przykładem umiejętność doskonalszej
uprawy roli: i tak przyczyniły się wielce do
podniesienia wewnętrznej kulturv i dobrobytu.
Zakony wreszcie, o ile duch w nich był dobry,
uczyły słowem i przykładem cnót chrześcijań
skich. Gdyby nie ich działalność, byłby naród
nasz pozostał na długo tylko z imienia chrze
ścijańskim i kulturalnym narodem.
Nie wolno nam zapominać, co naród nasz
zawdzięcza Kościołowi i organizacjom kościel
nym. One kładły podwaliny, na których rosła
później sława Polski. Zwłaszcza w obecnych .
czasach pamiętać o tem należy, że nie masy
ludzi stanowią o wielkości narodu, choćby te
masy były najlepiej zorganizowane, lecz oświa
ta, postęp kulturalny i obyczajność chrześcijań
ska. Obyśmy to zrozumieli i nie szczędzili ofiar
na te cele — każdy wedle możności

[madohora]

Niewiele można powiedzieć o młodości Piotra Włostowica, nie znamy nawet dokładnej daty jego narodzin, ale wielu historyków określa rok urodzenia na 1080, a więc byłby tylko 6 lat starszy od Bolesława Krzywoustego. Do jego rodziny należała góra Ślęża wraz z otaczającymi ją wioskami.

[madohora]

Tymczasem coraz bardziej narastał konflikt pomiędzy Władysławem II a Piotrem Włostowicem. Skargi na Władysława i jego czyny wobec młodszych braci i podległych im dzielnic docierały do Piotra, aż ten wstawił się za uciemiężonymi. Postawa taka nie odpowiadała Władysławowi, domagającemu się jednoznacznego opowiedzenia się palatyna po którejś ze stron, tym bardziej, że coraz częściej myślał o koncepcji całkowitego usunięcia przyrodnich braci z ich dzielnic. Piotr Włostowic, który stał na straży przestrzegania statutu Krzywoustego na takie rozwiązanie zgodzić się nie mógł zwłaszcza, że po usunięciu juniorów nic już by nie stało na przeszkodzie, by pozbyć się również wszechwładnego wojewody. Czyn ten został potraktowany jako zdrada panującemu władcy.

[madohora]

Jest więc pewne, że protoplastą rodu (zwanego później rodem Łabędziów) był Piotr syn Włosta, nie z Danii lecz z Ołbina. Pewne jest zatem rodzime, śląskie pochodzenie rodu Duninów, inaczej uważał Franciszek Piekosiński bo według niego bulla papieża wcale nie wykluczała że dziad Piotra Włostowica mógł przybyć na Śląsk z Danii] Natomiast jest bardzo prawdopodobne, że w Danii przebywał i działał w czasie walk o tron Piotr Krystynowicz i jego można byłoby nazwać „Duńczykiem”. Czyny tego drugiego Piotra, któremu ród Duninów zawdzięcza nazwisko i herb zostały następnie przypisane Piotrowi Włostowicowi z Ołbina.

[madohora]

[madohora]

Myślmy o Śląsku! przedwczesna zima
Chwyciła pola dłonią zaskrzepłą
I oziminę pod lodem trzyma.
Myślmy o Śląsku! tam nasze ciepło,
Naszego kośćca tam krzyż i goleń
J tam dobrobyt przyszłych pokoleń.
Jeszcze wciąż groźna teutońska siła
Nad Górnym Śląskiem wyciąga pięście,
Tysiące zbirów tajnie wysyła
Na naszą zgubę i na nieszczęście,
Osadza szpiegów po wszystkich bramach
I cicho zbrojny planuje zamach.
Znowu zaśpimy swoją godzinę,
A potem świeże dostawszy baty,
Będziemy stroić żałobną minę,
Będziemy z płaczem rozdzierać szaty,
I przystroiwszy się w gest niemęzki
Szukać, kto winien ponownej klęski.
Dziś, gdy na wschodzie ucichły boje
I już nad żerem nie krążą kruki,
Na zachód zwróćmy spojrzenie swoje,
Na zachód zwróćmy napięte łuki
Myślmy o Śląsku! i dniem i nocą,
Bo już nieszczęścia kruki łopocą.

[madohora]

Tak długo cierpiał górnośląski lud
Dyplomatyczne plastry i katusze,
Tak długo znosił wyzwolenia głód,
TaŁ mu na mękach rozciągano duszę,
Aż wybuchnęło wreszcie z mocą wściekłą
W głębinach serca utajone piekło.
Dosyć już! — krzyknął i chwycił za nóż,
Chcemy panami być w swym własnym domu,
Niech się zakończy handel naszych dusz
Przez owych kupców nieznających sromu,
Co pragnąc ciągnąć najwyższe profity,
Wciąż wymyślając niecne plebiscyty.
T rozpętała się odwetu moc,
Którego żadne nie wstrzymają tamy.
Z twarzą ponurą i czarną jak noc
Cóniik się dźwignął z kopalnianej jamy,
Oślepłym wzrokiem spojrzał w złote słońce
I krzyknął: Polsko! gdzie moi obrońcę?
Czy pozostawisz swe dzieci na łup
Niemieckich wilków, hyen i szakali
I krwawem ciałem zawalimy grób?
Czy się twe serce ze wstydu nie spali,
Jeśli przez targ: wielkiej finansiery
Skoszą lud śląski pruskie szwarclozery?
Górniku śląski! W mur żelazny zwiąż
Kilof z kilofem i bądź bez obawy.
Staniem przy tobie tak jak jeden mąż
Dla dobra wspólnej, wielkiej, świętej sprawy,
Huczy i leci już przez polskie niwy
Bojowe haslo Nowiny Doliwy.
Hej dyplomacjo! Czy słyszysz ten śpiew?
Ze sprawiedliwym nie zwlekaj wyrokiem,
Bo znów popłynie z twojej winy krew,
Na którą patrzeć będziesz zimnem okiem,
Zatkawszy watą swe dostojne uszy,
Aby nie słyszeć okrzyków katuszy.

[madohora]

A więc już wkrótce, już za kilka dni...
Ostatnia walka to z niemieckiem draństwem.
Albo Sezamu nam otworzą drzwi,
I Polska stanie się bogatem państwem,
Albo nas puści o żebraczym worku,
Paskarz historji i pogromca Corku.
Czyśmy użyli wszystkich naszych sił?
Lęka nas przyszłość, jeszcze skryta w chmurach.
Czyż znowu Niemiec będzie sobie drwił,
Że nas podkupił tak jak na Mazurach,
I choć zwyciężym po zmaganiu długiem,
iStłamszą nas nowpm bluffem lub humbugiem?
A więc już wkrótce już za ki'ka dni...
Los nasz i nasze szczęście się przesili,
W podziemiach węgiel tak jak brylant lśni.
I czeka szczęsnej wyzwolenia chwili,
Aby przywrócić potęgę i ciepło
Swojej macierzy, której serce skrzepło.
Od pacholęcia wszyscy aż do starca
Zwracamy dzisiaj w stronę Śląska lica —
O, strzeż się Polsko swoich Idów marca,
Jeśli przepadnie dla Cię ta ziemica,
Co tyle wieków w rozpaczy i męce
Wyciąga do nas swe skrwawione ręce.

[madohora]

W V wieku po Chrystusie, Silingowie dołączyli do innych Wandalów tj. Hasdingów w podboju rzymskiej Iberii i północnej Afryki, a potem w zdobyciu Rzymu, przyczyniając się do upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego.

[madohora]

Silingowie żyli prawdopodobnie na Dolnym Śląsku. Za lokalizacją Silingów na tym obszarze opowiadają się profesorowie: Jerzy Strzelczyk, Norman Davies, Jerzy Krasuski i Andrzej Kokowski. Pobytu Silingów na Śląsku nie wyklucza również profesor Henryk Łowmiańsk.

[madohora]

Liebeschuetz uważa, że w czasach cesarza rzymskiego Marka Aureliusza (161–180 po Chrystusie) Silingowie żyli w Sudetach, które nazywane są przez Kasjusza Diona „górami Wandalów” (gdzie Łaba ma swoje początki), a Ptolomeusz umieszcza Silingów pomiędzy Sudetami a Odrą.

[madohora]

Silingów łączy się z Naha(na)rwalami (wspomnianymi przez Tacyta) zamieszkującymi w I wieku n.e. środkowy Śląsk, których nazwa brzmi jednak niegermańsko (celtyckiego pochodzenia?). Na terytorium Nahanarwalów znajdował się ośrodek kultowy poświęcony bliźniaczym Alkom, identyfikowany z Limios alsos – „Gajem Limijskim” (Ptolemeusza), być może pozostającym w związku z „niemym” ośrodkiem na Ślęży.

[madohora]

Wandalowie-Silingowie przywędrowali na tereny zamieszkane przez niegermańskich pierwotnie Nahanarwalów, którzy w procesie akulturacji przejęli ich imię.

[madohora]

Migracja dużych grup ludności w latach 120-160 n.e. na Śląsku była wydarzeniem wewnątrzplemiennym, a „Nahanarwalowie” byli tylko kultowym imieniem Silingów.

[madohora]

Wandalowie-Hasdingowie, kojarzeni ze wschodnią strefą kultury przeworskiej (głównie Mazowsze i Lubelszczyzna), opuścili w końcu II wieku n.e. zamieszkiwane dotąd tereny i przemieścili się na południe (górna Cisa, nad granicą dacką notowani od lat 70.) i południowy wschód (zachodnia Ukraina). Prawdopodobnym powodem przesunięć etnicznych były ruchy ludnościowe na obszarach, na których lokalizuje się m.in. plemiona Gotów i Gepidów (głównie Pomorze). Ruchy te, zwane wędrówką „ludów gockich”, miały odbicie w zmianach obszaru występowania elementów kultury wielbarskiej. W tym samym, prawdopodobnie, czasie Burgundowie przesunęli się na południowy zachód (znad Warty?), (kultura luboszycka) nad dolny Bóbr (rzeka) i Nysę Łużycką, a przybysze ze środkowego Śląska pojawili się na Górnym Śląsku. Duża aktywność środkowoeuropejskich ludów barbarzyńskich znalazła swój wyraz w atakach na północny limes rzymski i wojnach markomańskich.

[madohora]

Na początku V wieku n.e. prawdopodobnie większość Silingów przyłączyła się do luźnej koalicji Hasdingów, Swebów i Alanów, która w noc sylwestrową 406 roku przekroczyła skuty lodem Ren, atakując tym samym cesarstwo rzymskie. W 409 ludy te przekroczyły Pireneje, łupiąc rzymską Hiszpanię, z racji słabości cesarstwa rzymskiego w tym czasie ok. 411 lub 412 roku doszło porozumienia pomiędzy cesarzem Honoriuszem a barbarzyńcami tj. Wandalami (Hasdigami i Silingami), Alanami i Swewami, który doprowadził do podziału Hiszpanii, co opisuje Hydacjusz (Hydatius, 49): subversis plagarum grassatione Hispaniae provinciis barbari ad pacem ineundam domino miserante conversi sorte ad inhabitandum sibi provinciarum dividunt regiones. Galleciam Vandali [tj. Hasdingowie] occupant et Suevi sita in extermitate oceani maris occidua; Alani Lusitaniam et Cathaginensem provincias et Vandali cognomine Silingi Baetica sortiuntur. Rzymianie nie zamierzali jednak dotrzymywać porozumienia i za ich sprawą Walia, król Wizygotów zaatakował Silingów i Alanów w 416 roku. Silingowie i część Alanów przyłączyli się wtedy do Hasdingów, a potem uderzyli na prowincje rzymskie w Afryce

[madohora]

Zakwestionowali ją w okresie międzywojennym polscy naukowcy: historyk prof. Władysław Semkowicz i językoznawca prof. Mikołaj Rudnicki[11]. Odrzucili oni możliwość przekształcenia rdzenia sil- w s'le-, jednocześnie wyprowadzając nazwę Śląska od toponimów: góry Ślęży i płynącej obok rzeki Ślęzy, wywodzących jakoby swe nazwy ze słowiańskiej rodziny słów ślęg, ślęgnąć – opisujących miejsca wilgotne. Obecnie większość uczonych, w tym polskich, odrzuca tą słowianofilską interpretację.

[madohora]

W XXI w. przeważa pogląd, że nazwa Śląsk wywodzi się od nazwy rzeki Ślęza, względnie góry Ślęża, która to nazwa nie ma ani germańskiego, ani słowiańskiego rodowodu, ale jest toponimem staroeuropejskim (Hans Krahe, Witold Mańczak. Z kolei nazwa Ślęza miała zostać przejęta do języków indoeuropejskich od wcześniejszych mieszkańców tego regionu Europy. Dlatego coraz większą popularnością cieszy się interpretacja najprostsza, że to nie Śląsk nosi swe miano od Silingów, a lud ten, podobnie jak słowiańscy Ślężanie, od toponimu/hydronimu; nazwa dzielnicy, występująca w średniowiecznych źródłach jako pagus Silensis, Cilensis, Slesia, Zlezia, wreszcie Silesia i góry (Sclenza, Zlenza), a zarazem rzeki tam płynącej

[madohora]

Mikołaj rozpoczął naukę w gimnazjum o profilu klasycznym w Prudniku, gdzie przykładano dużą wagę do nauczania literatury starożytnej oraz znajomości języka greckiego i łaciny. Był pilnym uczniem, dzięki czemu stał się ulubieńcem nauczyciela Caspara Neandra. Swego pierwszego nauczyciela wspominał ciepło i podkreślał, że właśnie dzięki niemu zainteresował się greką, łaciną oraz poezją. Po wyjeździe Neandra do Kłodzka w 1594, Henel przeniósł się do szkoły w Opawie, gdzie jego nauczycielem logiki był Daniel Staude. Od 1596 uczył się w Gimnazjum św. Elżbiety we Wrocławiu, gdzie wówczas rektorem był Nicolaus Steinberg. Większą część roku 1598 chorował, a w 1599 zamknięto gimnazjum z powodu zarazy. Wtedy ojciec polecił Mikołajowi udanie się na studia. Zapisał się na Uniwersytet w Lipsku w zimowym semestrze 1599 roku.

[madohora]

Przygotowywał się do obrony doktoratu na wydziale prawa uczelni w Orleanie w Królestwie Francji. Szczególne znaczenie miał dla niego fakt, że dawniej studiował tam również teolog protestancki Jan Kalwin. Pomyślnie obronił doktorat 4 września 1610 roku. Od tej pory w dziełach Henela, obok nazwiska stawiał trzy litery U. I. D. (utriusque iuris doctor), oznaczające doktora obojga praw, czyli kanonicznego i rzymskiego. Ze względu na miejsce urodzenia, często przed tymi literami wpisywał określenie „prudnicki”, po łacinie Neostad. Siles.

[madohora]

Dzięki pełnionym funkcjom szybko się wzbogacił. W 1651 roku został właścicielem majątku Kurtwitz (okolice Niemczy), a następnie strzelińskich majątków Olbendorf oraz Grünheide. 22 września 1653 r. otrzymał tytuł nadwornego palatyna. Pełniąc tę funkcję mógł docenić zasługi Eliasza Maiora (zm. 1706), współkierownika szkoły i profesora elżbietańskiego gimnazjum we Wrocławiu.

[madohora]

Nicolai Henel miał jednego syna, Chrystiana Fryderyka, urodzonego w 1621 roku. Tenże syn ożeniony z Joanną von Pein miał dwie córki oraz zmarłego w wieku dwóch lat syna Jana Chrystiana, na którym ród wymarł w 1682 roku.

[madohora]

Z zebranych przez Heneliusa rękopisów wydano również:
🔷Annales Silesiae (Lipsk 1730) – jest to kronika śląska do 1612 r. powstała w oparciu o dokumenty kościelne i archiwum Wrocławia.
🔷Chronico Ducatus Monsterbergensis et Territorii Francosteinensis (w Silesiacarum rerum Scriptores – Lipsk 1730) opisuje działalność polityczną książąt śląskich od Bolka I do końca panowania Maksymiliana II (1576).

[madohora]

Na przełomie XVI i XVII w. w związku z ogólnym rozwojem i po-
stępem nauki rodzą się zaczątki nowożytnej geografii Śląskax. Obok
prądów umysłowych Odrodzenia olbrzymi wpływ na jej rozwój wy-
warły odkrycia geograficzne XV i XVI w. Duże znaczenie miał też dal-
szy wzrost sił wytwórczych, który przyczynił się m. in. do większego
zainteresowania bogactwem przyrody (górnictwo), a co za tym idzie,
i ich geografią oraz techniką produkcji. Objawem tego są na Śląsku
poematy Walentego Roździeńskiego Officina ferraria (Kraków 1612)
i nieco wcześniejszy Krzysztofa Wintera pt. Fabrilium Silesiae officina-
rum fodinarumque descriptito et denotatio brevis (Frankfurt 1556)1 2.
Wyrazem wzmagającego się umiłowania ziemi ojczystej było powstanie
geografii regionalnej. Na Śląsku teń nowy kierunek reprezentują:
kartograf Marcin Helwig, przyrodnik Kacper Schwenckfeld i geograf
Mikołaj Henelius.
Marcin Helwig (1516—1574), „ojciec kartografii śląskiej", jest auto-
rem pierwszej mapy Śląska (pierwsze wydanie w 1561 r.) opartej nie
na pracach uczonych starożytnych lub średniowiecznych, lecz na
autopsji i własnych pomiarach dokonywanych w terenie w czasie licz-
nych podróży po ziemi śląskiej oraz na informacjach zbieranych od
miejscowej ludności. Mapa Marcina Helwiga przedstawia hydrografię,
częściowo orografię, umiastowienie oraz zalesienie Śląska3.
Drugim reprezentantem nowego kierunku geografii śląskiej był
Kacper Schwenckfeld, żyjący w latach 1563— 1609, zwany przez współczesnych „Pliniuszem śląskim" 4. Czołowym jego dziełem jest wydany
w 1601 r. w Lipsku Stirpium et fossilium Silesiae catalogus — praca
dość obszerna, bo licząca z górą 400 stron (bez wstępu), mająca cha-
rakter geograficzno-przyrodniczo-lekarski, a zestawiająca w formie ob-
szernego katalogu florę i bogactwa mineralne ziemi śląskiej. Tylko
wstęp poświęcił autor zagadnieniom geograficznym. Bogaty materiał,
nie rozpracowany jednakże w sposób naukowy, służył później jako
źródło dla wielu jego następców. Geografów zaś w pierwszym rzędzie
zainteresował wstęp tego dzieła pt. Silesiae geographica delineatio
brevis.
Jednym z kontynuatorów Schwenckfelda był Mikołaj Henel, z ła-
cińska zwany Heneliusem, żyjący w latach 1582— 1656, syn pastora
ewangelickiego z okolic Prudnika. Młody Henelius pobiera początko-
wo nauki w Prudniku i Opawie, później w Gimnazjum Elżbiety we Wro-
cławiu. W 1600 r. rozpoczął studia na uniwersytecie w Jenie na wy-
dziale medycznym. Wkrótce jednak przeniósł się na wydział prawny.
W 1608 r. jako opiekun syna wrocławskiego patrycjusza Redigera roz-
począł trwającą prawie trzy lata podróż po krajach zachodniej Europy;
zwiedził dokładnie Niemcy, Francję i Włochy. Po powrocie na Śląsk
osiadł we Wrocławiu, gdzie doczekał się dość wysokich godności
miejskich; zmarł jako syndyk miasta Wrocławia. Piękne wspomnienie
o nim nakreślił Krzysztof Koler pisząc: Illustrae et aeternum Silesiae
nostrae situs, imo totius Germaniae, ac singulare seculi huius ornamentum

[madohora]

Geografowie nowej szkoły posunęli wprawdzie dziedzinę orografii
znacznie naprzód, nie zdołali jednak wyzwolić się całkowicie spod
wpływów geografów wcześniejszych, lubujących się w podawaniu roz-
maitych baśni i legend. Świadczą o tym obszerne opisy demonów,
mieszkających ponoć w Karkonoszach, a zwłaszcza najsławniejszego
z nich ,,Ribenzala'' (tak nazywa go Silesiographia) 18, widocznie tak
u Schwenckfelda, jak też u wiernie naśladującego go Heneliusa. Hydrografia miała w Polsce znakomitego znawcę w osobie Jana
Długosza, który doliczył się blisko 50 rzek śląskich. Jak zobaczymy,
pod tym względem wyprzedził on dość znacznie nawet geografów nowej
szkoły. Jednakże późniejsi geografowie starej szkoły poświęcali temu
zagadnieniu bardzo mało uwagi. I tak Stein wymienił zaledwie 10 rzek
śląskich, Schedel 8, a Cureus tylko 5 19.
Henelius oparł się w swym opisie na najlepszych znawcach wód
polskich i śląskich — Długoszu i Helwigu (na mapie Śląska Marcina
Helwiga naniesionych jest 40 rzek). Od pierwszego wziął metodę, od
obu czerpał wiedzę o rzekach, którą wzbogacił własnymi obserwacjami,
korygując niektóre błędy swoich poprzedników. Krytykuje tych geogra-
fów, którzy pomylili Szprewę (Svevusj z Odrą (Viadrus). Svevus (die
Spre) wypływa bowiem z Sudetów dwie mile powyżej Budziszyna
i przepłynąwszy przez Marchię Łużycką zawraca na zachód, nie jest
zatem nawet dopływem Odry, a za taki uważał Szprewę także i Dłu-
gosz 20.
Nie zdołał jednak sprawdzić wszystkiego. Na przykład Nysa Łużycka
wTedług Heneliusa przepływa przez Przewóz, Żary (!), Mużaków, Lub-
sko (I) i Gubin. Tak Żary, jak i Lubsko zostały tu wymienione błędnie;
mierząc bowiem odległość w linii prostej, Żary leżą 26, a Lubsko 21 km
na wschód od rzeki. Prawdopodobnie przy określaniu Nysy Łużyckiej
Henelius posłużył się mapą Helwiga, na której bieg rzeki został uprosz-
czony, a obie te miejscowości błędnie umieszczone nad rzeką. Również
nieściśle określa Henelius położenie źródeł niektórych rzek. Źródła Odry
umieścił on podobnie jak Schwenckfeld, Długosz i Stein obok miejsco-
wości Odry, tymczasem faktycznie znajdują się one o 38 km dalej21.
Ogółem w Silesiographii Henelius wymienił 30 rzek śląskich, do-
kładniej zaś opisał 14 22. Schwenckfeld natomiast w Silesiae geogra-
phica delineatio brevis wylicza 20 rzek śląskich, ponadto 3 płynące
poza granicami Śląska (Łaba, Upa i San). Jednak dokładniej znał jedy-
nie rzeki wypływające z Karkonoszy i im tylko poświęcił trochę więcej
miejsca 23. Z powyższego wrynika więc, że Silesiographia daje tak podwzględem ilości, jak i pod względem jakości bardziej dokładny obraz
rzek śląskich24. Również i metoda, jaką posługuje się Henelius, jest
bardziej naukowa od metody Schwenckfelda. Autor Silesiographii oparł
się na systemie dorzecza Odry, obejmującego rzekę główną i jej do-
pływy, podobnie jak Długosz na systemie Wisły. Natomiast metoda
Schwenckfelda opiera się na systemach górskich. Najpierw wymienia
on rzeki wypływające z zachodniej części Sudetów (Łaba, Upa, Izera na
południe; Bóbr, Kamienna, Kwisa na północ), a potem rzeki biorące
swój początek z Karpat (Odra (I) i Wisła). Przy opisie poszczególnych
rzek śląskich Henelius uwzględnia następujące elementy: źródło, ujście
oraz bieg wyznaczony przy pomocy miejscowości.
Jak już zaznaczono, na pierwszym miejscu Henelius wymienił Odrę
(Odera, Viadrus, die Oder), wyróżniającą się nie tylko swoją wiel-
kością, ale i tym, że stanowiła niegdyś granicę między Niemcami a Pol-
ską 25. Przepływa ona, „władca wód śląskich", przez Bogumin26, Raci-
bórz, Koźle, Opole, Brzeg, Wrocław, Lubiąż, Ścinawę, Chobienię,
Frankfurt, Gryfino i Szczecin. Obfita w ryby, „ziemiom sąsiednim nie-
szkodliwa", czasami tylko na skutek dużych opadów śnieżnych wylewa
szeroko na sąsiednie pola.
Z kolei opisane są dopływy Odry, a więc Bóbr (Bobeius, Bober), któ-
rego nazwa po słowiańsku pochodzi od bobrów występujących bardzo
licznie nad jego brzegami, wypływa koło wsi Bober, a w pobliżu
Krosna wpada do Odry; Kamienna (Zacus, der Zack) początek bierze
w Sudetach i koło Jeleniej Góry łączy się z Bobrem, obfita w ryby
i słynna z ciepłych kąpieli; Kwisa (Quissus, der Queiss), stanowiąca
granicę między Śląskiem a Łużycami, której źródła znajdują się pod
wsią Gierczyn, wpada nieopodal Żagania do Bobru; znajdziemy też
cały szereg innych opisanych lub też tylko wspomnianych, jak Kacza-
wa (Cattus, die Katzbach), Nysa Kłodzka i Nysa Łużycka (Nissa, die
Ne isse), Barycz (Bart ha, die Bartsch), Widawa (Weida, die W ey de),
Opawa (Oppa) z Morawicą (Morus, Mora), Oława (Ola, Olaua, die Oław) i inne

[madohora]

Ze zwierząt dzikich dostarczających mięsa, skór i sierści występują
na Śląsku głównie jelenie, dziki, kozice, zające, wilki, lisy, niedźwie-
dzie i łasice. Osobne miejsce zajmują bobry, występujące licznie nad
brzegami Odry, Baryczy i Bobru. Ogółem Henelius wymienia 16 ga-
tunków dzikich zwierząt żyjących na Śląsku. Obfitość zwierzyny przy-
czyniała się do rozwoju łowiectwa. Ponadto ludność zajmowała się ho-
dowlą, zwłaszcza bydła i owiec. Tych ostatnich na Śląsku było bardzo
dużo.
Kraj śląski bogaty jest również we wszelkiego rodzaju ptactwo.
Z ptaków dzikich występują tu dzikie kaczki gnieżdżące się w stawach
rybnych, jeziorach i rzekach, kuropatwy, dzikie gęsi, żurawie, prze-
piórki itp. Z drapieżnych zaś orły, jastrzębie, sokoły, kanie, czaple,
sowy i inne; z mniejszych ptaków — słowiki, skowronki, puszczyki (?)
i ,Tysiąc" innych, jak pisze Henelius. Ogółem wymienił on 42 gatunki
dzikiego ptactwa. Domowe zaś to gęsi, kaczki, kury, gołębie, pawie
i indyki.
W rzekach i nielicznych jeziorach śląskich żyją rozmaite gatunki
ryb (Henelius wymienia ich 30). M. in. występuje tu karaś, kiełb, je-
siotr, węgorz, płocica i jelec. Na szczególną uwagę zasługują karpie
hodowane w licznych stawach rybnych39, utrzymywanych głównie na
północy kraju. Część z nich zachowała się jeszcze do naszych czasów.
Henelius zwraca uwagę na stawy w okolicach Żmigrodu i Wołowa.
Osobne miejsce zajmuje dość szeroko opisane w Silesiographii
pszczelarstwo (pasiecznictwo i bartnictwo). Jednakże krajowa produk-
cja miodu, będącego niemal w powszechnym użyciu jako napój, nie
zaspokajała potrzeb wewnętrznych. Dlatego też Śląsk musiał go im-
portować, głównie z Polski, a nawet z odległej Litwy. Sprowadzany
w surowej postaci miód poddawano dalszej przeróbce w Raciborzu,
Opawie i innych miejscowościach40. Wreszcie Henelius wspomina
0 upadającym już w tym czasie zbieractwie czerwia, z którego otrzy-
mywano czerwony barwnik.
Geografowie średniowieczni starej szkoły mało interesowali się
osadnictwem człowieka. Uwagę ich zwracały tylko wyróżniające się
miasta i warowne zamki. Nawet tak ceniony Długosz w Choiogiatii
1 tekście swoich Dziejów wymienił zaledwie kilkadziesiąt miejscowości
śląskich, ale już humanista Stein wylicza 63 miasta 41. Znacznie dalej po-
sunęli badania w tym kierunku pierwsi przedstawiciele nowej szkoły
geograficznej, Helwig, Schwenckfeld i Henelius. Na mapie Marcina
Helwiga obok hydrografii szczególnie ważne miejsce zajmuje topografia. W samych tylko granicach politycznych Śląska widnieją tu 134
miasta42 Mniej dokładny był Schwenckfeld, który stwierdził wpraw-
dzie, że na Śląsku istnieje 120 osiedli typu miejskiego, jednak imiennie
wyszczególnił 70 43 4.
Najbogatszy rejestr miast i miejscowości śląskich na przełomie XVI
i XVII w. przekazał nam Henelius, który poświęcił temu zagadnieniu
niemal cały rozdział Silesiographii44. Wymienił on w alfabetycznej ko-
lejności 159 miast i miasteczek leżących bądź to na samym Śląsku, bądź
też na terenach do niego przyległych. Faktycznie pod koniec XVI w.
było tu 158 miejscowości typu miejskiego45, z których autor Silesio-
graphii wymienił 134, w tej liczbie wszystkie ważniejsze i większe,
opuścił jedynie drobne osady miejskie, takie jak Mysłowice, Gorzów
Śląski, Kostomłoty, Albrechcice itp. W zamian za to wyliczył 25 miej-
scowości, które w rzeczywistości były albo osiedlami typu wiejskiego
(np. Nakło pod Opolem, Mikołajowice pod Legnicą), albo leżały poza
granicami politycznymi Śląska (np. Żary, Gubin).
Znajdujący się w Silesiographii katalog miejscowości składa się
z lakonicznych wzmianek i krótkich, ale treściwych opisów, wyliczając
szczególne cechy produkcji oraz największe i najważniejsze zabytki
budownictwa miejskiego. Charakter katalogu Heneliusa najlepiej chyba
odzwierciedli kilka przykładów. Szprotawa — pisze on — to miasto
ludne i ładne, po Głogowie i Bytomiu (Odrzańskim) największe w oko-
licy, otoczone rzekami Bobrem i Szprotawą. Posiada zamek i klasztor
żeński. Opole jest stolicą księstwa, posiada ładne kolegium duchowne
i stary zamek zbudowany nad Odrą, która opływa miasto. Również
stołeczna Opawa, położona u zbiegu Opawy z Morawicą, jest miastem
dosyć bogatym i ludnym. Opasana ze wszystkich stron mocnymi mů-
rami posiada liczne świątynie, między którymi pięknością odznacza się
szczególnie kościół parafialny, podobnie wielkie i piękne są domy oby-
wateli miejskich. Miasto ma również ładne i duże przedmieścia, po-
nadto dwa klasztory, żeński i męski.
Podając nazwy miejscowości, Henelius wymienia różne ich odmia-
ny i brzmienia. Można tu wyodrębnić kilka typów tych nazw: a) zla-
tynizowane nazwy niemieckie, jak np. Bernstadium (Bierutów), Creuz-
berga (Kluczbork), Francosteina (Ząbkowice Śląskie); b) zlatynizowane
nazwy polskie, np. Vratislavia (Wrocław), Oppolia (Opole), Stinavia
(Ścinawa); c) nazwy tłumaczone na język łaciński, jak Ceruimontium(Jelenia Góra), Aurimontium (Złotoryja); d) nazwy niemieckie (wy-
odrębnione specjalnym, tłustym krojem pisma), np. Hernstadt, Grün-
berg, K upieibeig. Nie wymienia natomiast (poza nielicznymi wyjątka-
mi, jak Dobrodin, Góra, Prudnica) nazw czysto polskich. Dla przy-
kładu podajemy bogatą w brzmienia nazwę Bierutów — Bernstadium,
Bernstadt, Berlitouia et Berolthouia nonnullis Berolstadium. Nie widzi-
my tej dokładności u Schwenckfelda, wymieniającego z reguły tylko
dwa brzmienia, w języku łacińskim i niemieckim. Henelius stara się
nieraz wytłumaczyć pochodzenie nazwy danej miejscowości, np. Jele-
nia Góra — Hirschberga, Hirschberg, Ceruimontium, a ceruorum venatu
sic dictum — podobnie Złotoryja, biorąca swą nazwę od kopalń złota,
itd. Zwyczajem ówczesnych autor Silesiographii stara się określić poło-
żenie każdej miejscowości, wymieniając rzeki lub góry znajdujące się
w ich pobliżu albo ziemię czy księstwo, w którym dane miasto leży,
np. Koźle — supra Oderam situm; Miedzianka — intra Riphaeos montes
ad Boberum U. Tak więc w niektórych wypadkach określenie położenia
jest dość dokładne, lecz nie zawsze. Czasem spotyka się jednak zupełnie
błędne, np. Tarnowskie Góry — oppidum ad radices Carpathi situm.

[madohora]

w razie przeciwnym odpowiadali soli darnie. Rząd opola stanowili zapewne na czelnicy rodów, w skład jego wchodzą cych, którzy schodzili się na obrady w miejscowości zwanej czołem opola. Tak więc opole było w Polsce pierwotnej rodzajem gminy, najniższą jednostką ad ministracyjną. Ponieważ kraina między Odrą, Notecią i Gropłem posiadała wcze śniej duże wsie rolnicze i szerokie pola, niż Mazowsze i Małopolska, więc też pier wotnie nazwa Polski do niej się stosowała i tylko w dokumentach wielkopolskich z doby piastowskiej spotykamy często wzmianki o viciniach i „opolach". W opo lach tych zarówno mieszkała szlachta (no- biles, milites ), t.j. wolni dziedzice, jak i chło pi ( simplices). Były to związki rozmaitego rodzaju osad chłopskich, książęcych, ko ścielnych i prywatnych, do składu których należały i grunta małej niezależnej wła sności szlacheckiej. Jak wogóle jednak posiadłości księcia panującego przeważną jeszcze część kraju za Piastów zajmowały, tak też i w każdem opolu najwięcej osad było własnością księcia. Były jednak opo la, w których książę nic już prawie nie po siadał, albo nadaniami dla zasłużonych wojowników większą część obszaru na ich własność odstąpił, wreszcie przywile jem dozwolił komuś z prywatnych dóbr utworzyć odrębne opole, uwalniając tem samem od rozlicznych ciężarów gromadz kich, do których każde opole było solidar nie obowiązane. Ciężary zaś te były ro zmaite, z natury położenia sąsiedzkiego wynikające. W razie np. sporu graniczne go sam książę albo jego urzędnik zwoły wał sąsiednie opola i obchodził z niemi granice, żądając zaświadczeń i wskazówek. Jeżeli świadectwo okazało się błędne, kara za nie spadała na całe opole. Opole odpo wiadało solidarnie za przestępstwa, popeł nione w jego obrębie i przez jego miesz kańców, co przy braku policyi było jedy ną rękojmią utrzymania porządku i spokoju

[madohora]

kojności. Opola odgrywały ważną rolę w zarządzie pierwotnej skarbowości i w u- stroju administracyjno-politycznym miały znaczenie gmin, z których składały się powiaty i kasztelan je. Od gminy jednak niemieckiej różniło się słowiańskie „opole" swoją różnolitością części składowych i brakiem istotnej organizacyi. Znajdowa nie tysiącznych popielnic w rozległych cmentarzyskach przy wielu wsiach wielko polskich dowodzi, że już w czasach pogań skich musiała posiadać ta kraina liczne i lu dne opola. Np. z 24 wiosek kasztelanii żniń- skiej, opisanych w dyplomacie gnieźnień skim z XI wieku, jedna miała 30-tu chło pów, dwie po 27-miu, reszta od 3-ech do 17-tu. Wyraz opole spotykamy już w dokumentach naszych z lat: 1136 i 1145. W dokumencie z r. 1288 mamy wzmiankę o „lasce opolnej". Rycerzy wzj^wał ksią żę na wiece lub wojnę przez swoich ko morników czyli dworzan okazaniem pier ścienia lub odcisku pieczęci książęcej. Lud zaś opolny czyli chłopów, kmieci i dro bnych posiadaczy, pozywano do sądu bi ciem we drzwi „laską opolną", lub zwoły wano do gromady i do grodów obsyła- niem takowej od domu do domu. Staroży tny zwyczaj, dochowany do niedawnych czasów, nakazywał, aby „laskę" taką czy li „wić" lub „znamię", podaną przez wła dzę do pierwszej w siole chaty, kmieć na tychmiast odnosił z ustnem wezwaniem do następnej. Laskę, która w ten sposób wszystkich kolejno okrążyła, ostatni od nosił na miejsce zebrania. Samorządowi opola zadały ciężki cios liczne immimitates, nadawane od początku XIII w. przez ksią żąt polskich biskupom, kapitułom, kościo łom, klasztorom i stanowi rycerskiemu czyli szlachcie, które poddawały ludność wiejską pod jurysdykcję właścicieli wzma gających się liczebnie i przestrzeniowo te- rytorjów wielkiej prywatnej własności. Właściciele owi wraz z ziemią wchodzili w prawa książęce nad ludnością na ziemiach tych osiadłą, a władza ich patry- monjalna sama przez się znosiła organi zację opolną, nie dającą się przystosować do nowych warunków społeczno-ekonomi- cznych, tembardziej że nadawanie poje- dyńczych wsi książęcych różnym właści cielom rozrywało opola. Do ostatecznego zaniku tej prastarej słowiańsko-polskiej organizacyi gminnej przyczyniło się wre szcie osadzanie kmieci i wszelkiego rodza ju przybyszów na zasadach zapożyczone go prawa niemieckiego, polegającego na dobrowolnej umowie obustronnej, obo wiązującej osadników do płacenia dziedzi com czynszów w pieniądzach i płodach. O opolach pisali R. Roeppel ( Geschichłe Po lens, 2 Beilage. Ueber vicinici o der opole, sir. 6/jj— 6ij), Wac. A. Maciejowski, Józef Przy borowski, Stan. Smolka („Mieszko Stary i jego wiek, str. 516—520), Al. Wi ni arz i inni

[madohora]

*

[madohora]

[madohora]

Obiecuję wam
Gdy coś znajdę to tu dam

[madohora]

*

[madohora]

[madohora]

Z tego punktu zapatrywania rok 1707, a mianowicie tocząca się w nim sprawa Karola XII z cesarzem Józefem I, opracowana wedle ostatnich poszukiwań źródłowych Ernesta Carlsona, historyka szwedz kiego, na którego powadze się tutaj przeważnie opieram, w zajmującym obrazie krytycznym przedstawi nam pełen znaczenia moment historyczny, który jakkolwiek sam w sobie mniejszej wagi, w następstwach swoich odbił się i o sprawę naszą, — upadek króla Stanisława Leszczyń skiego i porażkę Karola XII bezpośrednio przygotowując.

[madohora]

Rozbiorem toczącej się w roku 1707 sprawy Karola XII z cesa rzem Józefem I w późniejszych czasach zajmowali się specyalnie: von Noorden, w dziele swojem: „Europeische Geschichte im achtzehn- ten Jahrhundert“ wydanem w Dusseldorfie 1874. Ernst Carlson, „Karl XII Vistelse i Sachsen 1706—7“. (Pobyt Karola XII w Saksonii)6 wydane w Stokholmie 1877 i Goli, w rozprawie: Der Vertrag von Altranstadt 1879. Wedle tych powyższych a miarodawczych prac historycznych kwestya poruszona zasługuje niezaprzeczenie na specyalną uwagę i sama w sobie stanowi odrębne i pełne znaczenia studyum historyczne, oka zujące z jednej strony wybitnie, jak poważnem i potężnem było stano wisko zwycięzkiej Szwecyi w Europie — wobec zdobytych laurów pod Narwą a dwa lata niespełna przed pogromem Pułtawskim. Prawda, że Szwecya jako wielkie mocarstwo stanęła w Europie na czele protestantyzmu, i słowem tylko a rozkazem północnego mo narchy dyktowała prawa, ale, z drugiej strony, podjęcie typiczne tego reformacyjnego sztandaru w chwili obecnej przedstawia nam w dzi- wnem świetle fantastyczny i nerwowy, niepohamowany niczem charakter króla-rycerza — który przeceniając nawet stanowisko niezwyciężonego pogromcy i pewien dalszego zwycięztwa — mimo niepospolitego rozumu politycznego i genialnych poglądów zaślepiony w potędze własnej, nie- znosil najmniejszej przeciwności, a uniesiony chwilowem wrażeniem, nie liczył się z czasem i rozwagą konieczną, nie przypuszczając i nie zno sząc na drodze swojej choćby najmniejszej zapory. Dowiedzioną jest rzeczą, że Karol XII po zawarciu pokoju Alt- Ranstadtskiego 14 września 1706 roku, rozłożywszy się w dziedzicz nych ziemiach saskich z armią mniej więcej 24,000-ną i samowładnie prawem zwycięzcy tam postępując, nie miał innego celu i innych widoków, jak tylko przymusowe dopilnowanie króla Augusta w ścisłem wypełnieniu twardych warunków, jakie mu podyktował, a w dopełnie niu których ociągał się August pod rozmaitemi pozorami leniwie. Karol XII zmuszony był do użycia presyi wobec złej wiary prze ciwnika, w którego osobie widział jedyną i główną zaporę planów swych politycznych w zasadniczej rozprawie z carem Piotrem a świ tającą wielkością i wszechpotęgą caratu. Zadaniem Karola XII w interesie Szwecyi i bezpieczeństwa Europy było przedewszystkiem powstrzymanie tego groźnego pochodu na zachód, zatrzymanie i zła manie go, nietylko w ziemiach swoich dziedzicznych, ale przede wszystkiem nad granicami upadającej Polski, którą osłonić a moralnie wskrzesić i jako niezależne od frymark ościennych państwo, jako abso lutną monarchią dziedziczną, a tem samem, jako naturalną aliantkę koncertu europejskiego na północy wytworzyć był postanowił. Nie wchodzimy tutaj, czy podniosłe zamiary Karola XII były już wówczas w ojczyźnie naszej możliwe, czy mogły być w Polsce poparte i zrozu miane powszechnie, zaznaczamy tu tylko, że w chwili obecnej, Karol XII więcej niż kiedykolwiek, w takie dobrowolne czy przy 7 «s o w e odrodzenie wolnej i niezależnej Polski wierzył, a myśl tę jako kamień węgielny polityki swojej wobec Piotra W ielkiego uważając, — z cala energią jej był tylko przeważnie oddany Stojąc w tej chwili, że tak powiem, zbrojnym egzekutorem we własnym domu Elektora, a w bogatych ziemiach saskich odżywiając i wypełniając szeregi swoje, oczekiwał tu Karol XII formalności urzę dowej abdykacyi Augusta i ustąpienia korony polskiej Stanisławowi Leszczyńskiemu, poczem miał całą siłą skoncentrowanych szeregów szwedzkich powrócić do Polski i dalszą wojnę z caratem rozpocząć. Ale pobyt Karola XII w Saksonii poza rzeczywistym i jedynym planem jego działania, — powszechne i wcale innej natury budził w Europie obawy. Przypuszczano ogólnie, że Karol XII, stając orężnie w Niemczech, skorzystać zechce, pod jakimkolwiek pozorem, aby wmięszać się do płonącej podówczas w środkowej i zachodniej Euro pie wojny, w sprawie dziedzictwa hiszpańskiej korony. Wskutek tego powszechnego mniemania i obaw pozornych, Lipsk przepełniony był całym najazdem książąt i posłów zagranicznych, któ rych z rozkazu Karola, poza to miasto, do głównej kwatery w Alt- Ranstadt niedopuszczano. Wobec niepewności, badano skrzętnie i sta rano docisnąć się jeżeli już nie do króla, to do ministrów i osób wpływowych, aby jakiejkolwiek zasięgnąć wiadomości i możliwego uspokojenia.

[madohora]

Mniemano powszechnie, że tak potężny monarcha w niezwycię żonym pochodzie, stojąc tuż u podwoi cesarstwa, zechce korzystać z szczęśliwego położenia swojego i wmięsza się orężnie pomiędzy zatargi Ludwika XIV i zjednoczonych przeciwko niemu aljantów, a przekonanie było powszechne, że na czyją szalę zaważy zwycięzki oręż Karola, tam się roztrzygnie ostateczne zwycięztwo! Karol XII rozumiał to położenie swoje szczęśliwe — wiedział dobrze, że w jego dzielnej prawicy spoczywają losy środkowej Europy, że mógł odegrać korzystnie zbrojną rolę uczciwego meklera wedle wy rażeń dzisiejszych, ale zajęty li tylko sprawą swoją i powołaniem zasło nięcia ojczyzny swojej — i losów Europy od grożącego jej Wschodu, poza tym ideałem swym politycznym, innych nie pragnął zaborów, śledząc li tylko ościenne a osobiście obojętne mu sprawy zachodu z daleka. Pomimo to, równie Francya jak i jej przeciwnicy cisnęli się do tego północnego Sfinksa — wyprzedzając się nawzajem w umizgach; starano się na wszelki sposób zjednać sobie sympatyą — i rzeczy wiste poparcie. Zc strony mocarstw zjednoczonych, dotarł do Karola XII we własnej osobie, dostojny książę of Marlborough, celem bliższego zbadania jego zamiarów i usposobień, a opuściwszy Alt-Ranstadt w końcu kwietnia 1707 roku, wyjechał z przekonaniem, że Karol XII własną sprawą swoją li tylko zajęty — nie myśli się wcale mięszać do rozgrywającego się na zachodzie dramatu. Niedowierzano jednak w ogóle tej nieprawdodobnej powścią gliwości króla-rycerza, — w którego ręku spoczywały ówczesne losy Europy. — Pokąd więc Karol XII zbrojno tam stal w Saksonii na pograniczu imperium, sama obecność jego robiła wrażenie chmury, z której oczekiwano gromu! Tymczasem Książę Marlborough pospieszy! z Saksonii na plac bojowy w Belgii. Sztandary Ludwika XIV ruszały się do pochodu. Zasadnicze punkta sporne pomiędzy Karolem XII a Augustem po części załatwione zostały. Werbunki wojskowe wypełniły już szwedzkie szeregi i było już niemal zdecydowane, że z końcem kwietnia Karol ruszy ku wschodowi orężnym swoim pochodem. W ówczesnych listach Barona Hermelina dnia 27 Kwietnia 1707, pisanych z Alt-Ranstadtu, czytamy wyraźnie słowa następujące z głównej kwatery do Stockholmu pisano:

[madohora]

„Jego Królewska Mość objeżdża teraz i lustruje szeregi i widocznie niebawem już opuszczamy Saksonią. Czy Król Stanisław wraz z Feldmarszałkiem Renskjóldem poprzedzą nasze szeregi z częścią armii odnośnej, nie wiemy jeszcze na pewno. Nasze regimenta już do pochodu gotowe; lada chwilę odbierzemy rozkazy

[madohora]

esarz nie protestował nawet przeciwko najściu granic swoich, skoro król Karol bez zezwolenia przeszedł zbrojno przez ziemie szlą- skie, do Saksonii zdążając. Nie tylko że nieokazał złej woli, ale po witał nieproszonego i niepożądanego wcale gościa, przesyłając mu je dnego z najwybitniejszych pośredników i przedstawicieli swoich, hra biego Wratisława*), ofiarując pośrednictwo celem załatwienia sprawy z Augustem. Pośrednictwo spełzło na niczem, Karol XII odsunął wszelkie próby polubowego układu, ale mimo to, skoro traktat Alt- Ranstadzki tajemnie niemal zawarty i podpisany został, a wieść się o nim rozbiegła, przysłał cesarz Józef I natychmiast do głównej kwa tery hrabiego Zinzendorffa z urzędowem powinszowaniem i życzeniami. Nie spieszył się prawda ani cesarz — ani zkoalizowane mocar stwa morskie z gwarancyami zawartego pokoju i namyślano się począt kowo, jakie zająć stanowisko, — ale skoro Francya, a za nią Prusy, pospieszyły z uznaniem, zdecydowano się i w Wiedniu uznać fakt do konany wstąpienia na tron polski Króla Stanisława Leszczyńskiego. Uznanie dyplomatyczne Wiednia było najgłówniejszem poparciem planów Karola XII, a pociągało niewątpliwie za sobą uznanie całej Europy. Hrabiego Zinzendorffa, przybywającego w tej missyi, przyjął Król Szwedzki tern chętniej, że dyplomata ten był przyjacielem Le szczyńskiego i popierał osobiście gorliwie w Wiedniu sprawę przyzna nia mu tronu polskiego. Cesarz, niespokojny blizkim sąsiedztwem króla wojownika, w chwili obecnej unikał troskliwie wszelkiego starcia i nieporozu mień, — ale w przeddzień niemal wymarszu wojsk szwedzkich w Sa ksonii zaszło kilka wypadków, które wyrodziły w prędce wielce na prężony stosunek pomiędzy Józefem I i Karolem XII. Zaczęło się na pozór od drobnostki. W czasie towarzyskiej biesiady w AViedniu, na której był obecny przedstawiciel dworu szwedzkiego, Baron Strahlen- heim, przyszło w czasie dysputy politycznej, do osobistego sporu i oso bistej obelgi, którą nieostrożnie wywołał szambelan cesarski, hrabia Czobor, namiętnie i obraźliwie o Karolu XII się wyrażając. Rozna- miętniony dyskusyą Czobor nierozważnie powiedział, że obecnie mamy w Europie trzech burzycieli pokoju, a wedle innej wersyi, trzech poli tycznych awanturników, Rakoczego, Leszczyńskiego i króla Karola. Niedomówił ostatniego nazwiska szambelan cesarski, bo mu zam knął usta policzkiem, poruszony do żywego, Strahlenheim — dobyto mieczy i było by przyszło do krwawego starcia niebawem, gdyby nie przeszkodziły temu surowe prawa etykiety i pełne niebezpieczeństwa względy polityczne chwili obecnej. Na żądanie barona Strahlenheima, jako dyplomatycznego repre zentanta Szwecyi, uwięziono Czobora natychmiast i odesłano do Gratzu,. wytaczając mu proces o obrazę czci majestatu. Karol XII, wcześnie o tern powiadomiony, nietylko że pochwalił postępowanie barona, ale kazał doraźnie oświadczyć we Wiedniu, że żadnej innej za taką obrazę nie przyjmie satysfakcyi, ale wymaga i żąda na hrabiego Czobora wyroku śmierci. W obec takiego oświad czenia i obawy przed zemstą, odjęto Czoborowi tytuł szambelański i odesłano go jeńcem królowi. Król Karol cokolwiek ułagodzony powolnością dworu Wiedeń skiego odesłał jeńca do Szczecina. Po jakimś czasie, gdy złagodziły się obustronne stosunki, uwolniono Czobora z kaźui, ale z wyraźnym reskryptem najwyższego wyroku, jako skazany został na śmierć i łaską li tylko króla Karola życiem i wolnością został obdarowany. Drobny ten na pozór fakt — prywatnej awantury, jakkolwiek umorzony szczęśliwie, długie jednak spowodował zatargi i pertraktacye,- oziębil bardzo obustronne stosunki a przedewszystkiem zachwiał poko jowe usposobienie króla Karola, aż tu jak na nieszczęście, w ślad za poprzednią, nowa i groźniejsza już teraz wszczęła się awantura w Wro cławiu. Kilku szwedzkich kwatermistrzów werbunkowych napadniętych i znieważonych zostało przez straże miejskie. Wywiązała się burda uliczna, w której zabito kaprala szwedzkiego i kilku oficerów do więzienia

[madohora]

Rzeczywistą i poważniejszą burzą, spowodowaną już naprężonemi stosunkami i rozbudzoną niechęcią króla, stała się poruszona niespo dzianie kwestya rosyjskich jeńców wojennych w Saksonii. Pomiędzy warunkami pokoju Alt-Ranstadzkiego zapisane było w § 12, że żołnierze rosyjscy znajdujący się chwilowo w Saksonii wydani być powinni jako jeńcy do dyspozycyi króla szwedzkiego, — ale król August ze zwykłą perfidją w dotrzymaniu narzuconych mu warunków pokoju, żołnierzy tych, będących częścią udzielonych mu posiłków cara Piotra Wielkiego, uchylił od niewoli i przed przybyciem jeszcze głównej armii szwedzkiej wyprawił tajemnie z Saksonii. Za pozwoleniem cara przesłano ich do Niemiec do dyspozycyi cesarskiej, do nadreńskich prowincyi, dla wzmocnienia tamtejszych garnizonów. Teraz upomniał się Karol XII o dopełnienie tego warunku w chwili rozwinięcia dalszego na wschód pochodu, ale odpowiedział mu Król August, że to nie od niego już teraz zależy i że nie ma władzy nad żołnierzami cara Piotra, który ich oddał na usługi cesarza Józefa. — Wskutek tego król Karol w ostrym tonie zareklamował w Wiedniu wydanie mu rzekomych jeńców rosyjskich. Wedle współczesnej relacyi Barona Hermelina z głównej kwatery pisanych, dowiadujemy się że Baron Ziozendorff odebrawszy stanowcze to i w zbyt ostrym tonie napisane wezwanie o mało że paraliżem nie został ruszony. Sprawa zaczynała się bowiem wikłać na prawdę, niebezpieczne już teraz zapowiadając gromy, — i rzeczywiście powiada Hermelin w listach swoich wyraźnie: „Widzę, że Jego Królewska Mość sprawy tej nie popuści i stanowczo zdecydowany pozostać tutaj, na granicy Cesarskiej, pokąd wszystko po woli Jego załatwione nie będzie.“ W Wiedniu używano wszelkich możliwych sposobów uchylenia się od tej pretensyi króla Karola, uważając ją jako wręcz przeciwną prawom międzynarodowym. Daremnie przekładano królowi, że układy Alt-Ranstadzkie z Au gustem nie mogą przecież obowięzywać cesarza i że cesarz nawet nie ma prawa stanowienia o losach powierzonych przez cara Piotra żołnierzy