Pawłowice

[madohora]

Pawłowice (niem. Pawlowitz) – wieś w Polsce położona w województwie śląskim, w
powiecie pszczyńskim, w gminie Pawłowice.

W latach 1975-1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa
katowickiego.

Pawłowice są jedną z najludniejszych wsi Polski, liczą prawie 10.000 mieszkańców.

Miejscowość jest siedzibą gminy Pawłowice. W Pawłowicach znajduje się m.in.:

* Urząd Gminy ul. Zjednoczenia 60
* Gminny Ośrodek Sportu w Pawłowicach, ul. Szkolna 1B

znajdują się w nim basen, hala, kompleks boisk, lodowisko oraz wiele innych

* Urząd Pocztowy ul. Zjednoczenia 64 i ul. Górnicza 5 (filia)
* Kopalnia Węgla Kamiennego "Pniówek" ul. Krucza 18
* Gminna Biblioteka Publiczna ul. Zjednoczenia 67
* Szkoła podstawowa i gimnazjum ul. Szkolna 1 i Pukowca 4
* Przychodnia zdrowia ul. Zjednoczenia 10a
* Klub GKS Pniówek Pawłowice, który gra w III lidze śląsko-opolskiej
* Parafia rzymskokatolicka ul. Szkolna 36 i Zjednoczenia 52
* Sala Królestwa Świadków Jehowy ul. gen. Świerczewskiego 61d

[madohora]

Nazwa miejscowości pochodzi od jej założyciela w XIII w. - Pawła.

* 1281 r. - pierwsza wzmianka o wsi "Pawlowicz".
* 1293 r. - początek istnienia tutejszej parafii.
* 1586 r. - gotycki kościół murowany.

[madohora]

[madohora]

[madohora]

[madohora]

Pawłowice wraz ze Śląskiem przechodziły burzliwe dzieje – do 1348 roku prawnie
należały do państwa Piastów, choć faktycznie w okresie rozbicia dzielnicowego
książęta śląscy poddali się pod opiekę królów czeskich. Razem z Czechami Śląsk
popadł w zależność od Austrii (1526), by w drugiej połowie XVIII wieku, po przegranych
przez Austrię wojnach śląskich, znaleźć się w Prusach, a po zjednoczeniu
krajów niemieckich w 1871 w granicach Cesarstwa Niemieckiego. Ostatnim władcą
Ślązaków (do 1918) był cesarz Wilhelm II Hohenzollern.
Początki szkolnictwa w Pawłowicach mogą sięgać XVI wieku, bowiem na belkach
rozebranego w 1848 roku starego budynku szkolnego umieszczono datę 1513.
Pierwszym zanotowanym nauczycielem w latach 1622–1644 był Kasper Sypienski
zwany Żakiem. W dawnych czasach przy szkole wydzielano gospodarstwo na potrzeby
„rektora”, z którego odprowadzano dziesięcinę na rzecz proboszcza po cztery
szefle żyta i owsa. Nauczyciel był równocześnie kantorem, organistą, pisarzem kościelnym,
a nawet dzwonnikiem.
W 1799 roku na wyposażenie szkoły składała się tablica, długi stół, trzy ławki
dla dzieci i siedem książek. W 1816 roku w szkole uczyło się 53 uczniów. Około
1845 roku wybudowano nową szkołę w pobliżu kościoła, która służyła pawłowiczanom
jeszcze po II wojnie światowej. W 1861 roku nauczyciel Maywald sam jeden opału lub zajęcia budynku na kwatery dla wojska. W 1919 roku zaczęto uczyć czytania,
pisania i religii po polsku w wymiarze dwóch godzin tygodniowo – było to
zarządzenie władz niemieckich. Po plebiscycie nauczano wyłącznie po polsku,
a język niemiecki dopuszczano na życzenie rodziców. Takiego życzenia nikt jednak
nie zgłosił. W 1937 roku Pawłowice uzyskały zgodę władz wojewódzkich na budowę
nowej szkoły. Plany te zniweczył wybuch wojny.

[madohora]

Budynek probostwa z 1906 roku (ul. Biskupa Pawłowskiego)

[madohora]

Willa dr. Szymona Scheji z przełomu XIX i XX wieku, jeden z piękniejszych budynków w Pawłowicach, front z oszkloną
werandą skierowany był na zachód, od południa znajdowało się wejście do przychodni lekarskiej i apteki domowej,
za domem duży ogród z rzadkimi okazami roślin.

[madohora]

Gospoda Sylwestra Barczyńskiego (dawniej Steinera). W czasach baronów von Reitzenstein prawo dzierżawy gospody
było formą wyróżnienia, wynagrodzenia i wyrazem wdzięczności wobec wyjątkowo zasłużonych pracowników dworu.
Sylwester Barczyński pochodzący z Poznańskiego był kamerdynerem (w Pawłowicach zwanym dinerem) barona Ferdynanda
von Reitzensteina (właściciela Pawłowic w latach 1850–1905), a także ojcem znanego pawłowickiego artysty,
Wiktora. Barczyński oprócz emerytury otrzymał „prawo dzierżawy karczmy wraz z 7 jutrzynami pola” (około 1,75 ha).

[madohora]

Pawłowice, które są cząstką Śląska należały w ciągu swych dziejów do różnych Państw. Od X wieku do 1138 roku Śląsk należał do Państwa Polskiego rządzonego przez Piastów. W czasach rozbicia dzielnicowego został zhołdowany przez władców czeskich. Następnie przeszedł pod panowanie Monarchii Habsburskiej, a później pod władanie Prus. W XIX wieku stał się częścią zjednoczonych Niemiec. W okresie międzywojennym część Górnego Śląska, w tym Pawłowice, należała do Polski odrodzonej po I Wojnie Światowej. W 1939 roku cały Śląsk (również Pawłowice) należał do III Rzeszy. Powrócił do Polski w 1945 roku.

[madohora]

1485 – Jana Mokrskiego, szlachcica, właściciela folwarku, który zmarł bezpotomnie,
dlatego majątek przeszedł na własność baronów pszczyńskich

[madohora]

I wojna światowa, podobnie jak w miejscowościach ościennych, narzuciła na
mieszkańców znaczne obciążenia, takie jak: powołanie do wojska około 140 mężczyzn,
odebranie 2/3 koni zaprzęgowych oraz wprowadzenie obowiązku oddawania
płodów rolnych, których efektem było powiększenie się ich biedy. Z wojny nie wróciło
ponad 20 mieszkańców i drugie tyle odniosło rany. Zakończenie wojny oprócz
biedy i strat w ludziach, obudziło w mieszkańcach idee odrodzenia narodowego.
Choć nastroje powojenne w Krzyżowicach były mieszane, jedni byli za Polską, a drudzy
za Niemcami, to część krzyżowiczan chwyciła za broń i walczyła w powstaniach
śląskich. Na czele powstańców z Krzyżowic stał Alojzy Fizia, dowódca pszczyńskiego
okręgu Polskiej Organizacji Wojskowej, za którym poszli jego bracia i inni mieszkańcy.
W powstaniach walczyło kilkudziesięciu krzyżowiczan, którzy przydzieleni
byli głównie do pułku żorskiego

[madohora]

Nazwa Pniówek jest typem nazwy kulturowej, odnoszącej się do produktów
kultury człowieka i jego działalności (np. Poręba, Pastwiska, Mosty itp.), prawdopodobnie
pochodzi od pni, które zostały po karczunku lasu, koniecznym dla założenia
osady. Johann Knie w alfabetycznym spisie miejscowości na terenie Śląska wydanym
w 1830 roku, zaledwie około pół wieku po powstaniu osady, wymienia ją pod
polską nazwą Pniowek, która w tej samej formie używana była wówczas w języku
niemieckim. Spis wymienia również kolonię Wyssoka znajdującą się w pobliżu wsi.
Niemiecki nauczyciel Heinrich Adamy w klasyfikacji nazw śląskich miejscowości,
wydanej w 1888 roku, wymienia Pniowek jako najstarszą zanotowaną nazwę,
podaje jej niemieckie znaczenie „Holzstammplatz” i zalicza do grupy nazw związanych z lasem.

[madohora]

Nastroje mieszkańców odżyły w roku 1810 i 1811, kiedy to chłopi zbuntowali się
przeciwko narastającym obowiązkom pańszczyźnianym i zarządcom miejscowego
folwarku. Podczas zamieszek chłopskich, tzw. zburzki, 27 czerwca 1810 roku konieczne
było użycie oddziału wojska w sile 30 żołnierzy, który wkroczył do wsi.
Wojsko bez większych kłopotów ujęło przywódców warszowickiego buntu: Bartka
Gamonia, Mateusza Strokadzioka i Jurka Dudę. Dla przykładu przymknięto dalszych
ośmiu chłopów, niekoniecznie zaangażowanych w bunt. Przez następnych kilka dni
żołnierze stacjonowali w miejscowości, w domostwach wokół karczmy na koszt ich
właścicieli. Po kilku dniach, oddział żołnierzy odprowadzający więźniów do Mizerowa,
został zaatakowany przez chłopów chcących odbić współbraci. Wojsko użyło
broni i ujęło przywódcę odsieczy – chałupnika z Warszowic, Cichego. Po przybyciu
posiłków z Pszczyny, buntowników wyparto z Mizerowa, łapiąc kolejnych czterech
chłopów, następnie odstawiono więźniów do Pszczyny.

[madohora]

Do czasu uwłaszczenia chłopów odnotowano szereg innych, drobniejszych buntów
chłopskich. Proces uwłaszczenia odbywał się na tych samych zasadach jak
w reszcie dóbr książęcych i trwał do połowy XIX wieku. Dziedzicznie uprawiane
gospodarstwa chłopi mogli przejąć na własność, spełniając warunki postawione
przez księcia pszczyńskiego. Musieli oddać do majątku księcia ok. 1/3 uprawianych
gruntów, tracili jego opiekę i dotychczasowe przywileje np. pobierania darmowego
drewna z lasu, wypasania bydła na pańskich użytkach. Przy okazji uwłaszczenia
ponownie poruszona została sprawa pastwisk nad Pszczynką. Chłopi byli tak niezadowoleni
z obrotu sprawy, iż w 1851 roku interweniować musiał oddział 50 pruskich
huzarów. Wojsko dla uspokojenia chłopów było zmuszone stacjonować tu przez
kilka tygodni. Odchodząc do pszczyńskich koszar zabrało ze sobą dziewiętnastu
najbardziej buntujących się chłopów, którzy musieli odsiedzieć miesięczne kary.

[madohora]

Miejscowość po raz pierwszy wzmiankowana została w łacińskim dokumencie Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego), spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna ok. 1305 w szeregu wsi położonych w okolicy Żor i Wodzisławia (ville circa Zary et Wladislaviam), zobowiązanych do płacenia dziesięciny biskupstwu we Wrocławiu, w postaci item in Warsowitz debent esse triginta novem mansi[3][4]. Najprawdopodobniej nazwa pochodzi od formy dzierżawczej imienia Warsz (skróconej formy staropolskiego imienia Warcisław, Wrocisław.
W dokumencie sprzedaży dóbr pszczyńskich wystawionym przez Kazimierza II cieszyńskiego w języku czeskim we Frysztacie w dniu 21 lutego 1517 roku wieś została wymieniona jako Wrssowicze.
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa katowickiego.

[madohora]

[madohora]

[madohora]

[madohora]

PAWŁOWICE WIDOKÓWKA

[madohora]

Wojan, sołtys Pawłowic, w 1281 roku otrzymał z rąk księcia raciborsko-opolskiego
Władysława akt nadania 50 łanów frankońskich, w celu zasiedlenia ich na
prawie teutońskim; uważany za organizatora nowoczesnej wsi

[madohora]

Szkoła Powszechna nr 3 – prywatna szkoła niemiecka utrzymywana przez Niemiecki
Związek Szkolny w latach 1934–1945. Do jej powstania przyczynili się czynnie
m.in. ks. prob. K. Kubitza z Krzyżowic oraz pastorzy okolicznych parafii ewangelickich.
Mieściła się ona w nowoczesnym jak na owe czasy budynku, w którym
były dwie sale lekcyjne (łącznie 110 m2) oraz mieszkanie dla kierownika szkoły składające
się z pięciu pokoi z kuchnią (120 m2). W szkole uczył jeden nauczyciel, który
piastował jednocześnie stanowisko kierownika. Nauka odbywała się w języku niemieckim.
Do szkoły uczęszczało 33 uczniów, w tym 30 ewangelickich i 3 katolickich,
pochodzących również z okolicznych miejscowości. Po wojnie w budynku tym
1 września 1955 roku otwarto ośrodek zdrowia z izbą porodową i gabinetem dentystycznym.
Natomiast w 2006 roku po przebudowie w budynku znalazło swoje miejsce
hospicjum oraz dalej prowadzony jest ośrodek zdrowia.

[madohora]

Jan Jakub Kowalczyk (1872–1941), urodzony w Krzyżowicach, działacz narodowy,
polityczny na Śląsku i na emigracji, pisarz, dziennikarz, ekonomista, konsul
RP w Kopenhadze (1918), współorganizował Armię Polską we Francji, członek Polskiej
Komisji Plebiscytowej na Śląsku, konsul RP we Wrocławiu (1920–1921), senator
I kadencji RP (1922–1927), autor takich powieści jak Zbójnik opiekun (1929),
Miłość i czyn (1929), Odrodzenie Górnego Śląska (1932)

[madohora]

Alojzy Nikodem (Aleksy, Aleksander) Fizia (1888–1927), urodzony w Krzyżowicach,
dowódca powstańców w powiecie pszczyńskim w I powstaniu śląskim
w 1919 roku; założyciel oraz wieloletni prezes Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”
w Pszczynie, a także prezes pszczyńskiego Związku Powstańców Śląskich i Związku
Obrony Kresów Zachodnich

[madohora]

Kościół św. Michała Archanioła, ufundowany przez księdza Ignacego Skrzyszowskiego.
Budowę rozpoczęto w 1793 roku, a poświęcenie kościoła nastąpiło
20 października 1799 roku. Kościół stoi w miejscu poprzedniego drewnianego kościoła
z 1663 roku. Dwadzieścia pięć lat później do kościoła dobudowano wieżę
i tym samym kościół uzyskał łączne wymiary: 29,66 metrów długości, 13 metrów
szerokości, 16,66 metrów wysokości, z wieżą 50-metrową. W 1881 roku na wieżę
wciągnięto nowe trzy dzwony, dwa przetopione były ze starych, pochodzących
z XVI wieku, trzeci dzwon – św. Barbary – został zakupiony. W ołtarzu głównym
znajduje się ikona Matki Boskiej Krzyżowickiej pochodząca z przełomu
XV i XVI wieku, nieznanego malarza krakowskiego. Ikona została ufundowana
przez Mikołaja Brodeckiego

[madohora]

Krzyż pokutny na kapliczce – część starego krzyża pokutnego z 1748 roku
przytwierdzonego do kapliczki św. Jana Nepomucena pochodzącej z 1887 roku.
Krzyż pokutny posiada widoczny napis „A. 1748D. 8 Juni. Macy Frisch spadł z konia
na tej drodze, swój żywot dokonał, którego duszy Boże bądź miłościw. Amen”
(ul. Zwycięstwa)

[madohora]

KRZYŻOWICE SPICHLERZ

[madohora]

Krzyżowice 1.) niem. Kreuzdorf, wś i dobra, pow. pszczyński, o 7 kil. od Żarowa, na granicy pow. rybnickiego, 108 bud., 96 dm., 703 mk. Wś ma 80 osad, 2588 mr. rozl., kościół wzniesiony 1801 przez prob. Skrzyżowskiego. Dobra, 878 mr. rozl., wchodzą w skład księstw a pszczyńskiego. Par. K. dek. żarskiego
1869 r. m iała 1798 katol., 382 ewang., 5 izr.

[madohora]

Miejscowość po raz pierwszy wzmiankowana została w łacińskim dokumencie Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego), spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna ok. 1305 w szeregu wsi położonych w okolicy Żor i Wodzisławia (ville circa Zary et Wladislaviam), zobowiązanych do płacenia dziesięciny biskupstwu we Wrocławiu, w postaci item in Grisowitz debent esse septuaginta minus uno mansi (Także Grisowitz jest zobowiązany do płacenia podatku z 69 łanów).

[madohora]

W 1921 podczas plebiscytu za Polską głosowało 257 osób (56,7%).

[madohora]

Według Narodowego Instytutu Dziedzictwa, w miejscowości znajdują się następujące obiekty zabytkowe:
kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła, z 1799 r. z obrazem Matki Boskiej Krzyżowickiej, murowany, barokowy (nr rej.: 445/65 z 14.12.1965)
plebania z końca XVIII w. (nr rej.: j.w.)

[madohora]

kolonia Pniówek powstała w latach 1775–1777 z inicjatywy właściciela dóbr rycerskich
Bzie Górne Jana Baptysty von Wysockiego, w dokumentach wymienianego
też jako von Wysotzky, a po zmianie nazwiska Hoff, który w północnej części
swych posiadłości, przy granicy z Krzyżowicami założył jedną z wielu powstających
wtedy kolonii fryderycjańskich. Działo się to tuż po wojnach śląskich, w wyniku
których Śląsk spod panowania austriackiego przeszedł w ręce pruskie (1763). Król
Prus Fryderyk II Wielki, w którego myśli politycznej osadnictwo zajmowało ważne
miejsce, dążył do zagospodarowania nieużytkowanych dotychczas terenów, takich
jak bagna, lasy, a poprzez sprowadzanie niemieckich osadników, z reguły wyznania
protestanckiego, chciał zdobyte tereny trwale powiązać z państwem niemieckim.
W 1773 roku Fryderyk II ogłosił deklarację królewską popierającą ruch kolonizacyjny
na Śląsku, przyznając premie państwowe w wysokości 150 talarów za założenie
nowego osiedla. Wkrótce okazało się, że głównym promotorem kolonizacji była
szlachta śląska, na sto nowych osad, aż 81 powstało z prywatnej inicjatywy. Jedną
z nich było założenie Pniówka.

[madohora]

Jan Baptysta von Wysocki dla lepszego połączenia obydwu części swego majątku
wybudował drogę z Bzia do Pniówka, przeprowadził karczunek lasu i założył
15 pierwszych gospodarstw. Zgodnie z królewską deklaracją, w nowych koloniach
należało zorganizować nie mniej niż 6 siedlisk, domy musiały być murowane. Kolonia
Pniówek powstała na powierzchni 323 mórg (ok. 80 ha). Początkowo osadzono
tylko dwanaście rodzin, ponieważ trzy gospodarstwa nie zostały założone zgodnie
z wymaganiami – budynki wzniesiono z drewna. Wysocki musiał je rozebrać i zbudować
murowane. Kolejne pięć gospodarstw założono do 1777 roku, a w 1780 było
już ich trzydzieści. Każdy przybysz otrzymał dom, zabudowania gospodarcze, dwa
hektary pola i inwentarz na zagospodarowanie. Osadnicy otrzymali także inne,
ważne przywileje – ojcowie rodzin i ich synowie zostali zwolnieni od obowiązku
służby wojskowej i co najważniejsze, posiadali wolność osobistą, w odróżnieniu od
rodzimych mieszkańców. Te nadzwyczajne prawa miały przyczynić się do pomyślnego
rozwoju fryderycjańskiej kolonizacji.

[madohora]

O odrębności Pniówka świadczyła własna pieczęć i herb, mieszkańcy o sprawach
samorządowych decydowali samodzielnie, zebrania odbywały się w miejscowej
karczmie pod przewodnictwem wójta, a w następnych latach sołtysa.

[madohora]

W 1790 roku po śmierci Karola von Gusnara, nowym właścicielem majątku został
jego syn Ferdynand Franciszek, który wkrótce w Pniówku, na północno-wschodnim
skraju swojego majątku, w szczerym polu, założył kolejny folwark, nazwany od
jego imienia Folwarkiem Ferdynanda (Ferdinandshof). Wybudowano tam wielkie
stodoły, a około połowy XIX wieku, w związku ze wzrostem opłacalności hodowli
owiec, owczarnie.

[madohora]

W latach 1846–1848 ludność ziemi pszczyńskiej doświadczyła wielkiego głodu
i epidemii tyfusu, wielu mieszkańców zmarło, liczne chaty pozostały puste, zarazę
likwidowano m.in. poprzez wypalanie domów

[madohora]

Ferdynand von Gusnar zmarł w 1849 roku, a w 1850 zgodnie z ujawnionym
testamentem, jego głównym spadkobiercą został Ferdynand Maurycy Freiherr (wolny
pan/baron) von Reitzeinstein (ur. 1838), który w 1868 roku odkupił od wuja, Karola
von Lippa, Bzie Górne z Pniówkiem, skupiając tym samym w jednych rękach Pawłowice,
Pielgrzymowice i Bzie Górne. Jego rządy trwały do śmierci w 1905 roku.
Prawdopodobnie jeszcze w XIX wieku w Folwarku Ferdynanda w Pniówku,
Reitzeinsteinowie zapoczątkowali hodowlę owiec, co stanowiło w tym czasie bardzo
dochodową gałąź gospodarki rolnej. Według danych z 1886 roku w całym majątku
hodowano ich 900, nie wiadomo, ile przypadało na Pniówek. Oprócz wełny dla
rozwiniętego na Śląsku i w Wielkopolsce sukiennictwa, owce dostarczały również
futer i mięsa. W roku 1891 w sprawozdaniach dla władz, Reitzeinsteinowie
wykazywali 500 owiec. Relacje pracowników majątku z lat dwudziestych
i trzydziestych XX wieku potwierdzają, że do wypasu owiec zatrudniano okresowo
górali, którzy za dnia pasali owce na rozległych łąkach, a noce spędzali w dworskich
stodołach. Śląska Izba Rolnicza za zgodą Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych
w latach trzydziestych XX wieku uznała za odpowiednie pod względem hodowlanym
owce rasy: cakiel biały, pomorska, fryzyjska i holsztyńska. Zainteresowanie władz
tym działem hodowli tłumaczono związkiem z obronnością kraju, na umundurowanie
jednego żołnierza zużywano 8 kilogramów wełny, owce były też dostarczycielem
skór szlachetnych na kożuszki powszechnie używane w polskiej kawalerii i artylerii,
a nawet w piechocie. Rozległe pola Ferdinandshof, rozciągające się od Pniówka po
Pawłowice ukazywane były na mapach z przełomu XIX i XX wieku.

[madohora]

Folwark Ferdynanda w Pniówku w 1936 roku poddany został przymusowej parcelacji.
Z obszaru 223,43 hektara wydzielono właścicielowi majątku ośrodek o powierzchni
38,22 hektara wraz z zabudowaniami folwarcznymi (resztówka ta pozostała
w rękach Reitzenstienów do 1945), pozostałe 185 hektarów podzielono na
mniejsze działki. Spośród 134 osób, które nabyły rozparcelowaną ziemię, 20 pochodziło
z Pniówka. Jeszcze na początku XXI wieku najstarsi mieszkańcy Pniówka
i Pawłowic wspominali wypełniony owcami Folwark Ferdynanda. Ostatnimi właścicielami
omawianego terenu byli Jan Paweł Freiherr von Reitzeinstein, właściciel
Pawłowic i Bzia Górnego w latach 1905–1941, królewski pruski rotmistrz, a następnie
jego syn, Ferdynand Kurt Freiherr von Reitzeinstein (zm. 1994 w Hannoverze),
właściciel Bzia Górnego wraz z Pniówkiem od 1941 roku, generalny pełnomocnik
księcia Karola Gottfrieda Hohenlohe-Ingelfingen w Koszęcinie, zamieszkały w Kochcicach.
Ferdynand przekazał swoje ziemie w dzierżawę bratu Karolowi Egonowi,
właścicielowi Pawłowic, który z kolei dzierżawił te tereny od ojca już od 1924 roku
i gospodarował na nich do 1945. Ferdynand, działacz licznych organizacji ziemiańskich,
podobnie jak inni członkowie rodziny von Reitzeinstein, w 1922 roku przyjął
polskie obywatelstwo.

[madohora]

W latach I wojny światowej mieszkańcy Pniówka, jako poddani cesarza niemieckiego,
wcielani byli do armii niemieckiej. W dobie powstań śląskich liczni ochotnicy
wstępowali w szeregi powstańcze i bili się o sprawę polską. W marcu 1921 polskim
komitetem plebiscytowym w Pniówku kierował Andrzej Wojtyła. Spośród 142 głosujących,
przy uprawnionych 144, za Polską oddano 92 głosy, za Niemcami 47. Ta
wyjątkowo wysoka frekwencja świadczy o wielkim zaangażowaniu mieszkańców
w sprawy państwa i narodu. Z powodu niekorzystnego podziału obszaru plebiscytowego,
w nocy z 2 na 3 maja 1921 roku wybuchło III powstanie śląskie, ochotnicy
z Pniówka i innych okolicznych wsi walczyli w składzie III Baonu Pułku Żorskiego,
do domów wrócili w czerwcu, z wyjątkiem Pawła Michalika, który poległ pod Krasową.
Pniówek stał się częścią odrodzonej Polski. W lipcu 1922 roku mieszkańcy uroczyście witali Wojsko Polskie, co upamiętniono budową Pomnika Niepodległości
w 1932 roku w Bziu, przy drodze do Jastrzębia. W 1930 roku w Pniówku nareszcie
uruchomiono dwie szkoły dwuklasowe. Katolicka, polska działała w gospodzie (!)
Ludwika Gogółki, nauczycielem został Konrad Chrostek z Tychów, a ewangelicka,
niemiecka w budynku rodziny Kolon, uczył w niej kierownik szkoły w Bziu Górnym,
Andrzej Bażanowski pochodzący z Ochab.

[madohora]

W styczniu 1945 roku drogą z Pawłowic do Wodzisławia przeszedł Marsz Śmierci,
jego świadkami byli mieszkańcy pobliskiego Pniówka. Wkrótce rozpoczęły się
ciężkie zmagania Wehrmachtu z napierającą Armią Czerwoną. W dniach 10–25
marca przez Pniówek przebiegała niemiecka linia obrony, mieszkańców ewakuowano
w kierunku Jastrzębia. 11 marca 1945 od strony Pawłowic nadeszły pierwsze
oddziały 38. Armii 4. Frontu Ukraińskiego pod dowództwem Kiryłla Moskalenki,
które przyniosły wyzwolenie spod okupacji hitlerowskiej, a równocześnie nowe, komunistyczne
zniewolenie. Do zniszczonych i splądrowanych domów powrócili mieszkańcy.

[madohora]

Ferdynand von Gusnar, w 1790 roku, po śmierci ojca Karola został właścicielem
Pawłowic, Pielgrzymowic i Bzia Górnego; na polach Pniówka, na północno-
-wschodnim skraju majątku założył Folwark Ferdynanda (Ferdinandshof

[madohora]

Ferdynand Maurycy von Reitzeinstein, niemiecki baron (Freiherr – wolny pan), deputowany powiatu pszczyńskiego, poseł Sejmu Krajowego, wnuk i spadkobierca Gusnara, połączył znowu w jednych rękach majątki Pawłowice, Pielgrzymowice i odkupione w 1868 roku od wuja, Karola von Lippa Bzie Górne z Pniówkiem, posiadał je do śmierci w 1905 roku

[madohora]

Ferdynand Kurt von Reitzeinstein (zm. 1994 w Hannoverze), baron, właściciel
Bzia Górnego wraz z Pniówkiem od 1941 roku, generalny pełnomocnik księcia
Karola Gottfrieda Hohenlohe-Ingelfingen w Koszęcinie, zamieszkały w Kochcicach,
przekazał majątek w dzierżawę bratu Karolowi Egonowi, właścicielowi Pawłowic,
który gospodarował na nim do 1945 roku, Ferdynand działacz licznych organizacji
ziemiańskich w 1922 roku przyjął polskie obywatelstwo

[madohora]

Grota z figurami Jezusa Chrystusa i Matki Boskiej z pierwszej połowy XX wieku (ul. Krucza)

[madohora]

[madohora]

[madohora]

[madohora]

[madohora]

[madohora]

[madohora]

[madohora]

[madohora]

[madohora]

[madohora]

[madohora]

[madohora]

[madohora]

Kiedyś mleczarnia, dzisiaj budynek plebani

[madohora]

W Pawłowicach w parku znajduje się Ośrodek Zdrowia

[madohora]

[madohora]

oraz ruiny dawnego pałacu

[madohora]

[madohora]

[madohora]

[madohora]

[madohora]

Pewien pan z Pawłowic
Nie chciał w domu nic robić
Cały czas na to poświęcił
Jakby się tu z pracy wykręcić
I nie wymyślił nic

[madohora]

[madohora]

Pewien pan z Pawłowic
Kazał sługę obić
A sługa znów pana
I tak aż do rana
Nie wiem czy to wic?

[madohora]

W marcu 1945 roku wycofujący się niemiecki oddział wysadził w powietrze kościół. Ocalało jedynie prezbiterium wraz z XVI-wieczną polichromią przedstawiającą fundatorów kościoła – księcia cieszyńskiego Adama Wacława i biskupa Stanisława Pawłowskiego. W Wielkanoc 1 kwietnia tego samego roku w ruinach kościoła została odprawiona Msza św. W latach 1945-1946 kościół odbudowano, ale bez wieży. Podczas wysadzenia wieży w 1945 roku zniszczone zostały znajdujące się w niej 3 dzwony. Z pozostałego po nich materiału wykonano nowe dzwony, które zawieszono na konstrukcji zbudowanej za ogrodzeniem cmentarza. W 1993 roku, kiedy proboszczem był ks. Gerard Wochnik, odbudowano wieżę. Obraz w głównym ołtarzu został uszkodzony w czasie wojny, na jego miejscu umieszczony nowy, przedstawiający chrzest Jezusa, autorstwa malarza z Pawłowic, Wiktora Barczyńskiego.

[madohora]

Budynek Urzędu Kontroli Granicznej u rozwidlenia dróg na Cieszyn i Wisłę. W latach 1742–1922 tuż za Stawem Zbytkowskim,
zwanym Hynkiem, należącym do dóbr Pawłowice, przebiegała granica między cesarstwami Niemiec i Austro-
-Węgier. Prawdopodobnie w tym samym budynku działał Urząd Celny, który w 1886 przeniesiono do Jarząbkowic. Po
1922 roku siedziba polskiej Policji Państwowej, jej ostatnia obsada z 1939 roku – 5 policjantów – stało się ofiarami
zbrodni katyńskiej. Po wybuchu II wojny światowej, siedziba żandarmerii niemieckiej, w latach 1945–1972 Milicji Obywatelskiej.
Na początku XXI wieku budynek rozebrano

[madohora]

Wieża wiertnicza Theodor Paul – od jesieni 1892 do wiosny 1899 działały w Pawłowicach trzy maszyny wiertnicze,
prowadzono pierwsze próby odnalezienia pokładów węgla kamiennego, które już w 1892 roku przyniosły pozytywne
rezultaty. Pierwszą kopalnię na tym terenie uruchomiono dopiero w 1974 (KWK Pniówek). Ze sprawą węgla związana
jest jedna z pawłowickich legend, mówiąca o skarbach zakopanych w podziemiach dawnej siedziby pańskiej na folwarku
Dolskim, które odnajdzie dopiero „siódme pokolenie”. W XX wieku do legendy dodano zakończenie, że siódmym
pokoleniem okazali się Reitzeinsteinowie, a skarbem jest czarne złoto, czyli węgiel odkryty pod Pawłowicami i wydobywany do dziś w Kopalni Pniówek

[madohora]

Pałac von Gusnarów, w latach 1850–1945 własność rodziny von Reitzenstein. W 1809 roku wokół pałacu założono park
w stylu angielskim. W 1850 roku pałac wraz z majątkiem przeszedł w ręce spadkobiercy Gusnarów, Ferdynanda Freiherr
von Reitzensteina. Niemiecka rodzina wolnych panów/baronów była jego właścicielem do 1945 roku. Pałac był najczęściej
fotografowaną atrakcją, widnieje na prawie wszystkich pawłowickich widokówkach i kartach pocztowych z XIX i XX wieku.
W XX wieku pałac dwukrotnie przebudowano, w czasie działań wojennych około stycznia–marca 1945 roku uległ zniszczeniu,
jego ruiny rozebrano ostatecznie w 1956 roku.

[madohora]

Dominial Beamtenhaus – budynek administracyjny wraz z mieszkaniem zarządcy majątku Pawłowice, wybudowany na
początku XX wieku przez barona Jana von Reitzensteina w dolnej części dziedzińca pałacowego. Od 1905 roku zarządcami,
a zarazem mieszkańcami budynku byli inspektorzy: Ernest Wolff (1905–1917), Franciszek Krall (1917–1939 lub
1940), Eryk Dedek (1939 lub 1940–1945) i ich rodziny. W 2000 roku w trakcie inwentaryzacji zespołu budynków dawnego
majątku, zarządówkę określono jako budynek pięcioosiowy z mieszkalno-użytkowym poddaszem, kryty wysokim
dachem naczółkowym pokrytym dachówką, wejście wyakcentowane ażurowym gankiem drewnianym, z dachem
naczółkowym, szczyty elewacji bocznych ozdobione dekoracyjnymi szalunkami pasowymi. Obecnie własność prywatna
na terenie dawnego pałacowego parku.

[madohora]

PAW ŁOWICE

[madohora]

Gmina Pawłowice powstała 1 stycznia 1973 r. z połączenia trzech jednostek administracyjnych tj. gromadzkich rad narodowych: Pawłowice, Golasowice i Warszowice i do 1990 r. funkcjonowała jako "terenowy organ administracji państwowej". W 1990 r. został reaktywowany samorząd gminny i od tego czasu Gmina Pawłowice funkcjonuje w oparciu o ustawę o samorządzie Gminnym. Ustrój i zadania Gminy Pawłowice określa ustawa o samorządzie gminnym oraz statut uchwalony przez Radę Gminy. Statut zawiera również najważniejsze uregulowania dotyczące władz gminy, jednostek pomocniczych i organizacyjnych. W samorządzie gminnym organem stanowiącym jest rada gminy a organem wykonawczym wójt.

[madohora]

Dokument z 1281 roku wydany przez Księcia Władysława otwiera nowy rozdział w dziejach Pawłowic. Na jego mocy zaczęła się reorganizacja wsi według sprawdzonych wzorów Niemieckiego Prawa Kolonizacyjnego. 50 łanów frankońskich, które otrzymał do zagospodarowania Wojan to - według dzisiejszej miary - około 1200 hektarów. Były to zapewne tereny, które należało najpierw odpowiednio przygotować do użytkowania. Zasadźca (założyciel) wsi stawał się wolnym sołtysem i miał uprawnienia, które nie przysługiwały sprowadzonym osadnikom. Poza większym areałem ziemi, wolnej od ciężarów feudalnych, miał na własność wolną karczmę i młyn. Sołectwo Wojana liczyło, według dzisiejszych miar około 270 hektarów. Jako sołtys był, Wojan, zwierzchnikiem tutejszej ludności. Wypełniał sądownictwo wiejskie i zgodnie z ówczesnym prawem zatrzymywał dla siebie 1/3 pieniędzy z nałożonych kar. Zatrzymywał również część danin, resztę odprowadzał do książęcej kasy. Sprowadzeni przez Wojana koloniści powiększyli liczbę dotychczasowych i tworzyli z nimi wieś nowego typu. Przez 16 lat nie ponosili żadnych ciężarów wobec Księcia. Był to czas przeznaczony na dobre zagospodarowanie się i nazywał się wolnizną.

[madohora]

Miejscowość po raz pierwszy wzmiankowano w 1293, następnie również w dokumencie Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (ok. 1305) jako Golos. Pod koniec XV wieku właścicielem Golasowic i Jarząbkowic był Mikołaj Brodecki a pod koniec XVI wieku miejscowość kupił Walenty Pawłowski, który urządził tutaj swoją siedzibę i przyjmował w niej najbardziej znanego członka rodu Pawłowskich - biskupa ołomunieckiego Stanisława. W posiadaniu Pawłowskich wieś była jeszcze na początku XVII wieku. Po I wojnie śląskiej miejscowość znalazła się w granicach Królestwa Prus. W 1749 miejscowość z przyległymi dobrami zlicytowano i zostały przejęte przez rodzinę Marklowskich, która władała tym terenem do końca XVIII wieku.

[madohora]

W marcu 1921 odbył się plebiscyt na Górnym Śląsku. W Golasowicach (łącznie z koloniami i obszarem dworskim) brało w nim udział 501 osób, z których 385 opowiedziało się za Niemcami, a 114 za Polską. W okresie międzywojennym była to najbardziej ewangelicka gmina w górnośląskiej (dawnej pruskiej) części województwa śląskiego (w 1933 stanowili oni 75,3% mieszkańców)

[madohora]

[madohora]

Pochodzenie nazwy wsi opiera się na dwóch teoriach. Pierwsza głosi, że nazwa
Golasowice wywodzi się od plemienia Gołęszyców, które zajmowało tereny nad
górną Odrą oraz górną Wisłą i znane jest ze źródeł historycznych (tzw. Geograf Bawarski).
Druga teoria opiera się na tezie profesora Stanisława Drzażdżyńskiego, że
nazwę urobiono od polskiego imienia własnego Golas, który mógł być założycielem
osady. Golas znaczy tyle co „goły”, „ubogi”, „chudopachołek”, ale też „człowiek
nieosiadły”, „przybysz”. Zwolennikiem tej teorii jest językoznawca Henryk Borek.

[madohora]

Najstarsza pieczęć gminna Golasowic pochodzi z 1723 roku i jej odcisk znajduje
się w Katastrze karolińskim. Godło pieczęci przedstawia postać św. Marcina w zbroi
na koniu. Rycerz trzyma w ręku miecz, którym odcina fragment płaszcza. U dołu
widoczne jest dziecko wyciągające do niego ręce. Wokół znajduje się (częściowo
zniszczony) napis: SIGI […] OLASSOWICENSE. Wizerunek św. Marcina zachował się we współczesnym herbie miejscowości. Rycerz mieczem odcina kawałek swojego
płaszcza, aby posłużył za okrycie żebrakowi.

[madohora]

Po II wojnie światowej wszystkie dzieci uczęszczały do jednej szkoły. Pierwszym
kierownikiem szkoły w Golasowicach był Stanisław Moskal, następnie Zofia Dyduch
(do 1965 roku) i Edward Konieczny (do 1990).

[madohora]

W 1933 roku Golasowice liczyły 929 mieszkańców: 704 ewangelików, 223 katolików,
2 żydów. Naczelnikiem i sekretarzem gminy był Karol Doleżyk, rozwijał się
handel, rzemiosło i usługi. Gospody prowadzili: Jan Palla, Karol Doleżyk i Jan Wacławik.
Właścicielami sklepów byli: Paweł Kufieta, Karol Szeithauer, Elias Grünpeter
i Anna Siebach. Rzeźnia i sklep mięsny należały do Henryka Woszczyckiego, u Jana
Palli mieściła się agencja pocztowa. Wyrobem dachówek trudnili się Jan Orawski
i Jan Paszek, natomiast kowalstwem – Paweł Boruta i Alojzy Żur. W majątku Edwarda
Stonawskiego funkcjonowała gorzelnia. W czasie okupacji hitlerowskiej Golasowice
były siedzibą władz gminnych dla utworzonej Gemeinde Pilgramsdorf (Gminy
Pielgrzymowice). Władze okupacyjne zorganizowały niemiecką szkołę dla uczniów
z Golasowic, Jarząbkowic i Pielgrzymowic; nauczano w budynku z 1930 roku (obiekt
przetrwał do naszych czasów i po kilku modernizacjach został siedzibą Zespołu
Szkolno-Przedszkolnego).

[madohora]

Wojan przedłożył księciu Przemysławowi przywilej, na mocy którego otrzymał
od jego ojca – Władysława – grunt w Pawłowicach o powierzchni 50 łanów frankońskich
dla osadzenia na nowym prawie. Na prośbę Wojana, Przemysław potwierdził
przywilej i do posiadanej ziemi dodał 30 łanów frankońskich na terenach między
Bziem a Golasowicami, do potoku Czarny Strumień. Nadana ziemia była porośnięta
gęstym lasem, wobec czego przybywający osadnicy, dopiero po szesnastu latach
wolnizny mieli uiszczać podatek i dziesięcinę. W osadzie były już wtedy młyn
i karczma.

[madohora]

Herb Pawłowic kształtował się być może już w XVIII i XIX wieku i widnieje on,
jak wspomniano, na pieczęciach odbitych na dokumentach z tego okresu, by w następnych
latach z pieczęci zniknąć. Swymi elementami nawiązuje do jednej z wielu
odmian herbu Leliwa, którym pieczętowali się Pawłowscy, właściciele Pawłowic od
XV do XVII wieku. Był to złoty półksiężyc i sześcioramienna gwiazda, zaś korona
pojawia się na pieczęciach z XIX wieku, nie wiadomo jednak, kiedy została dodana.
Herb w obecnym wyglądzie i kolorystyce (przyjęty uchwałą Rady Gminy Pawłowice
w 1998 roku), przedstawia w polu błękitnym koronę trójpałkową, złotą, pod koroną
umieszczono ostrogę złotą, pod nią zaś dwie gwiazdy sześcioramienne, złote.

[madohora]

Syn Stanisława, Walenty, w 1571 roku zakupił od Wawrzyńca Hałcnowskiego ze
Skoczowa staw zwany Zbytkowskim (w przyszłości łąka Hynek) leżący w Strumieniu,
już na terenie księstwa cieszyńskiego. Również w następnych latach grunta
pawłowickie były obiektem różnych transakcji. I tak np. wspomniany Walenty zapisał
w 1566 roku swojej żonie Annie Rakowskiej ze Skrzyszowa pod Wodzisławiem
wiano na Pawłowicach, którego zrzekła się dwadzieścia dwa lata później. W tym
samym roku Walenty odsprzedał Pawłowice bratu Janowi, przenosząc się do Hukwałdu
na Morawach, gdzie objął posadę urzędnika przy biskupie Stanisławie, swoim
bracie, by po jego śmierci wrócić znów do Pawłowic. Odkupił ponownie Pawłowice
od Jana, a w 1591 roku nabył sąsiednie Golasowice.

[madohora]

PAWŁOWICE MAPA

[madohora]

Mimo starań podejmowanych w celu skupienia gruntów pawłowickich, nadal
poza zasięgiem Pawłowskich pozostawał dział będący własnością Wolnego Państwa
Stanowego Pszczyna. Ostatecznie, w 1594 roku, dwanaście lat po śmierci Stanisława,
jego syn Walenty, korzystając z pomocy brata, biskupa Stanisława, osiągnął swój
cel. Na zamku w Pszczynie podpisano akt kupna, na transakcję udzielił zgody cesarz
Rudolf II. Oprócz zapłaty 10 tysięcy talarów, Walenty i jego spadkobiercy zostali zobowiązani
do służby wojskowej z jednym koniem, przekazywania podatków od poddanych,
posłuszeństwa z nowego działu, tak jak i z wcześniej posiadanych. Z drugiej
strony ustanowiono serwitut na lasach książęcych na rzecz Pawłowic. Pawłowscy
i ich następcy wraz z poddanymi otrzymali wieczyste prawo (z perspektywy XXI
wieku nie wydaje się już ono wieczyste) pobierać z okolicznych lasów książęcych
drzewo na budulec, na opał oraz tyki chmielowe, za co chłopi z Pawłowic mieli
uiszczać co roku na św. Marcina po dwie ćwierci owsa, po dwie kury i co dziesiąty
szefel chmielu (1 szefel = 9 garnców = ok. 64 kg).

[madohora]

Niewątpliwie biskup Stanisław Pawłowski był najwybitniejszą postacią swojego
rodu i jedną z najwybitniejszych, wywodzących się z Pawłowic. Jego dziełem, oprócz
kościoła w rodzinnej wsi, była też kaplica przy katedrze w Ołomuńcu, w której spoczął
wraz z ojcem i bratem Wacławem. Za wielkie zasługi, m.in. rekatolicyzację Moraw po
okresie reformacji, cesarz Rudolf II przyznał jemu i jego następcom na stolicy biskupiej
w Ołomuńcu tytuł książęcy, a następnie godność arcybiskupa praskiego, której jednak,
być może ze względu na wiek, nie przyjął. Biskup był dobroczyńcą i protektorem
swojej rodziny, braciom zapewnił wysokie urzędy na Morawach, oddawał w lenno
majątki kościelne, za jego wstawiennictwem cesarz Rudolf II wydał zgodę na odsprzedaż
części Pawłowic przez pana pszczyńskiego – co dzisiaj nazwano by nepotyzmem
i protekcją, ale w dawnych czasach było często stosowaną praktyką.

[madohora]

W 1718 roku część Pawłowic nabył Franciszek Gottlieb von Gusnar. Był to tzw.
dział czechowicki, nazwany od nazwiska Czechowicza, w przeszłości zięcia Pawłowskich.
W 1726 roku Karol Gottlieb von Sattler zakupił część Pawłowic od Abrahama
Frölicha von Freudensteina, również Franciszek Zygmunt Rusecki von Iwani
(Eywan) sprzedał swą część Sattlerowi. W 1731 roku Sattler sprzedał swą część
Gusnarowi. Tym samym we wsi zostało dwóch tylko, znaczących posiadaczy ziemskich,
którzy procesowali się o młyn i prawo wypasu bydła.

[madohora]

Jeszcze bardziej skomplikowane problemy zostały wywołane podziałem Śląska
w 1742 roku po pierwszej wojnie śląskiej. Nowa granica prusko-austriacka została
przeprowadzona dosłownie pod nosem pawłowiczan. Dla Gusnara oznaczało to odcięcie
stawu zbytkowskiego, zwanego Hynkiem, który znalazł się teraz w Austrii.
W 1751 roku Gusnar wszedł w spór z miastem Strumieniem, do którego należały
groble i wały.
Franciszek Gottlieb von Gusnar żenił się dwukrotnie: z Freiin (baronessą) Katarzyną
von Przichowsky, a po jej śmierci z Józefiną Salomoną von Twardawa z Łysek.
Z tego małżeństwa urodziło się pięcioro dzieci, m.in. Karol (ur. w 1750 roku w Pawłowicach),
który zgodnie z umową spadkową objął w posiadanie ojcowiznę po
śmierci ojca w 1772 roku. Przy tej okazji oszacowano wartość majątku na 23 tysiące
536 talarów, opłata od spadku wynosiła 253 talary i 12 groszy.
Wkrótce po ukończeniu nauki, Karol von Gusnar rozpoczął karierę wojskową. Po
wstąpieniu do pruskiego wojska został kornetem (podchorążym) konnicy Lossow-
-Bosniaken, a następnie pierwszym królewskim marszkomisarzem powiatu pszczyńskiego.
Podobnie jak ojciec, żenił się dwukrotnie, pierwszy raz ze Smeskalówną,
z którą doczekał się córki Karoliny, następnie w 1778 roku z Franciszką Twardówną
z Dolnego Bełku, z którą miał syna Ferdynanda Franciszka (ur. 1780). Karol Gusnar
był dobrym gospodarzem, za znaczne kwoty powiększył odziedziczone dobra, kupując
w 1776 roku dobra rycerskie Pielgrzymowice (Pilgramsdorf) za 31 tysięcy 333
talary od Franciszka Leopolda Frankena, a w 1787 drogą licytacji dział Lasowskiego i Hoffa w Bziu Górnym (Obergoldmannsdorf) za 18 tysięcy 320 talarów od Jana
Hoffa. W 1788 roku przeprowadził kolejną transakcję – od żony landrata pszczyńskiego,
Beaty Wrochemowej (z domu Marklowski) wykupił resztę Pawłowic, tj. I dział
zwany Raczków i III dział, zamkowy za 20 tysięcy talarów. Tym samym młody dziedzic
skupił w swoim ręku nie lada fortunę, obejmującą dobra w trzech blisko położonych
miejscowościach, wraz z pańską siedzibą na Niederhof (Dolskim Folwarku),
trzy folwarki, dwie owczarnie, rozległe pola, lasy i stawy na obszarze prawie 9 tysięcy mórg pruskich.

[madohora]

GOLASOWICE KOŚCIÓŁ ZDJĘCIE Z 1939.

[madohora]

[madohora]

[madohora]

JARZĄBKOWICE

[madohora]

Nazwę wsi etymolodzy wywodzą od Jarząbka, pierwszego przybysza, który
mógł być założycielem osady. Mniej prawdopodobne jest przypuszczenie, że nazwa
pochodzi od określenia gatunku ptaka z rodziny kurowatych – jarząbka.

[madohora]

Z okresu średniowiecza przetrwało niewiele informacji o historii wsi i jej właścicielach.
W piętnastym stuleciu Jarząbkowice należały do rycerskiego rodu Judaszów,
a miejscowość liczyła najwyżej 60 mieszkańców. Od ok. 1480 roku majątek był
w posiadaniu Mikołaja Brodeckiego z rycerskiego rodu na Brodku k. Żor. Brodecki
był marszałkiem dworu księcia cieszyńskiego Kazimierza II i oprócz Jarząbkowic
należały do niego Golasowice, Ćwiklice, Strumień, Ochaby, Zawada i Drogomyśl; na
tych terenach urządzono wtedy wiele stawów rybnych. W XVI wieku Jarząbkowice
były w rękach rodziny Kozłowskich, a wiek później należały do rodu von Kloch.
W XVIII i XIX stuleciu właściciele dóbr jarząbkowickich często się zmieniali. Do
1797 roku majątek należał do Filipa von Görtz, który w roku 1777 założył kolonię
fryderycjańską Petersdorf zwaną później Kolonią Piotrową. W 1783 roku wieś zamieszkiwało
118 osób w 15 gospodarstwach siodłaczych, 17 zagrodniczych i jednym
chałupniczym. W majątku była pańska siedziba, dwa folwarki i owczarnia, Kolonia
Petersdorf liczyła 20 mieszkańców. Do kolejnej zmiany właściciela Jarząbkowic doszło
w 1897 roku – za 28 333 talary nabył je Józef von Schweinchen z Prudnika.
Przystąpił do modernizacji folwarków, jednak przedwczesna śmierć (w wieku 42 lat)
zniweczyła jego plany. Żona Józefa von Schweinchen Wilhelmina, z domu von Warkotsch,
przejęła majątek i w 1805 roku została zapisana w księdze wieczystej jako
właścicielka Jarząbkowic. Na rok 1798 datowana jest budowa klasycystycznej rezydencji
(zwanej zomkiem lub dworem). Budynek po kilku przebudowach przetrwał
do czasów współczesnych, na ścianie zachował się kartusz herbowy dawnych właścicieli
i kamienna tabliczka z datą budowy.

[madohora]

Po II wojnie światowej majątek w Jarząbkowicach upaństwowiono – powstało
Państwowe Gospodarstwo Rolne. W dawnej posiadłości Edwarda Stonawskiego mieściła
się filia Państwowej Stadniny Koni w Pruchnej, wbrew nazwie, hodowano tu
nie konie lecz bydło (według danych z 1987 roku 300 sztuk). W roku 1906 Jarząbkowice
liczyły 501 mieszkańców, wójtem był Józef Waleczek. Obszar dworski stanowił
odrębną jednostkę administracyjną, dobrami Edwarda Stonawskiego zarządzał Józef
Herrmann. W okresie I wojny światowej w armii niemieckiej walczyło około 90
mieszkańców Jarząbkowic. W 1921 roku, w czasie plebiscytu na Górnym Śląsku,
52,8% mieszkańców wsi opowiedziało się za Polską, natomiast w obszarze dworskim,
spośród 51 pracowników majątku, za Niemcami głosowało 40 wotantów (78,4%).

[madohora]

Na przestrzeni wieków dobra jarząbkowickie i golasowickie często równocześnie
miały tych samych właścicieli (Mikołaj Brodecki, Jerzy z Nakła, Jan Kozłowski,
Stanisław von Kloch). Jarząbkowice nie posiadały własnej parafii, kościoła ani szkoły.
Przykładowo w 1933 roku katoliccy mieszkańcy wsi uczęszczali do kościoła filialnego w Golasowicach, a swoją parafię mieli w Pielgrzymowicach; ewangelicy należeli
do kościoła w Golasowicach, dzieci uczyły się w szkołach golasowickich.

[madohora]

Jarząbkowice poniosły duże straty w czasie działań wojennych w 1945 roku.
Od 12 lutego do 10 marca znajdowały się na linii frontu: wojska sowieckiej 38. Armii
gen. K. Moskalenki toczyły zaciekłe walki z Wehrmachtem; ludność cywilna była
ewakuowana, wieś została zniszczona i ograbiona. Zabudowania dworskie zarekwirowali
Niemcy a później Rosjanie, w zomku był punkt obserwacyjny, pokoje na
parterze i piętrze przeznaczono na kwatery dla żołnierzy, w dworskiej kuchni przygotowywano
posiłki. Na pastwisku, w odległości około dwustu metrów od dworu,
był cmentarz z setkami mogił żołnierskich. Na początku lat pięćdziesiątych ciała
poległych czerwonoarmistów ekshumowano i przewieziono na Cmentarz Żołnierzy
Radzieckich w Pszczynie.

[madohora]

Filip von Görtz, właściciel Jarząbkowic do 1797 roku, założyciel kolonii Petersdorf, syn starosty powiatu prudnickiego

[madohora]

Juliusz Hermann Pinder (1805–1876), właściciel majątku w Jarząbkowicach
od około 1861 do 1866 roku, prawnik, nadburmistrz Wrocławia (1843–1848), poseł
do parlamentu pruskiego

[madohora]

JARZĄBKOWICE FOLWARK

[madohora]

Jarząbkowice (niem. Jarzombkowitz) – wieś w Polsce położona w województwie śląskim, w powiecie pszczyńskim, w gminie Pawłowice. Powierzchnia sołectwa wynosi 6,77 km², a liczba ludności 646, co daje gęstość zaludnienia równą 93,6 os./km².

[madohora]

W XV wieku Jarząbkowice i Golasowice należały do rycerskiego rodu Judaszów. W XVII-wiecznych dokumentach sporządzonych w języku czeskim wieś widnieje jako Jarzombkowicz. Po I wojnie śląskiej miejscowość znalazła się w granicach Królestwa Prus.

[madohora]

Według Narodowego Instytutu Dziedzictwa, w miejscowości znajdują się następujące obiekty zabytkowe:

park i dwór z XVIII wieku (nr rej.: 522/65 z 20.01.1966)
spichrz z XIX wieku (nr rej.: 523/65 z 20.01.1966)

[madohora]

Pierwsza informacja o Krzyżowicach pochodzi z 1305 roku. Jak większość miej-
scowości Śląska, wieś została wymieniona jako Grisowitz w Księdze uposażeń
biskupstwa wrocławskiego. W księdze widnieje zapis: „Także Grisowitz jest zobo-
wiązany do płacenia podatku z 69 łanów”. Nazwa miejscowości Grisowitz prawdo-
podobnie jest zniemczoną polską nazwą Gryzowice albo Gryżowice i mogła wywo-
dzić się od starego słowiańskiego imienia Gryż.

[madohora]

Nazwa wsi podobna w wymowie do Krzyżowic – Krziziowicze, wymieniona
została w języku czeskim w dokumencie sprzedaży państwa pszczyńskiego w 1517
roku. Natomiast w dokumentach panów na Pszczynie używano niemieckojęzycznej
nazwy Kreutzdorf, którą od XVIII wieku przyjęto jako urzędową nazwę wsi. Nazwa
ta oficjalnie obowiązywała do 1922 roku. Po przyłączeniu do Polski, wieś przyjęła administracyjną nazwę Krzyżowice (z przerwą w czasie II wojny światowej, podczas której nosiła ponownie niemiecką nazwę Kreutzdorf).

[madohora]

W 1927 roku wizerunek krzyża równoramiennego już niewojskowego pojawia
się w polskiej pieczęci wraz z napisem: GMINA KRZYŻOWICE POWIAT PSZCZYŃ-
SKI. Znak krzyża został utrzymany i znajduje się we współczesnym godle wsi zapro-
ponowanym przez Mariana Gumowskiego w 1939 roku w opracowaniu Herby i pie-
częcie miejscowości województwa śląskiego.

[madohora]

Krzyżowice zostały urządzone jako wieś według wzorów niemieckiego prawa kolonizacyjnego.
Nieznany z imienia zasadźca, który otrzymał prawo założenia wsi od
właściciela tych ziem, prawdopodobnie księcia, miał za zadanie wprowadzić na teren
dzisiejszych Krzyżowic grupę osadników. Przy podziale pola zasadźca otrzymywał na
własne użytkowanie kilkakrotnie większy obszar pola niż poszczególni osadnicy. Uzyskiwał
ponadto inne przywileje, m.in. stawał się sołtysem z upoważnienia księcia
i sprawował tę władzę dziedzicznie. Sołtys w odróżnieniu do pozostałych osadników,
posiadał ziemię stanowiącą jego własność dziedziczną, przez to zwolniony był z pańszczyzny.
Gospodarstwo sołtysa potocznie zwano folwarkiem sołtysim. W Krzyżowicach
istniał taki folwark sołtysi. W XV wieku zasadźcy utracili dawną władzę sołtysa,
ale zachowali swoje gospodarstwa. Pierwsi właściciele sołtysiego folwarku są nieznani,
najstarsze zapiski w urbarzach pszczyńskich wymieniają:

[madohora]

1514 – Mikołaja Brodeckiego, szlachcica, marszałka księcia cieszyńskiego Kazimierza
II, właściciela m.in.: Strumienia, Golasowic, Jarząbkowic

[madohora]

1572 – Jana Pawłowskiego, właściciela Pawłowic

[madohora]

Krzyżowice były własnością książąt opolskich i raciborskich, a po wyodrębnieniu
w XV wieku ziemi pszczyńskiej podlegały panom na Pszczynie. Według danych
z 1586 roku w Krzyżowicach było 33 gospodarzy w tym: 27 siodłaków, 3 wolnych
gospodarzy (sołtys, karczmarz, młynarz), 3 zagrodników. W 1585 roku baron Karol
Promnitz, odbierając tutejszym chłopom część ich pól, utworzył we wschodniej części
wsi dworski folwark pańszczyźniany, który obejmował grunty również w sąsiednich
Warszowicach. W XVIII wieku folwark obejmował ok. 400 hektarów użytków
w tym 40 hektarów stawów i dużą owczarnię.

[madohora]

Kilkakrotnie w XVIII wieku chłopi buntowali się przeciwko narastającym obowiązkom
pańszczyźnianym i zarządcom miejscowego folwarku. Największe wystąpienie
przeciwko odrabianiu pańszczyzny odbyło się w 1811 roku, kiedy to chłopi
z okolicznych wsi uczestniczyli w powstaniu chłopskim tzw. zburzce. Krzyżowickim
chłopom przewodzili siodłacy Mateusz i Wojciech Poloczek oraz chałupnik Kaśnik.
Aby uspokoić nastroje i ponownie podporządkować sobie chłopów do odrabiania
pańszczyzny, musiano użyć wojska. Od 1844 roku rozpoczęły się lata nieurodzajów,
które spowodowały w latach 1847 i 1848 wystąpienie w Krzyżowicach głodu i tyfusu
głodowego. W tym czasie zmarło w Krzyżowicach 348 osób. W latach 1811–1850
przeprowadzono stopniowy proces uwłaszczenia chłopów. Dziedzicznie uprawiane
gospodarstwa chłopi mogli przejąć na własność, spełniając warunki postawione
przez księcia pszczyńskiego. Chłopi musieli za uwłaszczenie oddać do majątku księcia ok. 1/3 użytkowanej przez nich ziemi. Przejętą większą część ziemi książę przyłączył
do pól dworskich, wchodzących w skład swojego folwarku, resztę za opłatą
wydzierżawiał. Po uwłaszczeniu folwark stanowiący siedzibę dóbr książęcych
w Krzyżowicach i Warszowicach musiał najmować ludzi do pracy. Według stanu na
1906 rok w książęcym folwarku pracowało 97 robotników rolnych.

[madohora]

W 1918 roku dzięki staraniom sołtysa Jana Hejnoła odkupiono od straży pożarnej
w Mikołowie sikawkę konną wykorzystywaną do akcji gaśniczych. Datę tę przyjmuje
się jako początek działalności Ochotniczej Straży Pożarnej w Krzyżowicach.
Na pewno w latach wcześniejszych istniała wzajemna pomoc mieszkańców przy
gaszeniu pożarów, ale wykonywano to własnymi narzędziami. W następnych latach
straż rozwijała się poprzez zakup niezbędnego sprzętu, wybrano również zarząd.
W 1933 roku wybudowano w czynie społecznym murowaną remizę strażacką, gdzie
oprócz wspomnianej sikawki znajdował się inny sprzęt gaśniczy, a koni do zaprzęgu
użyczali sami mieszkańcy. Budynek funkcjonował do lat sześćdziesiątych XX wieku,
kiedy to z powodu złego stanu został rozebrany. Dopiero w 1984 roku utworzono
Społeczny Komitet Budowy Remizy Ochotniczej Straży Pożarnej. W 1985 roku rozpoczęto
budowę, która trwała trzy lata. Uroczyste otwarcie nastąpiło 26 czerwca
1988 roku, budynek nowej remizy nazwano Domem Ludowym i służy on również
jako miejsce spotkań mieszkańców Krzyżowic.

[madohora]

W latach trzydziestych XX wieku, problemy finansowe księcia pszczyńskiego
doprowadziły do sprzedaży folwarku. Majątek wykupiło Przedsiębiorstwo Osadnicze
„Ślązak” i dobra w większości rozparcelowano. Część folwarku z zabudowaniami
i rolę wraz ze stawami kupił Jan Sztwiertnia z Goleszowa. W okresie II wojny
światowej zarządzał nim niemiecki powiernik. W 1933 roku w Krzyżowicach mieszkało
928 osób, z których 702 było katolikami (76%), a 226 ewangelikami (24%).
Krzyżowice obejmowały obszar 676 hektarów, w tym było: 600 hektarów gruntów
ornych, 20 hektarów łąk, 5 hektarów lasów i 25 hektarów stawów. Gospoda wraz
z wyszynkiem trunków prowadzona była przez Bernardę Polnik. Właścicielem piekarni
i sklepu z towarami kolonialnymi był Franciszek Ziebura. Rzeźnictwem oraz
handlem mięsem i towarami kolonialnymi zajmował się Franciszek Gumiński. Skup
nierogacizny, nabiału i drobiu prowadziła Maria Pawlas, kowalem był Ludwik Gatner,
a krawcem Piotr Rajwa.

[madohora]

Do końca listopada 1945 roku Krzyżowice były samodzielną gminą. Następnie
od grudnia weszły do nowo utworzonej zbiorczej gminy Pawłowice. Powojenne
czasy rozpoczęto od narodowościowej czystki. Osoby, które w czasie wojny posiadały
I lub II grupę Volkslisty wywłaszczono z gospodarstw. W miejsce 17 wywłaszczonych
gospodarstw osadzono wysiedlonych Polaków z terenów Wołynia i Podola.
Wysiedleni krzyżowiczanie z II grupy Volkslisty, aby pozostać na dotychczasowych
gospodarstwach musieli odwoływać się do sądu od przymusowego wywłaszczenia.
W wyniku przeprowadzonych rozpraw sądowych 9 z nich odzyskało obywatelstwo
polskie oraz swoje gospodarstwa. W 1948 roku w folwarku utworzono Państwowe
Gospodarstwo Rolne, które funkcjonowało do 1993 roku, kiedy to nieruchomość
z zabytkowymi zabudowaniami i dworkiem przeszła w ręce prywatnych właścicieli.
W latach 1954–1972 Krzyżowice należały do Gromady Warszowice, a od 1973 roku
wchodzą w skład Gminy Pawłowice.

[madohora]

W drugiej połowie XVI wieku właścicielem ziemi pszczyńskiej był Karol Promnitz,
protestant, a zgodnie z panującą zasadą „czyja władza, tego religia” wprowadził
na swoim terytorium protestantyzm. Mieszkańcy Krzyżowic w całości przeszli
na luteranizm, przejmując kościół katolicki. Pierwsze zapiski, potwierdzające istnienie
ewangelickiej parafii, datuje się na 1570 rok. W 1628 roku pastor Leopold Molenda
kupił za 450 talarów duży staw, zwany później Kościelniokiem, na jego miejscu
obecnie mieści się zwałowisko Kościelniok. Przez wieki staw przynosił parafii pokaźne
zyski. Najstarszy opis kościoła pochodzi z 1628 roku. W protokole wizytacyjnym
dziekana protestanckiego Jana Hofmana zapisano, iż kościół jest w opłakanym
stanie, wali się i nie da się go podeprzeć ani naprawić, zachodzi obawa, że może
runąć, a jego wygląd jest odrażający. Protestanci sprawujący w kościele nabożeństwa,
w tym samym roku zamknęli go i przez lata nie było w nim nabożeństw.
W 1629 roku został przesłany dekret cesarski do Państwa Pszczyńskiego, aby protestanccy
kaznodzieje zostali usunięci z kościołów i pozbawieni wpływów, a kościoły
polecono zabezpieczyć i zamknąć. W 1636 roku próbowano osadzić tu katolickiego
proboszcza, ale na kandydaturę nie zgodził się baron pszczyński, który sam był
ewangelikiem. Kościół otwarto do nabożeństw dopiero w 1644 roku. W 1647 roku
Krzyżowice posiadały już katolickiego proboszcza, Stanisława Blocha, który starał
się unikać protestantów. W 1652 roku wizytator biskupa wrocławskiego ks. archidiakon
Reinhold zastał świątynię w ruinie. Kościół został ostatecznie odebrany protestantom
w 1654 roku przez powołaną komisję cesarską i do 1663 roku był prowizorycznie naprawiany.

[madohora]

Początki szkolnictwa w Krzyżowicach sięgają najprawdopodobniej przełomu XV
i XVI wieku i związane są z działalnością kościoła katolickiego. Szkoła podlegała
proboszczowi, który był odpowiedzialny za prowadzenie szkoły przy kościele. Najstarsza
wzmianka o istnieniu szkoły pochodzi z 1652 roku, z protokołu sporządzonego
po wizytacji parafii, w którym zapisano istnienie pola szkolnego. W XVI wieku
kościół wraz ze szkołą przeszedł w ręce ewangelików. Najstarsze zachowane zapiski
opisujące szkołę w Krzyżowicach pochodzą z 1679 roku. W protokole z wizytacji
wymienia się stary drewniany budynek szkolny i mieszkającego w nim nauczyciela,
Baltazara Fabriciusa, który jednocześnie posługiwał w tutejszym kościele. W 1687 roku
wizytator potwierdza istnienie szkoły, określając ją mianem rudery, w tym czasie
żadne dziecko nie pobierało nauki, zaś nauczyciel Fabricius ograniczał się do posługi kościelnej.

[madohora]

Do starej szkoły uczęszczały natomiast wyłącznie dzieci z rodzin katolickich.
W 1902 roku ze środków gminnych dobudowano w niej drugą salę lekcyjną. Budynek
szkolny składał się z dwóch pomieszczeń klasowych na parterze i pierwszym
piętrze, połączonych klatką schodową. Obok szkoły znajdowała się organistówka,
składająca się z trzech izb i jednej komory. W tym samym roku w Krzyżowicach
rozpoczęła swoją działalność szkoła dla dzieci z rodzin ewangelickich.

[madohora]

Szkoła Powszechna nr 1 – państwowa placówka dla dzieci katolickich. Uczyło się
w niej 143 uczniów. Mieściła się w budynku z 1819 roku, znajdującym się koło kościoła.
Były tam dwie sale lekcyjne i mieszkanie kierownika szkoły. W szkole prowadzono
zajęcia ze wszystkich przedmiotów podstawowych, a jako nieobowiązkowe
odbywały się lekcje z języka niemieckiego. Oprócz kierownika szkoły uczyło trzech
nauczycieli. Po wybudowaniu w 1964 roku nowej szkoły, budynek sprzedano osobie prywatnej.

[madohora]

Ferdynand Franciszek von Gusnar (1780–1849) przeżył swoją córkę o dziesięć
lat. Kiedy w 1850 roku otwarto jego testament, okazało się, że spadkobiercą dóbr
w Pawłowicach i Pielgrzymowicach został jeden z jego pięciorga wnuków, 12-letni
„Ferdi”, który razem z ojcem przyprowadził się do pawłowickiego pałacu. Reitzensteinowie
– jak dowodzą źródła historyczne oraz nadany im tytuł wolnych panów –
byli średniozamożną szlachtą, jednak od czasu pojawienia się na Śląsku własną
pracowitością stopniowo uzyskiwali coraz wyższą pozycję. Na terenie ziemi pszczyńskiej,
w niektórych okresach, byli drugim lub trzecim rodem po książętach
pszczyńskich i Thiele-Wincklerach, jeżeli chodzi o obszar posiadanego majątku,
choć różnica między Hochbergami a nimi wynosiła wiele tysięcy hektarów. Jak
na ich pozycję społeczną przystało, otaczali się ludźmi o podobnym pochodzeniu,
wchodzili w związki małżeńskie z osobami wywodzącymi się z rodzin o porównywalnym
statusie. Pawłowiccy Reitzensteinowie, poprzez swoje żony, byli skoligaceni
z wieloma znaczącymi rodami. W kolejnych pokoleniach były to m.in.:hrabianka Paulina Kustosch von Zubry i Lipka, Marta Seeger von Szczutowski, Maria
hrabianka Strachwitz von Gross Zauche i Camminetz, Elżbieta, hrabianka Bischoff,
Antonie von Cleve (primo voto von Boose), Elżbieta, hrabianka von Spee.
W latach dwudziestych XX wieku pawłowiccy Reitzensteinowie związali się podwójnym
węzłem małżeńskim z hrabiowskim domem Korff zwanym Schmising-
-Kerssenbrock ze Skorogoszczy koło Niemodlina. Dwóch braci, Karol Egon i Ferdynand
von Reitzenstein poślubili dwie siostry, wnuczki „śląskiego kopciuszka” Joanny
Schaffgotsch, najbogatszej kobiety na Śląsku. Ich matka w posagu ślubnym otrzymała
od rodziców trzy tysiące hektarów pól i lasów, w tym majątek Skorogoszcz
wraz z zamkiem, kadrą urzędniczą i pracowniczą. Z dwóch związków małżeńskich
– z baronem Ottonem von Kettelerem, a następnie Kacprem von Korff, zwanym
Schmising-Kerssenbrock, doczekała się dwanaściorga dzieci. Dwie córki z drugiego
małżeństwa poślubiły Reitzensteinów z Pawłowic. Elżbieta (1897–1968) w 1929 roku
wstąpiła w związek małżeński z Ferdynandem Kurtem Maksymilianem, baronem
von Reitzenstein, Maria Anna (1900–1974) w 1924 roku poślubiła szwagra swej siostry
Elżbiety – Karola Egona, barona von Reitzenstein, dziedzica Pawłowic. Z ich
związku narodziło się pięcioro dzieci: Anna Huberta, Jan Karol, Franciszek Kacper,
Fryderyk Leopold i Krzysztof Mikołaj. Było to ostatnie pokolenie rodu von Reitzenstein,
związane z Pawłowicami. W 1945 roku Reitzeinsteinowie na zawsze opuścili
rodzinne strony, a dobra rycerskie związane z wielowiekową historią wsi zostały upaństwowione.

[madohora]

Mieszkańcy Pawłowic, jako poddani króla Prus, a następnie cesarza Niemiec,
przymusowo uczestniczyli w wojnach prowadzonych przez te państwa. 1 sierpnia
1914 roku na pocztę w Pawłowicach nadszedł telegram ogłaszający mobilizację,
pierwsi poborowi ruszali na wojnę, w kościele ks. Loss, zgodnie z niemieckimi zarządzeniami,
ustanowił trzy razy w tygodniu nabożeństwa wojenne, przed Przenajświętszym
Sakramentem odmawiano litanię do Wszystkich Świętych, inne modlitwy
wojenne, śpiewano suplikacje „Święty Boże, Święty Mocny”. Powszechnie obawiano
się najazdu Rosjan. Do Pawłowic przymaszerowała kompania pospolitego ruszenia
z Rybnika, obstawiono mosty kolejowe i skrzyżowania. Wyloty dróg zamknięto za
pomocą grubych łańcuchów, wozów, bron itp. Niedalekiej granicy prusko-austriackiej
strzegły wojska austriackie, nie było jednak na razie utrudnień w jej przekraczaniu.
Kolejne miesiące wojny przyniosły problemy w życiu gospodarczym. W 1915
roku, w pszczyńskim pałacu założono kwaterę główną cesarza Niemiec Wilhelma II.
W 1916 w Pawłowicach wśród dzieci pojawiła się malaria. W marcu konie dworskie
zachorowały na nosaciznę i ponad 20 zwierząt zastrzelono. W grudniu tego samego
roku z zadaniem wzmocnienia granicy przybył szwadron jazdy i kompania piechoty,
ich dowództwo zakwaterowano w pałacu.

[madohora]

Do Pawłowic dotarła czerwonka, chorowało wiele dzieci, jedno zmarło,
w 1918 roku po „głodowej zimie” pojawiła się na Śląsku plaga tyfusu i grypa hiszpanka
– chorowały całe rodziny, wiele osób zmarło. Landrat w październiku polecił
zamknąć wszystkie szkoły w powiecie pszczyńskim.

[madohora]

W czasie I powstania śląskiego w 1919 roku, grupa młodych mężczyzn uciekła
przez granicę do tzw. oddziałów Hallera w Strumieniu. Napadli na gospodę
„Leśnego Spokoju” w Dębinie, prowadzoną przez wdowę po leśniczym barona
Reitzeinsteina, Zarębie, w odwecie za przynależność jej syna do Grenzschutzu.
Gospoda została zdemolowana ładunkami wybuchowymi, właścicielka doznała
złamania nogi. 20 sierpnia do Pawłowic przybyły dwa niemieckie bataliony piechoty
i artyleria, która ustawiła swe armaty przy pałacu i ostrzeliwała terytorium
cieszyńskie. Zamordowano rannego powstańca, Teodora Wadonia z Zabrza. Powstańcy
ostrzelali domy urzędników celnych obsadzone silną załogą niemiecką.
Niemcy zestrzelili w Pawłowicach własny samolot, który spadł na łąkę pod lasem
Kuziok, zginęło dwóch lotników.
Tajna policja niemiecka przeprowadziła aresztowania wśród mieszkańców, które
były wynikiem zdrady. Powstańcy wywleczeni z domów zostali zbici kolbami i pałkami
do krwi, osadzono ich w chlewie gospody Barczyńskiego. Przed rozstrzelaniem
obronił ich baron Jan von Reitzeinstein, cieszący się poważaniem wśród komendy
Grenzschutzu. Po powstaniu wybuchła w Pawłowicach oraz okolicy czerwonka
i grypa, zmarło sześć osób.
Z powodu cierpień i niepowodzeń w czasie I powstania, w II powstaniu (1920)
pawłowiczanie nie wzięli znaczącego udziału. W Niedzielę Palmową, 20 marca
1921 roku odbył się plebiscyt. Przy rekordowej frekwencji wynoszącej ok. 96%,
z 773 uprawnionych, w tym 78 emigrantów urodzonych w Pawłowicach, a przybyłych
specjalnie na plebiscyt, ponad 71,5% opowiedziało się za Polską. Jednak na
całym obszarze plebiscytowym Polacy przegrali. Plany niesprawiedliwego podziału
Śląska doprowadziły do wybuchu III powstania śląskiego w nocy z 2 na 3 maja 1921
roku. Rozbudziło ono nadzieje w całej wsi. W szkole ulokowała się Komendantura
Miejscowa, aresztowano niemieckich urzędników plebiscytowych i granicznych.
Pawłowice, jak wiele innych wsi, dostarczały powstańcom furmanek, koni, prowiantów
i ludzi. Nawet niemiecki właściciel dworu, mimo że najbardziej obciążony dostawami,
spokojnie, bez oporu wypełniał obowiązki. Około 20 ochotników walczyło
z Niemcami w potyczkach i bitwach, wielu z nich przeżyło I wojnę światową na
niemieckich frontach, teraz walczyli o polskość Śląska.
Wielka ofiarność i rosnąca świadomość narodowa doprowadziły do przyłączenia
części Górnego Śląska do odrodzonej Rzeczypospolitej Polskiej. 22 czerwca 1922 roku
ludność Pawłowic tłumnie wzięła udział w radosnych uroczystościach objęcia Śląska
przez Wojsko Polskie organizowanych w Pszczynie. Większość członków rodziny
von Reitzeinstein przyjęła polskie obywatelstwo. Na początku XXI wieku, po spełnieniu
wymogów prawnych, Wojewoda Śląski potwierdził posiadanie polskiego obywatelstwa
córce ostatniego właściciela Pawłowic, Annie Hubercie von Arnim.

[madohora]

W 1932 roku Pawłowice stały się areną gorszących zajść, które określano jako
„pawłowickie burdy”. Po śmierci księdza Lossa, część parafian nie chciała pogodzić
się z powołaniem na jego miejsce ks. Jana Niedzieli i na znak protestu uczęszczali
do kościoła w Strumieniu, zaś w Boże Ciało młodzież żeńska nie wzięła udziału
w procesji, a mężczyźni nie ponieśli chorągwi. Prasa chętnie opisywała te wydarzenia.
Nowy proboszcz stopniowo pozyskał uznanie i sympatię mieszkańców.
W latach 1935–1937 w Pawłowicach nastąpiła poważna zmiana w strukturze
własności ziemi – w wyniku przymusowej parcelacji dwór stracił 185 hektarów
ziemi na obszarze graniczącym z szosą do Jastrzębia, Krzyżowicami, Warszowicami,
polami „farskimi” i ulicą Żorską. Pod parcelację przeznaczono głównie stuletni
Folwark Ferdynanda. Spośród 134 nabywców dworskiej ziemi 31 pochodziło spoza
Pawłowic, w tym 20 z kolonii Pniówek, 2 z Pszczyny, inni z Katowic, Siemianowic
itp. W wyniku parcelacji we wsi przybyło 93 gospodarstw, inne powiększono, jed

[madohora]

W 1947 roku rycerskie dobra Gusnarów i Reitzeinsteinów poddano parcelacji,
rolnikom przekazano ok. 140 działek o powierzchni 188,5 hektara, na obszarze
około 700 hektarów utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, które po upadku
PRL-u przejęła Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa, obecnie w większości
znajduje się w rękach prywatnych. W 1956 roku rozebrano resztę murów pałacu
Reitzeinsteinów, a materiał przeznaczono na cele budowlane. Mleczarnia Pawłowice
(obecnie oddział Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej Włoszczowa) nadal produkuje
sprzedawany w całej Polsce i za granicą twaróg, korzystając z najlepszych swych tradycji.
Po dawnych czasach pozostały wspomnienia i ślady materialne, odnowiona
willa, parkowy staw, stare drzewa i kilka zabudowań gospodarczych, folwarczne
familoki po licznych remontach nadal są zamieszkiwane. Odbudowany po wojnie
kościół góruje nad okolicą, będąc symbolem nieprzemijających wartości. Potomkowie
ostatnich właścicieli majątku Pawłowice i Bzie Górne przyjechali do Pawłowic
po raz pierwszy na początku XXI wieku. Ich nazwiskiem nazwano szlak rowerowy
przebiegający przez najpiękniejsze tereny gminy, a na willi umieszczono pamiątkową
tablicę z ich nazwiskiem.
Pawłowice są dziś siedzibą gminy, w skład której wchodzi osiem sołectw: Pawłowice,
Golasowice, Jarząbkowice, Krzyżowice, Pielgrzymowice, Pniówek, Warszowice
oraz Osiedle Pawłowice. Należą do najludniejszych wsi w Polsce. W 2012 roku
oddano do użytku nową siedzibę Urzędu Gminy, a w 2014 nowoczesny Gminny Ośrodek Kultury.

[madohora]

Karol von Gusnar, budowniczy pałacu w Pawłowicach wzniesionego w latach 1788–1789

[madohora]

Elżbieta von Reintzeinstein (z domu von Bischoff), odegrała kluczową rolę
w sprowadzeniu do Pawłowic Sióstr Służebniczek i budowie klasztoru

[madohora]

Jan Brandys (1886–1970), ksiądz, brat Pawła, naczelny kapelan wojsk powstańczych,
uczestnik I i III powstania śląskiego, współorganizator Związku Powstańców
Śląskich. Ścigany przez władze hitlerowskie, we wrześniu 1939 wyjechał
do Francji, następnie do Syrii. W latach 1941–1942 przełożony duszpasterstwa Wojska
Polskiego na Środkowym Wschodzie z siedzibą w Kairze, współautor modlitewnika
żołnierskiego Panie pozostań z nami, generał brygady, wielokrotnie odznaczany,
zmarł w Londynie

[madohora]

Fundamenty pałacu z 1789 roku

[madohora]

Słup graniczny i kamienie graniczne na trasie rowerowej z Pawłowic do
Strumienia, na historycznej granicy (do 1920 roku) między Cesarstwem Niemieckim
a Cesarstwem Austro-Węgierskim

[madohora]

[madohora]

Klasztor Zgromadzenia Zakonnego Sióstr Służebniczek NMP z 1926 roku (ul. Zjednoczenia 53)

[madohora]

Willa dr. Szymona Scheji z przełomu XIX i XX wieku. Dr Scheja pochodził prawdopodobnie z okolic Katowic,
w 1895 roku, przy poparciu właściciela majątku Pawłowice, barona Jana von Reitzensteina, uzyskał pozytywną opinię
Królewskiego Starostwa Powiatowego w Pszczynie dotyczącą udzielania pomocy medycznej i prowadzenia apteki domowej
w Pawłowicach.

[madohora]

W 1858 roku wybudowano nową utwardzoną drogę w kierunku Żor, a w 1879
roku drogę do Boryni. Mieszkańcy chętnie najmowali się do pracy, choć zarobki były
niewielkie, jednak pomagało im to w ciężkiej sytuacji. W 1907 roku powstał betonowy
most na Pszczynce w ciągu drogi Żory – Pawłowice. Następną znaczącą inwestycją
w Warszowicach była budowa linii kolejowej Żory – Pawłowice. Pod nasyp zabrano
20 farskiego i 6 mórg pola organistowskiego, rozebrano 6 stodół. Wywłaszczeni
chłopi nie narzekali, gdyż otrzymali bardzo dobre odszkodowanie. Budowę nasypów, mostów, wiaduktów, położenie torów wykonano ręcznie w szybkim tempie
w ciągu jednego roku. Pierwszy pociąg pasażerski zatrzymał się na dworcu w Warszowicach
15 sierpnia 1910 roku. Z tego powodu zorganizowano wielką uroczystość,
przemawiał wójt Kojzar, były śpiewy chóru, wiwaty i występy młodzieży szkolnej.
Powstanie kolei ułatwiło mieszkańcom dostęp do pracy w uprzemysłowionych miastach Górnego Śląska.

[madohora]

18 października 1910 roku wmurowano kamień węgielny pod kościół ewangelicki,
a budowa posuwała się błyskawicznie i trwała zaledwie rok. Budowla była starannie
wykonywana, organizacja pracy, dokładność i tempo budowy miały pokazać
miejscowej ludności sprawność niemieckiej techniki i organizacji. Uroczyste poświęcenie
nowej świątyni odbyło się 2 listopada 1911 roku. Przy kościele od strony południowej
założono cmentarz ewangelicki. Kościół wybudowano na wzgórzu przy
drodze do Krzyżowic, w stylu przypominającym barok, miał 11,3 metra szerokości
i 15,5 metra długości, jego wysokość w części ołtarzowej wynosiła 6,5 metra. Kościół
miał wieżę o wysokości 40 metrów, którą dostrzec można było z dużej odległości
oraz zakrystię i kaplicę. Parafia była obsługiwana przez duchownych z Pszczyny
dojeżdżających w każdą niedzielę i święta do Warszowic. Parafia warszowicka korzystała
również z dobrodziejstw książęcego patronatu z Pszczyny, zarówno podczas
budowy kościoła, jak i w utrzymaniu parafii. Po 1933 roku bezpośrednia więź
z pszczyńską parafią została przerwana. Wtedy to w Warszowicach wzniesiono budynek
plebanii i zyskano własnego duchownego. W czasie II wojny światowej parafia
w Warszowicach znów została administracyjnie połączona z parafią pszczyńską.
W kościele odbywały się przede wszystkim nabożeństwa lektorskie, które prowadził
Stalmach z Krzyżowic. W marcu 1945 roku wycofujące się wojska niemieckie wysadziły
wieżę kościelną stanowiącą dobry punkt obserwacyjny, by nie mogli z niej korzystać radzieccy żołnierze obserwatorzy. Dokonał tego oddział saperów dowodzony
przez por. Liedtke. Nazbyt silny ładunek dynamitu zniszczył nie tylko wieżę,
ale i całą resztę kościoła. Po zakończonej wojnie w budynku plebani zorganizowano
szkołę podstawową. Po odremontowaniu przedwojennej szkoły katolickiej, parafianie
odzyskali plebanię i urządzili w niej kaplicę. Odtąd regularnie i bez przeszkód
odprawiane były nabożeństwa oraz odbywały się lekcje religii dla dzieci. Parafia
przez długie lata nosiła się z zamiarem budowy nowego kościoła. Plany zostały zrealizowane
dopiero w 1980 roku, kiedy postanowiono, że na ocalałych fundamentach poprzedniego kościoła zostanie wzniesiona nowa świątynia. Kamień węgielny pod nowy kościół wmurowano 20 czerwca 1980 roku. Poświęcenie nowej świątyni odbyło się 19 września 1981 roku.

[madohora]

Na dzieje Pawłowic i ich rozwój największy wpływ miały trzy rody: Pawłowskich, Gusnarów, Reitzensteinów. Ród Pawłowskich herbu Leliwa sprawował władzę w Pawłowicach i okolicy od 1480 roku do drugiej połowy XVII wieku. Rodowi Pawłowskich zawdzięczają Pawłowice herb oraz XVI - wieczny, gotycki kościół. Najbardziej znanym przedstawicielem tego rodu był Stanisław Pawłowski, który żył w XVI wieku i był Biskupem Moraw z siedzibą w Ołomuńcu. Za zasługi dla Monarchii Austriackiej otrzymał od Cesarza tytuł Książęcy. Jego grób znajduje się w Ołomuńcu.Od początków XVIII wieku do połowy wieku XIX Pawłowice należały do niemieckiego rodu Gusnarów. Ten ród wybudował w Pawłowicach wspaniały Pałac, który jednak został całkowicie zniszczony w czasie II Wojny Światowej. W drugiej połowie XIX wieku władzę w Pawłowicach przejął pochodzący z Niemiec ród Reitzensteinów. Ostatni przedstawiciel tego rodu i właściciel pawłowickich włości Karol Egon Baron Von Reitzenstein opuścił Pawłowice w 1945 roku tuż przed wkroczeniem wojsk radzieckich. Po drugiej wojnie światowej dawne rycerskie dobra Reitzensteinów zostały znacjonalizowane (przeszły na własność Państwa) i częściowo rozparcelowane czyli podzielone (ziemię otrzymali rolnicy).

[madohora]

Według niemieckiego językoznawcy Heinricha Adamy’ego nazwa miejscowości pochodzi od polskiej nazwy "goły". W swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu jako starszą od niemieckiej wymienia nazwę w obecnym polskim brzmieniu - Golasowice podając jej znaczenie "Kahlau (kalau)" czyli po polsku "Łyse, wyłysiałe"[4]. Nazwa pochodzi prawdopodobnie od gołego terenu pozbawionego drzew, na którym przeprowadzono deforestację. Adamy zalicza nazwę wsi do grupy miejscowości, których nazwa wywodzi się od wycinki drzew "von gola = vom Walde freigemachter, kahler ort". Nawiązanie do tego znaczenia znajduje się w herbie. Niemcy zgermanizowali nazwę na Gollasowitz w wyniku czego utraciła ona swoje pierwotne znaczenie.

[madohora]

Pozostałe:

Figura Jana Nepomucena znajdująca się na cmentarzu przy ul. Reja - fundatorami figury byli Ludwicus i Carolina Moczygemba - 1897 rok,

Kapliczka ul. Kraszewskiego
Krzyż przydrożny (ul. Kraszewskiego) - fundatorka Franciszka Holeksa - 1877 rok,
Kapliczka ul. Kraszewskiego,
Krzyż ul. Reja
Krzyż (ul. Reja),
Krzyż (ul. Łąkowa),
Krzyż ul. Reja (przy wejściu do Kościoła),

[madohora]

Początki parafii katolickiej w Golasowicach są słabo udokumentowane. Na podstawie
pośrednich źródeł historycznych można przypuszczać, że parafia powstała
w końcu XIII wieku równolegle z osadzaniem wsi na prawie niemieckim. Dokument
z 1293 roku, wystawiony przez księcia raciborskiego Przemysława, zawiera informację
o wydzieleniu gruntu na potrzeby kościoła w Golasowicach. W pierwszej połowie
XIV wieku parafia podupadła i została przyłączona do sąsiednich Pielgrzymowic.
W 1488 roku książę cieszyński Kazimierz zdecydował, że obydwa kościoły będą
posiadały równe prawa, ale zarządzane będą przez jednego duszpasterza, który
mieszkał w Pielgrzymowicach. Proboszcz służbę duszpasterską pełnił na przemian
w kościele parafialnym w Pielgrzymowicach i filialnym w Golasowicach. Taki stan
rzeczy utrzymał się przez kilka wieków; samodzielną parafią Golasowice stały się dopiero w 1977 roku.

[madohora]

Oprócz szkoły katolickiej istniała już w 1768 roku odrębna szkoła dla dzieciewangelickich, w 1775 roku nauczał w niej Gregor. W 1905 roku w szkole ewangelickiej uczyli Paweł Spallek (był również organistą), Karol Sygusch i Artur Bunk.W latach dw