Ziomecka nasza

[rita100]

Ziomecka Warmii i Mazur

Wstęp:
Jesteśmy spadkobiercami Warmiaków i Mazurów, którzy przez wieki żyli na tej
ziemi i pozostawili po sobie ślady kultury materialnej i duchowej. W obecnej
chwili zdecydowana większość tej krainy nie ma ukształtowanej tożsamości
regionalnej i poczucia trwałej więzi z miejscem zamieszkania. Dlatego warto
poznać zwyczaje, tradycje, folklor i przybliżyć się do przodków Tej ziemi.
Pomagać nam w tym będzie doskonała praca zbiorowa pod redakcją Bogumiła
Kuźniewskiego "Warmiacy i Mazurzy"

Nazwa "Warmia" ( niem. Ermland) pochodzi od pruskiego plemienia Warmów
zamieszkującego obszar w dolnym biegu Pasłęki.
Mazury zamieszkiwały pruskie plemiona Galindów i Sasinów.
Krzyżacy bez większych trudności podbili w XIIIw tą ziemię.
Teraz spokojnie przechodzimy do ciekawego życia tej ludności w owych czasach.
Cofniemy się kope lat, a może dalej ... ;)))
Prosze wątek potraktowć z przymrużeniem oka :)

[rita100]

"Nigdy się nie przeje"
Mówiono o nim czyli o chlebie Warmiacy i Mazurzy. Raz w tygodniu wypiekano 5-8
bochenków chleba o wadze 3-4 kilogramów każdy. Po nagrzaniu wnętrza pieca
chlebowego sprawdzano jego temperaturę. "Kosiorem" pociągano po trzonie pieca i
jeżeli sypały sie iskry, to temperatura była wystarczająca, aby wsadzić bochny
chleba.
Tradycja uszanowania chleba jest odwieczna, a chleb jest najważniejsza pozycja
jadłospisu. Walka o chleb jest walką o życie, więc warto poswięcić kilka
wersetów ku chwale Bochanka Chleba :)

Pierwszy do stołu podchodził ojciec i, przeżegnawszy bochan znakiem krzyża,
krajał wiekie skiby czarnego chleba.

Nie wolno bylo darować ani pożyczać całego bochanka chleba, żeby
błogosławieństwo nie łobróciło się zupełnie od domu. Należało koniecznie
kawałek chleba łodkroić i sobie łostawić.

Jeśli kawałek chlebka upadł na ziomecke, podnosząc, pocałujta go "na
przeprosiny".

Resztek chleba nie należy wyrzucać. Jeśli nie nadaje się do spożycia należy go
spalić, co wiązało sie z pradawną wiarą w oczyszczającą moc ognia.

Chlebem i solą witano nie tylko mlodą parę, lecz również osoby, którym chciano
łokazać szacunek. Chlebek dawali dziecku rodzice chrzestni, aby nigdy nie było
głodne.

[rita100]

«`'•.¸...:¸.•Bochan chleba
Błogosławinaś ty, Matko Ziemio,
Co tak łopatką sypsiesz nam ziarka.
Zbożem wypachnie pod strop stodoły,
Łobrodziło sia żyto i jarka.'´»

(¸.•*'´(¸.•*'´ `'*•.¸)`'*•.¸)

[Gość: robiii]

bez większych problemów? pierwesza eksterminacja w dziejach europy.

[rita100]

A oto wiersz poświęcony bochenkowi chleba, napisany przez Marię Zientara-
Malewską.

Bochan chleba
Błogosławinaś ty, Matko Ziemio,
Co tak łopatką sypsiesz nam ziarka.
Zbożem wypachnie pod strop stodoły,
Łobrodziło sia żyto i jarka.

Matka położy na stole bochan,
Tak łokraglutki jak złote słonko,
Łojciec zakreśli nożem znak krzyża,
Potem łukraje dzieciom po glonku.

Będzie no noju chleba dostatkam
I no sierotki zbziegnie też skrajka,
I no kaleki, i no babuśki,
Co nama pozie zieczoram bajka.

Przędzie babuśka do kitlów,
Kranci sia szpulka, kółko furkoce,
A mróz maluje ksiatki na szybach,
Łokanicami zicher szamoce.

Oj pozieduje babka stuletnia,
Jek to na Warmii kiedyś bywalo,
Kiedy na dżuma wymerli ludzie,
A zboże zimą powymarzało.

Żyta tak mało zebrano z pola,
Że chleb psieczono tylo na śwenta,
A ludzie jedli mech i korzenie,
Wszytko to babka jeszcze pamięto.

O, moje dzieci - szepcze-kochane,
Każdy kawałek chleba szanujta,
Kiedy łupadnie woma kruszynka,
Zaroz podnieśta i pocałujta.

Przeprośta chlebek, coby nie zbrakło,
Bo wy nie zieta, co to głód znaczy,
Blogosławiona niech będzie ziemia,
Co świeżym chlebem wszystkich uraczy.

[rita100]

Odpowiedź dla Robii - dokładnie tak pisze, cytuje:
"Przed tysiącem lat obecne Mazury zamieszkiwały pruskie plemiona. Krzyżacy bez
większych trudności podbili w XIII wieku ich ziemię."
Osadnictwo:
"Po zakończonych wojnach z Prusami Krzyżacy rozpoczeli intensywną akcję
kolonizacyjną w celu zagospodarowania zdobytych ziem. Działania osadnicze
postępowały z północy na południe, obejmując coraz to nowe tereny. Północną
Warmię zasiedlała ludność niemiecka. Biskup Eberhard z Nysy (1301-1326)
sprowadził pierwszych kolonistów polskich ze Śląska i osadził ich w południowej
Warmii. Podobno od nich pochodzą specyficzna gwara warmińska oraz
rozpowszechniona uprawa lnu i umiejętności tkania płótne lnianego."

[rita100]

Ale Warmiasy i Mazurzy nie tylko powaznie podchodzili do Chleba, także
potrafili trochę zażartować i tak powstała sliczna pieśń mazurska:
"Jak zwierzeta chleb piekly."

Dwa gołębzie, dwa gołębzie
żyto wymłócili, żyto wymłócili.

Kur z kokoso, kur z kokoso
do młyna wynoso, do młyna wynoso.

Baran niele, baran niele
siuchna mąckie sieje, siuchna mąckie sieje.

Psies drwa rombzie, psies drwa rombzie
suka na młyn trąbzi, suka na młyn trąbzi.

Świnia chleb wygniata, świnia chleb wygniata,
prosię wodę nosi, prosie wodę nosi.

Koń w psiecu pali, koń w psiecu pali,
kobyła go chwali, kobyła go chwali.

Gęś siodłata, gęś siodłata,
skrzydłem psiec wymiata, skrzydłem psiec wymiata.

Myska chlebek sadza, myska chlebek sadza,
kotek ji zawadza, kotek ji zawadza.

A psik kocie, a psik kocie,
nie myl mi w robocie, nie myl mi w robocie.

Capla dzika, capla dzika,
z psieca chleb wymyka, z psieca chleb wymyka.

Bocian dziki, bocian dziki,
bochenecki licy, bochenecki licy.

Krowa płowa, krowa płowa,
chleb do safy chowa, chleb do safy chowa.

Cy jus wsyscy ?
Nie esce.

Dwa dziory w nosie, dwa dziory w nosie,
no i skońcyło się, no i skońcyło się :)

[Gość: lilith]

Rozumiem że Krzyżacy bez większych trudności wybili Prusów, potem przyszli
Warmiacy razem z Mazurami, i tez bez większych trudnosci (a moze przyszło im to
troche trudniej?) wybili Krzyżaków, a na koniec nadeszli Polacy i sie ze sobą
tam biją do dzisiaj...? To taka historia regionu w skrocie?

[rita100]

Gość portalu: lilith napisał(a):

> Rozumiem że Krzyżacy bez większych trudności wybili Prusów, potem przyszli
> Warmiacy razem z Mazurami, i tez bez większych trudnosci (a moze przyszło im
to
>
> troche trudniej?) wybili Krzyżaków, a na koniec nadeszli Polacy i sie ze sobą
> tam biją do dzisiaj...? To taka historia regionu w skrocie?


Nie ma sprawy, napisz lepszy wstęp :)
Jak ziam, tak poziam - czyli jak wiedzialam tak powiedzialam :)

[Gość: kolonista]

Sprowadzał ich na Warmię pólnocna i środkową, bo na południową jeszcze nie było
planów. Kolonizacja południa odbyła sie po jego śmierci.Ale to też nie byli
Polacy spod wrocławia, bo mówili po niemiecku.

[rita100]

Zgadzam sie z tym - ja tam nie wnikam tak szczególowo, bo raczej watek nie
prowokacyjny a zapoznawszy z tradycjami. Każdy by tu ciągnął w swoją stronę.
A jednak musimy wspomnieć, ze 173 lata ziemia ta nalezala do państwa pruskiego
pózniej niemieckiego.
XIX wieku - był największy rozwój Prus. Po okresach kataklizmów, chorób i glodu
nastąpił dynamiczny przyrost naturlny. Nadwyżki ludności emigrowaly w
poszukiwaniu pracy do zachodnich Niemiec. W 1914 w Westfalii i Nadrenii
mieszkalo okolo 180tys Warmiakow i Mazurów. Wielu wyjechalo za Ocean do Ameryki
i Brazylii.
Ale wrócmy jednak do tradycji tego regionu :)
Łostanta sia z Bogam !

[Gość: kolonista]

Masz rację Rito, oglądanie Prus tylko od strony etnicznej, to już jałowy wątek.
Ale skoro tak,to dlaczego oglądamy problem tylko od strony języka polskiego
południowych Prus? To na Warmii i Mazurach nie było innego języka?

[rita100]

Gość portalu: kolonista napisał(a):

>
> Masz rację Rito, oglądanie Prus tylko od strony etnicznej, to już jałowy
wątek.
>
> Ale skoro tak,to dlaczego oglądamy problem tylko od strony języka polskiego
> południowych Prus? To na Warmii i Mazurach nie było innego języka?

A dokladnie , o jaki język chodzi ? Wiesz, ja dopiero poznaje ten region,
wcześniej to nie wiedziałam czy jestem Warmianką czy z Mazur - ale ogolnie
przezywali Prusaczka. Problem etniczny jest waznym problem, bo w nim jest
wielokulturowość i wszyscy zyli w zgodzie.

[inka28]

Rita, widzę że Cie książka zaispirowała:))
Miło poczytać, dzięki

[rita100]

inka28 napisała:

> Rita, widzę że Cie książka zaispirowała:))
> Miło poczytać, dzięki
>

Inka - dałas mi duzy zastrzyk wiedzy i milości do ziemi :)

[Gość: kolonista]

Chodzi dokładnie o język niemiecki.Nim,o dziwo, też posługiwali sie Warmiacy, i
to w zdecydowanej większości.Polskim tylko na południu Warmii, o czym w swojej
erudycji,doskonale wiesz. Warmia była większa niż jej południe, a 40 - 60 tyś
warmiaków mówiących po polsku , to nieco mniej niż pozostałe 240 tyś. mówiące
po niemiecku. Wielokulturowość jest w wieloetnicznosci - ale nie na
Warmii,gdzie wątek etniczny traktowny jest od lekko liczac 150 latjako
wyróżnik narodowości: stąd germanizacja lub polonizacja, a w efekcie tragedia i
zniszczenie społeczności Warmiaków. O ile problem etniczny jest wazny, pokazała
Jugosławia i ostatnio Londyn. Więc po co brnąć dzisiaj w tę stronę?

[rita100]

do kolonisty - Więc po co brnąć dzisiaj w tę stronę?
odpowiadam - to chyba nie jest brniecie w jakąś strone , tu pokazuje się , że
ziemia ma swoją historię zapisaną w tradycjach, a poznanie tradycji umozliwia
lepsze zrozumienie i złączenie tych korzeni. Nie możemy mysleć o przyszlości
bez uszanowania przeszlości, sam Rymkiewicz napisał w książce , podaje cytat z
pewnego dialogu:
"Ale ty idioto uszczypnięty przez gąsiora nie wiesz co warta jest przeszłość,
nie wiesz, że przeszłośc jest żródłem godności i odwagi, bo wkładano ci do
głowy debilu opychający się serem ze śmietaną, że przeszłości nie ma, że kto ją
wspomina, jest godzien pogardy, że jest tylko przyszłośc"

Przepraszam, za taki wulgarny cytat, ale nie mialam jak wyciąć pewnych słów,
ktore w książce były ujęte w pewnym dialogu. Oczywiście prosze nie brać ich do
siebie.
Tak własciwie to nie wiem o co Ci chodzi - to znaczy , że o Warmiakach nie
mozemy wspominac, mówić - przeciez kiedyś żyli tacy. Czy tak samo sądzisz o
zabytkach ? Jest sobie Wysoka Brama - i patrzmy na nią z przyszlością ?
pozdrawiam

[Gość: kolonista]

Choć wydaje się ,że oględnie, ale bardziej dosadnie już nie mozna, chciałem
tylko zwrócic uwagę, ze Warmia to nie tylko tradycja Warmiaków o etnicznych
korzeniach polskich. A takiej perspektywy wyłącznie uzywasz i do takiej
tradycji wyłącznie nawiązujesz, pisząc o Warmii.A Warmia to równiez tradycja
Warmiaków niemieckojęzycznych. Więc jeśli "poznanie tradycji",jesli "mysleć o
przyszlości bez uszanowania przeszlości", to dlaczego wybiórczo? Nie o takim
rozumieniu korzeni pisał Rymkiewicz!Przywołujesz wielokulturowość a czym ją
ilustrujesz? Wiec jesli patrzę na Wysoką Bramę- " z przyszłoscią" , to
taką,która nie może być skażona fałszowaniem lub zubożaniem jej historii.

[Gość: rita]

nie zauwazyłam wcześniej Twego wpisu - masz rację , wieczorem będę

[broneknotgeld]

Piyknie, myśla że link na tyn wontek jakosik tyż ubogaci tymat
forum.gazeta.pl/forum/72,2.html?f=64&w=15994312&v=2&s=0
Przeca to sztimuje, tela że jest do rymu i po ślonsku.
Rita, jak bydziesz miała jakeś ciekawe wierszyki, to pamiyntej ło stolicy
fraszki. Mogesz jom przeca tyż niymi ubogacić.

[rita100]

Pieśń o młynarzu

A komóż tak jak młynarzom:
na słoneczko nie wyłażą,
jeno leżą sobie w chłodzie,
rozkazują robić wodzie.
Wódka robi jak poddana
na młynarza i na pana....

Bronek , oczywiście jak cos będzie na temacie natychmiast zamieszcze u Ciebie :)
Narazie delektuje się nową wiedzą - a taka wiedza zbliża mnie z tą ziemia :)

[rita100]

Wioski warmińskie
Leżały nad brzegami jezior lub nad rzekami. Chaty stały najczęściej po obu
stronach drogi. Niemal w każdej wiosce stawiano na wzgórzu kościół lub kaplicę.
Przy drogach stały murowane kapliczki z figurą Matki Boskiej lub drewniane
krzyże z polskimi napisami.

Stawianie chałup wiązało sie z pewnym rytuałem.

1. Ofiary przy zakładzinach - czyli zabite zwierze zakopywano w fundamentach.
Pod fundamenty kładziono butelkę lub garnek gliniany z pieniędzmi. Pod próg
kładziono poświęcony obrazek lub Biblię.
(Teraz wiemy już gdzie szukać skarbu ;)

2. Wiecha - na szczycie konstrukcji dachowej zatykano wianek z koroną z
kwiatów, gałązek świerku i ziół jako symbol życia i szczęscia.
(Tradycja do dziś świetnie sie przyjeła )

3. Rychtunek - po zawieszeniu wiechy na Warmii przygotowano ucztę. Cieśla
przemawiał do robotników i godpodarzy, życząc im błogosławieństwa bożego w
nowym domu. Póznie gospodarz częstował wódką, a gospodyni podawała "kucha"
i "begielek"
(Ile się tu wódeczki rozlało ;)

Dla tych co będą budować modne tak dziś chałupki, będzie kilka uwag od dawnych
Warmiaków - o wierzeniach, o zasiedleniu i wprowadzeni. Teraz zapraszam na
tabake - poniuchamy razem . Warmiacy by powiedzieli, że od zażywania tabaki i
łoczy zdrowe i łoddychać lekko :)

[rita100]

Wierzenia związane z budową chałupy:
- Budowę chałupy należy rozpocząć w czasie pełni ksiązyca gdyż to gwarantowało
dostatek w nowym domu.
- Do nowo wybudowanego domu nie wolno wchodzić gdyż grozi to nieszczęściem. Z
tego powodu wrzucano najpierw psa albo kota do izby i dopierow wchodzili tam
ludzie.
- W niektórych okolicach Mazur pierwsza wchodziła gospodyni z miotłą, która
wrzucała przed siebie we wszystkich pomieszczeniach.

Zasiedlenie nowego domu na Warmii
- Najpierw szli gospodarze, niosąc krzyż i święte obrazy, potem niesiono bochen
chleba, aby go nigdy nie zabraklo, dalej inną żywność oraz meble i inne sprzety
domowe. Najbliższej niedzieli zapraszano księdza, by chatę wyświęcił. Po tej
ceremoni gospodyni rozniecała ogień na kominie i gotowała pierwszy posiłek dla
wszystkich, którzy pomagali budować dom.

Wprowadzenie do nowego domu.
- Do nowego domu należało najpierw wnieść chleb, sól i pieniądze, które
symbolizowały szczęście, bogactwo i pomyślność, a stół ognisko domowe.
- Pierwszy sen w nowym domu zawsze sie sprawdzał.
- Znaleziona podkowa, przybita gwoździem do progu, przynosiła szczęsćie.
- Żaba lub inny gad podłożony pod próg dawały nieszczęście.
- Rycie kreta w domu wrózyło śmierć. (pamiętajmy , ze podłoga była gliniasta)
- Stal podłożona pod próg domu chroniła przed piorunami.

to jest fajne :)
- Jeżeli mężowi umarło kilka żon, to następną wprowadzano do domu przez okno.

Teraz juz wiemy jak budować wille ;)

[rita100]

www.domwarminski.pl/content/view/24/63/
Opis w gwarze :)
Wokół chat były chezy , był rik otaczający wągród. Wągrodzie lechy. W skład
chezy wchodzi krównia i wolnostojąca pwnica.
chezy- zabudowania gospodarcze
rik - ogrodzenie kamienne
krównia - obora
lechy - grządki
piwnica - sklep

[Gość: tralala]

Dziękuję za ten wątek. Książkę znam, czytałam, ale i teraz z przyjemnością
przypominam sobie cytowane przez Ciebie fragmenty. Tak mi się tu podoba, że
przykleję się tu w kąciku i zacytuję wiersz z dużo starszej książki o Prusach
Wschodnich (rok wydania 1933), z rodziału 'O pieśni ludowej na Warmji'

O Warmijo, o Warmijo,
Ty ziamnio śwento moja,
Krsio mech przodków zlano,
Kendy spojrze, wszandzie cudno.
Ty prześliczny raju,
Że nad ciebzie jak Bóg mniły,
Nima w śwecie kraju.
Nima kraju, nima kóntka,
Oj, nima pod niebem
Coby wrósł z ludźmy swemy
Potem i chlebem.
Grosz łostatny, plon nopsierszy
Łoddo Bogu razem,
Łułaknióne masła źdźbło
Spoli przed łobrazem.
Przed łobrazem twem, Panienko,
Do modlitwy z łzamy
Gdy polece życie moje
I tak los mój krwawy.
O mój Jezu, mniły Jezu,
Dojże siły człeku,
By sie na ty ziemni
Dorobziuł lepszego zieku.

Obyśmy się dorobzili lepszego zieku na tej Warmji.

[rita100]

Wszystkim zainteresowanym tym wątkiem - dziękuję, za zamieszczanie utworów,
może i opowiadań związanych z Warmią. Warmio moja miła - niesmowity wiersz, to
można traktować jako hymn Warmii. Nigdzie tego utworu nie mogłam znaleź , a tu
taka niespodzianka :) Bardzo , bardzo ciekawe są dzieje Warmii i Mazur ,
dlatego warto wspominać ich by nie zapominać , że na tej ziemi byli kiedyś
ludzie i że ślad ich nigdy nie zaniknie nawet w pamięci ludzi mieszkających
obecnie. Na forach wchodzi moda gwary regionalnej i nie możemy zapomnieć też o
swojej, a mamy czym sie pochwalić , wystarczy tylko zgłębić temat i jak na
dłoni ukazują się duchy przeszłosci.

[broneknotgeld]

Szczyńściym co ślubno mom durś przi życiu
Bez łokno bloku bych niy zapryczoł
Czeci sztok - ciynżko taszczyć i siyniom
Dobrze co sie nom zwyczaje miyniom

[rita100]

Bronek, w dzisiejszych czasach
windą wjeżdzają frelki w miastach ;))))
Nie ma już drewnianych chatek
i dawnych okienek naszych matek :)

[rita100]

Też ciekawe. Była to jedna wielka izba. Na ścianach wisiały religijne obrazy a
na oknie religina figurka, najczęściej świętego patrona. Żyła w niej cała
rodzina, często z parobkami i służącą. Dla jednej rodziny było jedno łózko.
Sprzęty domowe stół, skrzynia, kilka stołkow, jakieś miski i garnki.
W kącie za łózkiem obowiązkowo musiała stać beczka kiszoneju kapusty. Na półce
zwanej trzanem obok Bilbli, śpiewnika musiała również stać buteleczka
gorzałeczki.

[rita100]

Społeczeństwo wiejskie
było dawniej zamknięte, w której obowiązywała ścisła hierarchia ustalona według
cenzusu majatkowego. Najwyżej stali - "gburzy", młynarze i kowal, później inni
wiejscy rzemieślnicy jak garncarze, stolarze , jeszcze niżej chałupnicy,
ogrodnicy, komornicy. Najniższą warstwę stanowili ludzie ubodzy, bezdomni,
wędrujący po odpustach i jarmarkach lub siedzący pod kościołem.
Od 1842 we wsi mieszkali : karczmarz, sołtys, dziewięciu gburów, sześciu
chałupników, kowal i pasterz.

Ciekawostką jest to, że zagrodnikami, chałupnikami czy komornikami stawali się
często synowie, bracia z rodzin gburskich czyli najbogatszych, dlatego, że
gospodarstw nie wolno było dzielić pomiędzy dzieci czy innych spadkobierców.

Wydaje mi się , że bardzo dobrze, w ten sposób jeden właściciel może lepiej
zadbać o dziedzictwo niż dzielić je na kawałeczki. Takie powinno być prawo do
dziś ;)

[rita100]

Mąż- żona
Od kobiet wymagało sie posłuszeństwa, nawet przy pomocy kija. Kobiety sie na to
godziły mówiąc, że mąż musi żonę okładać kilem, ale nie zatęgo ! Wybaczano
mężom wiele, np.picie alkoholu.
Dzieci były przyzwyczajone do bezwzględnego posłuszeństwa i wychowywane z
despotyczną surowością. Stanowiły tanią siłę roboczą. Córka zaś bez żadnego
wpływu na wybór narzyczonego.
Srogość rodziców nie zrywała więzi rodzinnych.
A oto dawny rym dziecięcy:
Wilk - zilk

Gdzie zilk ? - za góro !
Co robi ? - gęsi drze !
Siła ich nader ? - półkopek !
Jakie ma ocy ? - Jak węgle w nocy.
Jakie ma usy ? - Jak dwa obrusy.
Jaki ma nas ? - Jak polski gros.
Jakie ma ręce ? - Jak dwa obręce.
Jakie ma nogi ? - Jak dwa patogi.
Jaki ma pysk ? - Taki, co cię pozre.

[Gość: tralala]

Czarna strona stosunków rodzinnych i zagadka (nietrudna) dla polonistów - czy
ta pieśń warmińska nie przypomina pewnego znanego utworu poetyckiego?

Stała nom sia nozina:
Pani pana zabziuła.
W łogródku go schowała
Drobny rutki zasiała.
Rutko, rutko, ruteczko,
Rośnij ty też wysoczko.
Rutka rosnónć nie chciała
Bo za pana truchlała.

(O pieśni ludowej na Warmji - z książki 'Za północnym kordonem - Prusy
Wschodnie')

[inka28]

A przypomina.

Zbrodnia to niesłychana,
Pani zabija pana;
Zabiwszy grzebie w gaju,
Na łączce przy ruczaju,
Grób liliją zasiewa,
Zasiewając tak śpiewa:
"Rośnij kwiecie wysoko,
Jak pan leży głęboko;
Jak pan leży głęboko,
Tak ty rośnij wysoko."
...

To początek ballady "Lilije" Mickiewicza. Ale może motyw kobiety grzebiącej mężczyznę to jakaś powszechna rzecz w tamtych czasach?

[Gość: tralala]

'Jest to stara pieśń prapolska, znana w różnych okolicach ziem polskich w
kilkudziesięciu warjantach, która posłużyła Mickiewiczowi za temat do
ballady "Lilije". Jak twierdzi p. Eugenjusz Kucharski w wydanej przed paru laty
we Lwowie rozprawie p.t. "Pani pana zabiła", pieśń ta powstała w wieku XIII-
tym, - zapewne na Śląsku. Tyle więc czasu utrzymuje się ta pieśń w ustach
polskiego ludu - i dotarła aż na Warmiję.' O pieśni ludowej na Warmji - z
książki 'Za północnym kordonem - Prusy Wschodnie'(rok wydania 1933)

[broneknotgeld]

Z połednia na połnoc pieśniczka leciała
Ło ślubny co chopa tu zamordowała.

[rita100]

Tralala - ale zagadka była fajna - gratuluje Ince odpowiedzi - bardzo , bardzo
ciekawe to bylo - dziś uciekam , bo nadchodzi znów burza, musze chronic
komputer.
Pozdrawiam też Bronka - fajny wateczek :)

[rita100]

Gość portalu: tralala napisał(a):

> Czarna strona stosunków rodzinnych i zagadka (nietrudna) dla polonistów - czy
> ta pieśń warmińska nie przypomina pewnego znanego utworu poetyckiego?
>
> Stała nom sia nozina:
> Pani pana zabziuła.
> W łogródku go schowała
> Drobny rutki zasiała.
> Rutko, rutko, ruteczko,
> Rośnij ty też wysoczko.
> Rutka rosnónć nie chciała
> Bo za pana truchlała.
>
> (O pieśni ludowej na Warmji - z książki 'Za północnym kordonem - Prusy
> Wschodnie')

Nie wiedziałam o tym i ta ksiazka tez mi nie znana - czekam na jakąś pozycję z
antykwariatu z 1956 roku - ciekawa pozycja to ma być :)

[rita100]

No więc strasznie pracowano w tych czasach. Praca zaczynala się o piętej rano,
a kończyła się wraz z wieczornym dzwonieniem na Anił Pański. Utrwaliło sie to w
porzekadle : "Słoneczko za las, to ja gburze nie wasz".
Pojawiali się też na wsi wędrowni handlarze: Żyd sprzedający igły, nici, guziki
i inne wyroby pasmanteryjne, "klatnik" - człowiek skupiający stare, zużyte
tkaniny i ubrania, czyli klaty. Taki klatnik zajeżdzał do wsi wozem konnym; na
nim były garnki, naczynia fajansowe, jarmarczna biżuteria i zabawki dla dzieci.
Za klaty płacił tym co miał na wozie.

Ten zwyczaj długo przetrwał , nawet na południu Polski, pamiętam, przyjeźdzał
klatnik i skupował stare bezużyteczne rzeczy zwane chyba do dziś klamoty lub
klamotami. Było chyba takie coś.

[rita100]

Obyczaje rodziny
Umiera gospodarzowi zamożnemu żona, wtedy natychmiast wprowadza się do niego
byle jaka kobieta, która sobie wszystkie prawa żony wobec męża przywłaszcza,
oczywiście za jego przyzwoleniem. Dzieje się to często nawet już w dzień
pogrzebowy.

Dobrze wiedzieć, ze taki obyczaj istnieje - w razie czego, w sądzie można sie
na niego powołać. Bądźmy dzieweczki czujne ;))))))
Ale .....

Żona i dzieci bez sprzeciwu uznają wole ojca. Kobieta musi być poważna, bez
takich sobie serdecznych małżeńskich stosunków, bez tkliwych scen. Gdy
wyruszają razem do miasta wtedy pamietajcie , mąż podąża przodem, a żona musi
kilka kroków za nim. Jeśli zabierają ze sobą tłumoczek, to niesie go kobieta.

ps: wyobrażam sobie życie Warmiaków w dziesiejszych czasach, marketowych,
wspaniały scenariusz na film regionalny.
Ciekawe czy wiecie co oznacza - gacono, gacić coś, łogacić ?

[rita100]

Praca Warmiaków
nigdy się nie kończyła. Wiosną były przygotowania ziemi pod uprawy. Lato i
jesień to czas pielęgnacji upraw i zbiorów, czas gromadzenia zimowych zapasów.
Jesienią siano oziminy i gacono chatki czyli ocieplano od zewnątrz. Zimą
nastawał czas napraw narzędzi, czas młócki i przędzenia lnu oraz wełny, a także
czas tkania.
Nie zawsze był szczęśliwy czas ludzi starszych. W niektórych rodzinach ,ludzi
starszych traktowano z szcunkiem i miłością, w niektorych starano się ich
pozbyć uprzykrzając im życie.

Mimo pracy ludzie mieli czas na gry i zabawy, i tak grali w karty w "zechziga",
psieska, czarnego piotrusia albo w kasztelana na frojerki (zapałki), szyszki
sosnowe, rzadko na pieniądze. Kto wygrał, musiał stawiać gorzałkę. Biada temu,
kto został "czarnym piotrkiem". Dziewczęta smarowały go sadzami i
nazywały "pofajdokiem".

[rita100]

Wieczory zimowe sąsiedzi zbierali się kolejno u któregoś w chałupie.
Rozmawiali, gawędzili, palili fajki i naprawiali sieci.

Kobiety skręcaly nici lniane i śpiewały rózne pieśni. Szczegolnie Mazurki znały
bardzo dużo piesni, które śpiewały chętnie i pięknie na serdeczną nutę.
Podobnie jak podczas wspolnich prac w polu, szczególnie żniw rozlegały się
śpiewy kobiet i dziewcząt.

Okazją do wspolnych spotkań towarzyskich był też zwyczaj wspólnego przędzenia.
Przy tej okazji opowiadano baśnie i autentyczne historie, śpiewano, a po
zakończonej pracy tańczono. Gospodynie przygotowywały poczęstunek - czyli
pieczone kartofle z olejem lub "surgały" - wałeczki z drożdzowego ciasta
suszone w piekarniku i spożywane z ciepłym mlekiem.

Jeszcze przejdziemy do śpiewów i tańców - a może i znajdziemy stare
przyśpiewki, ktore tak dawno, dawno temu kobiety sobie śpiewały.

[rita100]

Urzędnika nazywano skucynik
czyli taki co dokucza ludziom.

Tu musze powiedzieć , że ciekawy był podatek solny. Władze pruskie wprowadziły
monopol na sól. Każdej rodzinie wiejskiej wyznaczono określoną ilość soli po
ustalonej cenie. Sól o wartości 2 talary sprzedawano po 6 talarow. Każdy
poddany musiał wykupić przydział soli, jeżeli tego nie uczynił, podlegał karze
chlosty, a za trzecim razem nawet karze śmierci. Przemyt był surowo karany.

Coś na marginesie, okazuje się , ze sól z Wieliczki przyczyniła sie do budowy
tak wspaniałego i podziwianego miasta jak Kraków. To dzięki handlowi tej soli,
ktora w owych czasach była na wagę złota powstało wiele zabytków , pałaców.
Jedni mowią, że Kraków Wieliczka zbudowała, jako że krol dysponował solą i
dlatego został zbudowany Wawel , za cenę soli. Kiedy się sól wyczerpała , a
cena soli radykalnie spadła inny król przeniósł stolicę do Warszawy, bo tam mu
obiecano i tak do dziś tam własnie obiecują, obiecują.... taka to oto
wspólczesna legendy ciąg dalszy ;)
Już niedlugo będzie o pozywieniu i jadle :)

[rita100]

Poziom higieny ludności wiejskiej był w tamtych czasach bardzo niski. Nie
dziwmy sie , ze szalały rózne zarazy i choroby. Zdrowi i chorzy, dorośli i
dzieci sypiali po kilkoro w jednym łózku. Domu nie wietrzono, złamania
nastawiał owczarz, a kowal pełnił funkcje dentysty. Kąpiel odbywała sie raz w
roku w specjalnej bali czy korycie, a w lecie tylko w stawach czy rzeczkach.
Przed drzwiami leżała kupa obornika, na którą załatwiała wszelkie potrzeby cała
rodzina. W okresie zimowym czyniono to nawet we wnątrz izby.
Rewolucyjne zmiany przyniosło dopiero dwudziestolecie międzywojenne.

[rita100]

Sposoby leczenia
A teraz bardzo ciekawe sposoby leczenia.
- Środek przeciwko wycieńczeniu.
Dwie baby brały chore dziecko, jedna podawała drugiej przez płot i z powrotem
je odbierała. Czynność należy powrórzyć trzy razy.
( To taktyka polityczna Robiego - ciągle wybieramy tych samych wierząc , że nas
uzdrowią - tak robisz Robi - ci sami ludzie w róznych partyjkach z rąk do rąk i
w ten sposób uzdrawiasz )
- Zimnica.
Na zimnicę najlepszym środkiem była wódka.
- Febra.
Dawniej do odpędzania febry używano Ewangelii św. Jana.
- Żółtaczka.
Na żółtaczkę pomagało robactwo na chlebie z masłem.
- Ból głowy.
Cierpiącemu na ból głowy stawiano na głowie garnek z wodą, w ktorej był kawałek
stali.
- Ból zębów.
Najlepszym sposobem na bol zebow było przyglądanie się księzycowi na nowiu w
nieruchomej postawie. Inny sposób to dotknąć chory ząb trzy razy kością z
cmentarza.

[Gość: tralala]

To pewnie niejeden wolał zachorować na zimnicę, niż na żółtaczkę (fuj) lub
cierpieć na ból zębów (kość z cmentarza - strach się bać!).

[Gość: tralala]

Spośród wielu epidemii nękających Prusy wspomnę o dżumie, która nawiedziła te
ziemie w latach 1708-1710. Wprawdzie już w 1708 roku powołano Kolegium Zdrowia
z siedzibą w Królewcu, które opracowało i upowszechniło zasady zapobiegania
dżumie i leczenia tej choroby, lecz nie powstrzymało to to wybuchu epidemii.
A zalecano utrzymywanie w czystości ulic, wody, zakrywanie studzien,
dezynfekcję domów przez palenie jałowca, rogów, prochu, a nawet bursztynu i
kadzidła. Mieszkańcom Prus radzono, by przed wyjściem z domu zjedli posiłek
(uważano, że głód jest przyczyną dżumy), lub choć kawałek chleba z rutą.
Oddychać należało przez chustkę lub gąbkę umoczoną w occie rucianym. A przed
wszystkim zamknięto granicę z Polską, do której zarazę dżumy przyniosły w
1701r. wojska szwedzkie. Nie na wiele się to zdało - pierwszy przypadek dżumy
oddnotowano we wsi Białuty na Działdowszczyźnie, a we wrześniu 1708 r. dżuma
zaatakowała Olsztynek. Ponoć syn miejscowego kapelusznika przywiózł dla swych
trzech sióstr suknie z Polski. Wkrótce wszystkie zachorowały i zmarły. Niebawem
zmarł sam kapelusznik, jego żona, dwóch synów i służąca. Do początków listopada
w Olsztynku pochowano ponad 400 ofiar zarazy.
Dżuma szalała do końca 1710r. Spośród 600 tys. ówczesnej ludności w Prusach,
ok. 235 tys. pochłonęło morowe powietrze. ('Życie codzienne na dawnych ziemiach
pruskich'). Dżuma wyludniła też Olsztyn, a na cmentarzu dla zadżumionych w
1737r. postawiono figurę Chrystusa, którą dziś można zobaczyć obok kościoła
NSJ.

[rita100]

Tak, czytałam o tych chorobach, właściwie to te zarazy wyniszyły ludność
warmińską, ogromne, ogromne spustoszenie zrobiła dżuma - nawet musieli
sprwadzać ludność ze Śląska by zasiedlić tereny stąd sa te nalecialości
niemieckie.
Tralala - czy zachowały sie jakies nagrania pieśni warmińskich czy mazurskich ?
Jeszcze o tym będziemy jak pozwolisz rozmawiać , jesteś moim wielkim źródłem
wiedzy.
dobranoc
Nie wiem czy jutro wejdę , gdyż mam w gosciach w Krakowie Olsztynianki.

Pieśni warmińskie - nagrania

[Gość: tralala]

Oj, nie wiem, czy zachowały się jakieś autentyczne nagrania pieśni warmińskich
lub mazurskich. Jeszcze ponoć w latach 50 i 60 można było usłyszeć na ulicach
Olsztyna (a pewnie częściej na targowiskach) ludzi mówiących gwarą warmińską.
Ale po smutnej w skutkach dla naszej ziemi decyzji z lat 70 o 'łączeniu rodzin'
dziś trudno znaleźć ludzi żyjących tu z 'dziada pradziada'. Ale może ktoś z
czytających ten wątek ma takie nagrania? A może wie, gdzie można je znaleźć?
Na razie pozostają nam gawędy warmińskie Edwarda Cyfusa 'Po naszamu' wydane z
kasetą, a na stronie domwarminski obiecana co dwa tygodnie nowa gawęda tego
autora - tyle, że teraz wakacje i z obietnicy została tylko jedna gawęda
lipcowa :(

[rita100]

Masz rację, w ksiązkach jest wykazane i dowiedzione polskość ziemiczki. A
wiemy, że są ksiązki w języku niemieckim w których wykazują niemicki chrakter
tej ziemi. Niemcy to w swoich wypracowanich dowodzą. Jak ukazują , nie jest nam
znane. Więc nie nogę się ustosunkować. Jedno jest pewne , że do rozwoju Warmii
i Mazur w dużym stopniu dołożyli się Niemcy. Był okres wspaniałego rozkwitu
Prus. Ale jeśli możesz to przedstaw nam to tu na tym spokojnym i bardzo miły
wątku. Tralala jest bardziej obeznana , pozdziwiam ją za to , że tak potrafi
świetnie rozmawiać. Jest też tu Ed , na ktorego licze , że się właczy.
Kolonista , nic nie mamy przeciwko byś włączy się w dialog, bo patrząc na
Wysoką Bramę patrzę przez pryzmat wieków , z uszanowaniem i z podziwem. Ta
Wysoka Brama to symbol Olsztyna, to symbol Warmiaków , to znak rozpoznawczy
miasta. To , że przyszlo nam żyć na tej ziemi czy z dala od tej ziemi, na
której żyli Warmiacy tak Niemiccy jak i Polacy to nas wszystkich w dzisiejszych
czasach łaczy, a nie dzieli.

[rita100]

Podstawą pożywienia Mazurów były ziemniaki. Nigdy nie gotowano je w łupinach,
uważając, że jest to potrawa w takiej postaci dla więźniów albo dla świń.
Posiłki spożywano w kuchni na dokładnie wyszorowanym stole, tylko w dni
świąteczne zasiasano w pokoju przy stole z białym obrusem. W dni powszednie
jadano wspólnie z jednej glinianej lub kamionkowej misy, posługując się
drewnianymi łyżkami. Talerzami, widelcami i nożami posługowano się niechętnie -
"mam pięć palców, na co mi te widły ?" - mawiano. Przed rozpoczęciem jedzenia
odmawiano wspólnie pacierz. Bez pacierza siadać do stołu było "niełobyczajnie"

Posiłki u bogatych rodzinach na Warmii.
- godz.5 - sniadanie czyli frysztyk
- godz.10 - drugie śniadanie czyli podśniadaniec, przedpołudnik lub podobjadek
- godz.12 - objad
- godz.16 - podwieczorek czyli podfesperk
- godz.20 - kolacja czyli ziecierza

Kuchnia biskupia

[Gość: tralala]

Nieco przewrotnie zaproponuję zajrzeć do kuchni (i kiesy) biskupa warmińskiego
Marcina Kromera. W roku pańskim 1587 wydał on na utrzymanie służby kuchennej na
zamku w Lidzbarku Warmińskim 107 grzywien pruskich (w tym czasie kwintal zboża
kosztował 2-3 grzywny), a zatrudnniał w kuchni 15 osób. Byli to:
1. Stanisław kucharz - 15 grzywien i siedem łokci sukna,
2. Tomasz pomocnik - 12 grzywien
3. Grzegorz, co pewien czas pomagał - 3 grzywny
4. Grzegorz pierwszy kucharz - 6 grzywien
5. Ten, co musiał odejść z pracy - 3 grzywny
6. Kucharz kurii - 12 grzywien
7. Adam jego pomocnik - 6 grzywien
8. Baranek, nowo zatrudniony do pracy na rzecz domowników pierwszej rangi - 1
grzywna
9. Bartosz sługa w kuchni - 3 grzywny i 10 szelągów
10. Jerzy sługa w kuchni - 3 grzywny i 10 szelągów
11. Andrzej sługa do zmywania naczyń - 3 grzywny i 10 szelągów
12. Jego następca Jan - 3 grzywny i 10 szelągów
13. Maciej opiekujący się kurami - 6 grzywien
14. Michał piwniczny (co już umarł) - 10 grzywien
15. Jakub jego następca - 5 grzywien.

Kto chce niech zsumuje (1 grzywna liczyła 60 szelągów) - czy to faktycznie 107
grzywien. A musieli ci wszyscy kucharze i ich pomocnicy nagotować jadła dla
około 150 osób, które na zamku pracowały lub gościły na dworze biskupa. No i
mamawiam do zwiedzania zamku lidzbarskiego, znanego tu - niech się mieszkańcy
grodu Kraka nie obruszają - jako Wawel Północy :-)

[Gość: tralala]

I ja przyłączę się do tego zaproszenia. Mam nadzieję, że kolonista jeszcze się
tu pojawi, a może ktoś inny zechce dołączyć i opisać dzieje niemieckojęzycznych
Warmiaków. W polskich źródłach niewiele na ten temat można wyczytać - bez
znajomości języka niemieckiego ani rusz. A kolonista ma rację - pomijając
historię osadnictwa niemieckiego nie sposób poznać prawdziwą historię tej
ziomecki.
Spróbuję choć nieco uzupełnić ten brak, cytując fragment z książki 'Prusy
Wschodnie', rozdział: na Warmji niemieckiej
"terytorium dawnego księstwa biskupiego Warmijskiego dzieli się etnograficznie
na dwa obszary (...): mniejszy, polski, na południu, z miastami Olsztynem,
Wartmeborkiem i Biskupcem, oraz większy niemiecki, na północy, z miastami:
Braniewem (Brunsberga, Braunsberg), Fromborkiem (Frauenberg), Licbarkiem
(Heilsberg), Ornetą (Wormditt), Melzakiem (Mehlsacg), Dobremmiastem (Gutstadt),
Reszlem (Roessel), Bisztynkiem (Bischofstein) i Jezioranami (Zybork, Seeburg)."
Tyle na początek. A przy okazji drobna zagadka - kto wie, jak dziś nazywa się
Melzak i co oznaczała ta dawna nazwa?

[rita100]

Tralala - nie martw sie , jak skończymy podstawową wiedze o Warmiakach i
Mazurach, zaczniemy drązyć temat głebiej i cos znajdziemy, a moze ktoś nam
znajdzie :)

[rita100]

Koniecznie to przeczytajcie - bardzo ciekawe :)
Latem chłop mazurski zabierał sie do pracy o 5 rano na czczo. O siódmej
spożywał pierwszy posiłek złożony z kapusty kwaszonej, ziemniaków i wódki.
O godz. 10 wypijał kieliszek wódki i zjadał kawałek chleba. Na objad
najczęsciej żur z ziemniakami. Na ziecierze jadł kapustę kiszoną z ziemniakami
i znow wódeczka.
Oprócztych dań również przygotowywano kluski z mąki pszennej, do klusek
przygotowywano "zaklepkę" czyli zupe z kwaśnego mleka. Podawano też słodkie lub
kwaśne "klekoty" W czasie żniw najczęsiej podawano "breję" ze skwarkami i
kiełbasą. Na oleju smażono bardzo lubiane "plince" - placki ziemniaczane.
Częstą potrawą były też "surgały" - długie, cienkie wałeczki z pszennego
ciasta, suszone w piekarniku podawane z gąrącym słodkim mlekiem.

[rita100]

Menu dla tradycyjnej jadłodajni:
- bury groch okraszony słoniną
- muza ze skrzeczkami
- muza z mlekiem
- krupy z olejem
- marchew z masłem lub ze skwarkami
- brukiew z masłem lub z olejem
- kluski kartoflane okraszane ze słoniną
- kluski kartoflane z zupą grzybową
- kluski kartoflane z grochem i kapustą
- kluski kartoflane z serwatka i maslanką
- kluski kartoflane z zaklepką z zsiadłego mleka
- kartofle z olejem
- szturane kartofle i kwaśne mleko
- plince na oleju
- breja ze skrzeczkami i kiełbasą
- kwasne lub słodkie klekoty
- jajecznica na wędzonce
- czernina z drobiu
- rentozina (wołowina) z kluskami lub kartoflami
- baranina z kluskami
- woszty z krupów - kaszanka
- surowa kapusta kiszona
- podstawą chleb, ktory nigdy sie nie przeje

[rita100]

Acha, moja ciekawostka wspomnieniowa - Tralala - wyobraź sobie, że kiedyś
spędziłam czas mieszkając sama w takiej starej, drewnianej chatce warmińskiej.
Opiekowali się mną kiedy byłam w wieku przedszkolnym stare małżeństwo
Warmiaków. W tej chatce spało sie na siennikach, był taki podłużny drewniany
stół, oraz piec na pieczenie chleba jak i ubijalismy masło. Raniutko
wychodziliśmy na grzyby. Tak , to nie sen i nie wyobrażnia, dane mi było
przebywać wśród staruszków, którzy żyli jeszcze w tradycji. Były to lata bliżej
60-te. Jedyna chatka pod lasem gdzieś na wsi, daleko od drogi. Nie wiem
dlaczego sie tam znalazłam i co mnie z tą rodziną łączyło, ale staruszkowie
żyli samotnie i nie znam ich dalszych losów. Spędziłam krotkie wakacje w takiej
rodzinie.
Tak pisząc to, to dochodzę do wniosku, ze matka zostawiając mnie u takich
staruszków musiała im ufać i bardzo mieć bliskie stosunki. Nikt nie zostawia
małego dziecka u obcych. Tralala - dalej już nie medytuje, bo mogę dojść do
szokujących wniosków ;))) hahahaha
pozdrawiam

[rita100]

Napoje
Głównym napojem codziennym była kawa zbożowa, którą przyżądzano z zieren
jęczmienia. Piło się też wodę , mleko i maślankę. Najbogatsi gospodarze
popijali prawdziwą kawę i herbatę. Ale najbardziej ulubionym napojem był tzw.
lenkwar, czyli napój ze sfermentowanego miodu z wodą, z dodatkiem ziaren
jałowca.. Był musujący, lekko gorzkawy, z wyraźnym jałowcowym zapachem.

Odzielnym zagadnieniem jest sprawa spożycia alkoholu.
Piwo od dawna pito w naszym regionie i to bardzo duzo. Tu możemy zauważyć , że
tradycja nie zagineła, jedynie browary. Wspomnę , że w samym Olsztynie w XIX
wieku było kilkanaście browarni. Wszytkie wspaniale prosperowały.
Sprzeczne opinie istnieją co do spozywania mocnych trunków. Wódkę kupowano, a
wina owocowe chłopi sami wytwarzali.

[rita100]

Tralala - czytałam , tak Lidzbark Warmiński był biskupstwem - małym krajem
warmińskim rządził biskup. W latach 1243-1466 Warmia wchodziła w skład państwa
krzyżackiego. Z tego powodu w bitwie pod słynnym Grunwaldem brały udział trzy
chorągwie warmińskie, walcząc po stronie Zakonu. W okresie wojen polsko-
krzyżackich ziemie warmińskie były pustoszone przez wojska polskie i
lietewskie. I tak ciągle trwaly walki jak nie z tym to z tym. Dużą rolę w tym
wszytkim odgrywało biskupstwo w Lidzbarku Warmińskim z wielkim zamkiem
lidzbarskim, gdzie kwitło życie kulturalne , rzemiosło, handel i rozwijało sie
rolnictwo. Pózniej najazd szwedzki zrobił spustoszenia, a po Szwedach
nadciągneła - epidemia dżumy.

Tralala - czy dasz radę odpowiedzieć na pytanie - dlaczego po II wojnie
światowej zmienono nazwę miejscowości np. nadano Mrągowo miejsowości od wieków
znane jako Sąsborg lub Giżycko z miejscowości Lec, lub Kętrzyna z miejscowości
Raścibórz ?

[rita100]

Uprawa ziemi
Klimat i gleba na Warmii i Mazurach nie sprzyjał rolnistwu. Lata krótkie,
chłodne i wilgotne, a zimy bardzo silne i długotrałe mrozy. Urawiano zboże
jare, oziminy, ziemniaki , buraki i warzywa. Niemcy nauczyli Warmiaków siać len
i konopie dzieki którym nastąpił drastyczny rozwój regionu. Rozwineło się
doskonale tkactwo.
Wróćmy jednak do siewów. Warmiacy mieli swoje wierzenia związane z siewem -
bardzo proszę przeczytajcie, bo te wierzenia to dobra zabawa nawet i stanowią
tajemnicę dobrych plonów.
A więc zapraszam :)

[rita100]

Wierzenia związane z siewem
- Chłopi wywozili obornik na pole podczas przybywania księzyca i natychmiast
rozstrząsali pierwszą kupę aby robactwo nie dostało sie do zboża.
Tradycja ta została do dziś , bo nawet w niektóre rosliny w instrukcji pisze ,
że trzeba sadzić podczas przybywania księzyca :)
- Pszenicę należało siać we środę, dzięki temu wróble nie wydziobywały ziaren -
ponoć wróbelki w ten własnie dzień miały post ;)
- Nie należało kłaść na stół nasienia do siewu, bo to powodowało , że rośliny
nie wzeszły.
- W supełek od płachty do siewu zawiącywano chleb, pieniądze i sól - zapewniało
to urodzaj.
- W czasie zasiewu nie wolno bylo pożyczać ognia, robić ługu z popiołu ani
prać, bo zboże by nie obrodziło.
- Kiedy w drodze do siejby siewca przejedzie przez płot, to nastąpi zmiana
nasienia.
- Przed siewem mieszają nasiona z trzema garściami ziemi z roli sąsiada; miało
to wrózyć szczęście.
- Jeżeli siewca zostawił kawałek roli niezasianej, to wrózyło, że umrze w tym
roku.
- Przy sianu zyta mówiono: "Pierwsza garść dla Pana, druga dla mnie, trzecia
dla ptaków".
- Aby wyplenić z pola siewnego oset, zakopywano na tym polu we czwartek po
zachodzie słońca drzazgę z drzewa, w które piorun uderzał.

[rita100]

Ważne instrukcje dla rolników
- Przy zasiewie grochu nie wolno puszczać wiatrów, aby robactwo nie dostało sie
do grochu.
- Bób przed zasadzeniem trzeba trzy razy przesypać przez spodnie.
- Na zagon gdzie sadzimy kapustę, kładziemy kamień, aby główki kapusty były tak
twarde jak kamień.
- Aby zabezpieczyć kapustę od gąsienic trzeba wziąść trochę piasku z grobu
ostatniego nieboszczyka i posypać nim sadzonki kapusty.
- Kobiety sadzące kaputę musza mieć na głowach mocno opasaną chustkę by kapusta
również miała mocno związaną główkę.
- Sprzedając ziemiaki na nasienie, należy trzy sztuki zostawić sobie, aby nie
utracić urodzaju. Ani jednej sztuki więcej ani mniej.

I takie przyslowie:
" Chceszli mieć kawałek chleba,
Pilnie ugór orać trzeba
Dobrze swą rolę uprawiać
I do siejby w czas się stawić.

[Gość: tralala]

A dopóki nie obsiało się własnego pola, nie wono było nikomu sprzedawać ziarna,
bo w ten sposób można było oddać własną pomyślność i błogosławieństwo.

[rita100]

ciekawe, dodam , ze chyba też pozyczać nie wolno:)

Len i tkactwo
Len uprawiany był na całym obszarze Warmii i Mazur. Właściwie z tego
utrzymywała sie cała wieś. Len siali wyłącznie starsi i doswiadczeni
męższczyźni. Za patronkę lnu uważano św.Helenę i starano się go posiać przed 21
maja
"Kto sieje len po św. Antonim
dobrego plonu nie spodziewa się po nim."
Produkcja przędzy i tkanin lnianych stanowiła główne źródło dopływu gotówki dla
większości małych gospodarst chłopskich. Zimą i wczesną wiosną całe rodziny
pracowały przy tykaniu lnu.
Na poczatku XIX wieku corocznie wywożono z samej Warmii len, przedzę oraz
płótno na 500 tys. talarów. Pezędzę sprzedawano głównie do Anglii i Holandi.

A tak sobie śpiewano o lenku :)

Oj, lenku, lenku, ty wiele
kosztujesz,
tak wiele ludzi cięzko
fatygujesz.
Prawda, że i ty wycierpiesz
niemało,
ale cię za to nosi ludzkie ciało.

[rita100]

Ze wzgledu na prostą konstrukcję , narzędzia do wstępnej obróbki włokna
lnianego znajdowały sie w kazdym gospodarstwie, a w każdej chatce kołowrotek do
przędzenia. Zycie zimowe w gospodarstwach tętnilo śpiewem , przyśpiewkami,
gawędami w czasie wspolnego przędzenia.

Zwyczaj był taki, ze Panna Mloda musiała własnoręcznie utkać płótno na koszule
dla Pana Mlodego i w ręku ją uszyć. Przed ślubem mlody wdziewał podarowaną mu
koszulę i dawał swojej wybrance talara na szczęście.

Proponuje by od jutra taki zwyczaj panował w Olsztynie. Być może zgłosi się do
nas Mloda Para ? ;) Zreszta do zwyczajów weselnych jeszcze dojdziemy. Jesli sie
znajda chetni to możemy porowadzić ich slub tradycyjny i wirtualny - są
chętni ? ;))))

[Gość: tralala]

Przyznam, Rito, że zadajesz mi trudne pytanie 'dlaczego po II wojnie światowej
zmienono nazwę miejscowości np. nadano Mrągowo miejsowości od wieków znane jako
Sąsborg lub Giżycko z miejscowości Lec, lub Kętrzyna z miejscowości Raścibórz?'
Nie potrafię na nie w pełni odpowiedzieć. Zapewne chodziło o zerwanie z
niemiecką częścią historii tych ziem, o udowodnienie tezy o powrocie do
Macierzy, o jak najszybsze spolszczenie tego regionu. A nazwy miast ustalała
Komisja do spraw nazewnictwa miast (jeśli się mylę, to może ktoś sprostuje).
Niestety była zbyt gorliwa i przy okazji zlikwidowała wiele pięknych nazw,
które zasługiwały na zachowanie. A nowe są czasem na 'chybił-trafił'.
Kętrzyński urodził się w Giżycku, a w Kętrzynie jedynie kończył szkołę średnią.
Gizewiusz w Giżycku spędził tylko kilka miesięcy, z wizytą u szwagra.
Pienięznem być może powinien być Olsztyn, bo przecież tu działała rodzina
Pieniężnych, a został nim Melzak. Na szczęście zostały nazwy wsi, które bardzo
często świadczą o staropruskich tradycjach Warmii i Mazur.
Podobno bezpośrednio po wojnie nowopowstałe województwo miało nazywac się
pruskie, ale szybko wycofano się z tego pomysłu i powstało woj. olsztyńskie.
Na szczęście, jak twierdzi Szekspir, "That which we call a rose by any other
name would smell as sweet" (Romeo and Juliet)

[rita100]

Tak myślałam, że nadgorliwośc i szybkie spolszczenie ternów. Ale przznasz, że
nazwanie miast od nazwiska ludzi tylko dlatego , ze propagowali polskośc to
jednak niewypał. Można pomniki stawiac , ulice zwać ale nie całe miejscowości.
Ja nie wiem czy sami Nazwani byli by szczęśliwi z takiej sytuacji. Bo chyba nie
walczyli o to by miasta stare jak świat zmieniać nazewnictwo całkowicie i
zapomnieć o histori tej ziemi i pierwszych ich nazwach. Tymbardziej, że te
nazwy nie pochodzily od tak sobie tylko były tradycją od wieków wieków, nazwane
przez pierwszą osiedloną się ludnośc. A fe, to naprawdę bylo nie fair.

[rita100]

Wiersz
Oto piękny wiersz niemiecki tłumaczony przez Gizewiusza , dzis od jego nazwiska
zostało nazwane miasto Giżycko dawne Lec lub z niemieckiego Lotzen.

Kwitnący len

Pośpieszmy na pola, na błonie kwitnące,
lnu ziółko tam widać dla dziewcząt rosnące.
Zieleni sie mile, wysmukłe i drobne,
niejako dziewicom młodziuchnym podobne.

Tam pysznią się klosy w swym złotym ubiorze,
lnu ziółko, tu stoi w swej cichej pokorze.
Na główce modrzuchna jak niebo korona,
ta najczystszą z rosy perełką zrobiona.

Tuliła je ziemia jak matka w swym łonie,
aż wnet i podrosło w niebieskiej obronie.
Już wdzięcznie się kłania i wznosi swe czoło:
"Wam, niebo i ziemio, dziękuję wesoło".

Wnet zbierzem i zniesiem do domu to ziółko,
tam włóknem srebrzystym obwije się kółko.
Niech kółka zawarczą, niech śpiewy sie wznoszą !
nić cieńsza nad jedwab - to naszą rozkoszą.

Gdy śniegi te pola zielone pobielą,
zejdziemy się wszyscy wieczorem z kądzielą.
Jak w lecie len strojny nas cieszy w swym kwiecie,
tak zimą we wieniec żyjący nas splecie.

Tralala - napewno rozumiesz ten wiersz, to że jest sliczny i taki prawdziwy
zyciowo, to nie ma wątpliwości, ale to że ten wiersz pokazuje wieką miłośc do
ziemi i oddaje hołd tej ziemi, wiersz napisany w języku niemieckim przez
anonimowego poetę ukazujący oddanie tej ziemi swoją twórczość to jest piękne.
Szkoda , ze nie ukazuje się całej twórczości Warmii, szczegolnie w twórczości
też niemieckiej - bo wszyscy bez względu na język, czy przekonania ukazują jej
piękno i szacunek dla pracy. Praca Warmiaków opierała się na rolnictwie i
uprawach. W lecie zajmowano sie ziemią ale zimą, zimy były też piekne zwłaszcza
kiedy wszyscy sie zbierali w chałupach na tkaniu i prowadzili Warmiaków rozmowy
tradycyjne. To spiewy, to tańce , to bajanie, to wypieki. Tak, wiersz ten
oddaje ten czas:

"...tak zimą we wieniec żyjący nas splecie."

Autor tego wiersza był doskonałym znawcą życia ludności na warmińskiej wsi i
kochał ją. Jak on to delikatnie opisał.
Tralala dodasz coś jeszcze ? :)

[Gość: tralala]

Kwitnący len to piękny wiersz, spodobałby się mojej babci. Pola błękitne od
kwitnącego lnu to jeden z ostatnich widoków, jaki widziała żegnając na zawsze
swój rodzinny dom. Inna to była ziomecka, ale żal ten sam jak Warmiaków i
Mazurów, którzy musieli opuścić swoje domy. I nie minął do końca życia.
Żeby zupełnie nie zmarkotnieć dodam, że długie, zimowe wieczory, kiedy kobiety
i dziewczęta tkały len, to była też okazja do snucia opowieści i śpiewania
piosenek, może takich jak ta:

Jedzie Janek spod Olecka,
Pod nim konik jako świecka,
I przyjechał w podworecko,
Zakołatał w okienecko.
Dobry wiecor, matko moja,
Czyli macie córkę doma?
'Oddałam ją za drugiego,
Za trąbaca królweskiego!'
Podajciez mi skrzypki moje,
Pudę jej grać na wesele!
'Gdzie, mój miły, tam pudziecie,
Toć wy się tam pobijecie!'
Usiądę się na róg stoła,
Zobacy mię Kaśka moja! -
Kaśka Jaśka obacyła,
Bez trzy stoły przeskocyła,
A na czwartym ślubowała,
A na piątym rąckę dała.

No i proszę - jest happy end.

Piosenka przy kądzieli

[Gość: tralala]

Piosenka przy kądzieli (spisana przez Franza Tetznera)

Gdy śnieżek pobieli te zielone pola,
tedy się zejdziemy z kądzeló,
gdy kołka zawarco, niech się śpiewy wznoso.
Nić tniejsa nad iedwabb, to nasza rozkosa.

[rita100]

Wiesz Tralala , ten moment jest najpiękniejszy, relaks przy pracy Warmiaków i
Mazurów był serdeczny i taki z pieśniami. Teraz chyba przejdziemy do
najlepszych momentów - sztuki , kultury, zabawy. Najbardziej lubie te liryczne
momenty. Te wiersze z duszą. Nawet się nie pytam o dzieje Twojej babci , bo być
może za osobiste pytanie. Chyba jutro bedzie tkactwo, to dopiero sobie
dziewczyny śpiewały. Czy nie myślisz , że tak spędzając czas przy wspólnym
tkaniu to coś za czym teraz w dobie nowoczesności nie do pojęcia ?
dobranoc , uciekam

[rita100]

Oprócz lnu uprawiano także konopie w mniejszych ilościach ale też się nim
zajmowano. Rownież hodowano w XIX wieku owce na wełne. Przędzenie włókien i
tkanie było najbardziej popularnym zajęciem na WiM, najczęsciej zbiorowym.
dlatego też wytworzono wspaniały klimat i atmosferę.
Kiedy nastawały długie wieczory, zbierano się w chalupach i rozpoczynano
przędzenie. Mlodze dziewczęta i strasze kobiety przynosiły ze sobą
swoje "kółka", które puszczały w ruch "aż się wiatr w izbie robił". Śpiewano
przy przędzeniu piosenki, opowiadano bajki, niekiedy taki wieczór kończył się
tańcami. Wspólne takie przędzenie miało więc istotne znaczenie dla przekazania
miejscowych zwyczajów i wierzeń.

Tralala - te czasy nie powrócą czyli wszyscy siedzą w domach, nie ma już
wspólnego śpiewania, opowiadania nawet na wsiach gdzie w swoich willach ludzie
są zamknięci i prawie się nie znają. Chyba taką mamy wieś teraz.

[rita100]

Prządki warmińskie

Płyną drzazgi na kominie,
Sypsią złotych jiskrów moc.
Prządą dziewki z zazijanki
A przez łokno patrzy noc.

Finak siedzi przy łogańku
I dokłada smolnych drzazg.
Dudnia kloce na podwórku
Ze stodoły słychać trzask.

Hej ! furkocą rażno kółka
Łustazione w jeden rząd,
Aż sia zietrz po jizbie kranci
I wymniata kazdy kąt.

- Szpulka pełna ! Dajta jano
Motozidło ! Trzeba zzić ?
Nie łuprzandziesz putoraka,
Wstydź, sia zgniła dziewko
wstydź !

Powiedz bajka nam, Marianno,
Możesz tyle, siuła chcesz,
Choć gadają we wsi ludzie,
Ci ty gwałt nazmyślasz ! Łżesz !

Przandą dziewki, bajka przandzie
Jek z anielskich włosów mnić,
Ło tych strachach, ło tych czarach,
Bandziesz potam w nocy śnić.
...

M. Zientara-Malewska

[rita100]

nie była znana w ówczsnych czasch, w ogole nie wspominano o wadze. Ciekawe jak
wtenczas ważono produkty, ale moj przypadek z dzisiejszego dnia nadaje się
calkowicie do tego watku. Więc tak się stalo i to nagle , że zepsuła sie waga
elektroniczna, komputerowa i zmuszona byłam wyciągnąc stara wagę , takiego
klonkiera , czyli wage uchylną , cięzka , metalową - to tak jakbym wyciągła
uzyję porównania, maszynę do pisania, pamietasz takie jeszcze metalowe, cięzkie.
A poniewaz waga bardzo stara , unikatowa i zabytkowa to szalka gdzieś sie
zapodziała i musiałam rónowazyć ja jakimś przedmiotem. Wpadłam na pomysł
ksiązki, mam ich tyle , że ho, ho, więc kładłam po koleji jak leci : to tą
ksiązkę , to tą i biore nastepną ksiązke "Wehikuł czasu" i ta własnie ksiązka
była idealna do zrównowazenia starej wagi. Jaki ubaw miałam, sama nie wierze w
czary ale ten Wehikuł czasu jest idealny. Waga się wyzerowała i tak waże towary
z wehikułem czasu - to się nazywa przypadek nad przypadkami. Idealnie wszystko
skomponowane.
pozdrawiam

Entografia w przyszłości

[Gość: tralala]

To prawda, nie ma już takich spotkań przy wspólnej pracy ani na wsi ani w
mieście. Ciekawe, co za sto lat będą badać etnografowie? Może takie forumowe
pogwarki?
Gratuluję pomysłu z wagą. Jakie to szczęście, że papierowe książki nie zostały
wyparte przez różne elektronczne wynalazki (jeszcze?). A jakie dawniej
stosowano miary i wagi - zapytam jutro wielce kompetentną osobę od lat
odkopującą początki państwa polskiego, a prywatnie moją kuzynkę. Po powrocie -
we wtorek - zdam relację.

Gumiędzianka?

[Gość: tralala]

Jeszcze jedna piosenka z powiatu łeckiego, do śpiewania przy wyszywaniu.

Jest za miastem gajecek,
W tym gajecku domecek,
A w tym domecku slicna gumiędzianka
Srebrem, złotem wysywa.

Król się o niej dowiedział
I sam do niej przyjechał;
Wysyj, wysyj, ślicna gumiędzianko,
Imię króla samego.

Nie mam srebra ni złota,
Ja uboga sierota,
Daj mi pokój, najjaśniejszy krolu,
Mię ubogiej sierocie!

Król się na nią rozgniewał
I po kata posłać dał;
Wysyj, wysyj, ślicna gumiędzianko,
Imię kata samego!

Nie chciałam być królową,
Nie chcę być i katową;
Daj mi pokój, najjaśnieszy kacie,
Mię ubogiej sierocie!

Ona idzie w zieleni,
A kat za nią w cerwieni,
Płyńze, płyńze, slicna gumiędzianko!
Cisnął w dunaj głębocki.

Przypłynęła do brzega
I westchnęła do Boga;
Dzięki Bogu, Panu wsechmocnemu,
Zem ja się tu dostała!

Gdyby ktoś przypadkiem wiedział, kim była 'gumiędzianka' proszę mnie oświecić.

[rita100]

śliczny utwór - ciekawe kto ta - gumiędzianka - to nie hafciarka ?
Jak przyjdzie Ed - to damy mu tą zagadke do rozgryzienia :)

[rita100]

www.moje-fotografie.olsztyn.pl/index.php?idd=25&ido=251&s=0
Popatrzcie się, jaka doskonała musiała być impreza.
Taralala - napewno byłas na nim :)
Miłego weekendu , ja tez odpoczywam

[Gość: tralala]

Właśnie wróciłam z kilkudniowego wyjazdu do krainy, gdzie wstając rano z łóżka
wsuwałam nogi w laczki i otulałam się w porannik. Pogoda poprawiła się na tyle,
że mogłam nosić bluzeczkę na ramkach. Pomagałam też przy gotowaniu, a że
umiejętności kulinarne kiepskie, dostałam jedno zadanie – obrać pyry. Tak więc
wróciłam w Pyrlandii, a tu taka niespodzianka. Gumiędzianka rozszyfrowana!
Wielkie dzięki. Przyznam, też najpierw myślałam, że to hafciarka. Potem, że
skoro Olsztyn – olsztynianka, to ? – gumiędzianka. Teraz już wiem, że to
wiejska panna co nie chciała ni króla ni kata, za to pływać umiała.
Oczywiście, laczki to kapcie, porannik – szlafrok, bluzka na ramkach – bluzka
bez rękawków, na cienkich ramiączkach, a pyry – ziemniaki, czy też może
kartofle.

[szwager_ze_laband]

niystety nic niy znoduech i piyrszy roz suysza - najprzod myslouech ize to od
jakysj nazwy miejscowosci, ale i takyj miejscowosci niy znoduech ...

[szwager_ze_laband]

a mozno to od sie wzionuo ze wyrazu "gumno"?

chyba mom recht

[szwager_ze_laband]

forum.gazeta.pl/forum/72,2.html?f=170&w=27702764&a=27711311

Utopce i inne

[braid]

Tak , na waszych stonach rózne rzeczy mozna się doczytać - spójrz na
dobranockę, będzie też i o piciu, może to był przebrany Utopek ?

[sss9]

Śpiesze szybciutko donieść, że ja staram sie wszystko odebrać z humorem i
nawet ta deska sedesowa była humorkiem z usmiechem ;) Nie martw sie tak i bądź
jak zawsze sobą. W tym jest urok każdego z nas. Utopka - chyba poważnie sie nie
bierze :) Jak zaczniemy się siebie bać to zaniknie zabawa i dobry wesoły Utopek
stanie się strachliwym i groźnym Utopkiem , a na dodatek wyrosną mu kły ;), a
ząbki zamist zielone będa czerwone ;)

[sss9]

Slowo - mostoow - to chodzi o mosty ?
Mostów u nas pod dostatkiem
Nepomuków powinno być dużo, wszak drzew dużo i pewnie nie brakuje rzeźbiarzy.
Nepomuk to jest rzeżba - tak ?

[rita100]

sss9 napisał:

> Slowo - mostoow - to chodzi o mosty ?
> Mostów u nas pod dostatkiem
> Nepomuków powinno być dużo, wszak drzew dużo i pewnie nie brakuje rzeźbiarzy.
> Nepomuk to jest rzeżba - tak ?

poczekaj , bądź cierpliwy , o Nepomukach warmińskich będzie mowa

[rita100]

Laband, Tralala się ucieszy jak przyjedzie z weekendu i ja sie ciesze , że
zaglądnąleś tu . Tralala jest chyba fachowcem w tych sprawach, tak wnioskuje :)
Jutro to przeanalizuje, choć myślę , że może w legendach coś znajde ;)

[szwager_ze_laband]

przi okazji trochach sie podszkolou kej sie rozuazi o znaczynie wyrazu "gumno"

[rita100]

No to teraz czekamy na Tralala, by postawiła ostateczną kropeczkę. Pewnie tak
jak ja bardzo się ucieszy i będzie zaskoczona z rozwiązania zagadki.
A tymczasem w nagrode:
Henryk Jasiczek
.....
Stojom jak chłopi w rzędzie
Hutnicy adwokaci
Chłopi twarde jak buki
Pieśń ich wiąże jak braci.

Piznom w powoł pieśniczkom
Aż się Czytelnia trzęsie
A serca sie im śmiejom
I brawo biją ręce.

W szynkowni gazdoszkowie
Z fajeczki se pykają
I tak mowią do siebie
"Ale chlopcy śpiywają"

Ej, śpiywajom śpiywajom
Stare śląskie piesnieczki
Jak przez wodę jechały
Ku mej miłej koniczki.
.....
Ciekawe co to ta Czytelnia ? haha

[rita100]

Rzemiosło wiejskie
Zatrzymaliśmy się przy przędzeniu i tkaniu, ale to zajęcie najbardziej było
popularne wśród Warmiaków i Mazurów. Powstawało wtenczas wiele pieśni, wierszy,
opowiadań , baśni i pewna tradycja związana z tym zajęciem. Ale czas na
wiejskie rzemiosło.
Krajobraz wiejski to nie tylko pola, łaki, domy i zagrody, lecz także
różnorodne "punkty usługowe" zaspakajające potrzeby mieszkańców. Takimi
wspólnymi dla wszystkich obiektami był kościół, szkoła , sklep, karczma,
wiatrak lub młyn, kuźnia, olejarnia, folusz, garncarnia, stolarnia czy remiza
strażacka.
Młyny i wiatraki służyły do przemiału ziarna zbóż na mąkę. W wiatrakach
znajdowało sie kilka par kamieni młyńskich. Najczęściej były sprowadzane ze
Śląska, ponieważ przy mieleniu ścierały się, a tzw.ślązaki były wykonane z
cementu mieszanego z ziarnami kwarcu. (wiadomość dla Labanda :)
Innym większym punktem usługowym była olejarnia gdzie wytłaczano głuwnie olej
lniany.
Następnie - garncarstwo kojarzące się z piecem do wypalania ceramiki i koło
garncarskie. W XIX wieku ludowe garncarstwo zaczeło upadać , nie wytrzymując
konkurencji z wyrobami fabtycznymi.
Kaflarstwem może się szczycić Szczytno, Pasym i Nidzica. Ich wyroby kafli miały
śliczne ornamenty ludowe. Jajczęściej jeźdzcy na koniach, piechurzy i kwiaty.
Piece takie najczęściej stawiały bogate rodziny traktując to jako ozdobę i
oznakę bogactwa swych domów.
I co ciekawe , tradycja ta wraca - spotykamy ludzi, którzy od nowa dla
dekoracji salonów stawiają kominki lub dekoracyjne piece w swoich willach.
Karczmy zostawimy sobie na zaś, bo temat bardzo przyjemny i rozrywkowy.

[rita100]

Karczma
Józef Ignacy Kraszewski pisał: "Gdzie jest wieś bez karczmy ?. Byłoby to
stworzenie bez gloy. Karczma jest bowiem miejscem schadzek, rady i wesela, w
niej się wszystko nawiązuje i zawiązuje, w niej żal jeden drugiemu wylewa, w
niej się kłócą i biją, i swarzą, i godzą i kochają. Karczma to serce wsi ". Na
Warmii w większości karczmarzami byli Niemcy lub Żydzi.
Karczmy lokalizowano obok kościoła lub na trakcie czyli gościńcach. Najczęściej
karczma była budynkiem drewnianym, krytym słomą. W karczmie obradował sąd i
samorząd wiejski. Gromadzono się na narady w sprawach ważnych. W karczmach
tańczono w niedzielę przy dźwiękach kapeli. Karczma w taktych czasch była
swoistym domem kultury. Ale najwazniejsze w karczmie było piwo, pózniej doszła
wódka i cały zasięg tradycyjnych potraw.

Stały dopływ gości miały zapewnić zabiegi magiczne - na przykład powróz, na
którym powiesił sie czlowiek, miał przyciągnąć konsumentów, podobnie jak wywar
z mrówek; skrapiano nim wnętrze karczmy, aby goście trzymali się jej jak mrówki
gniazda.

Prawdziwie stare karczmy zachowały sie dziś tylko w Małszewie i karczma ze
Skandawy, znajdująca się obecnie w Muzeum Budownictwa Ludowego w Olsztynku.
A jutro utwory prosto z karczmy o gorzałeczce :)

"Pijcie piwko, czerwieńcie się,
zaśpiewajcie, weselcie się."

[rita100]

Tralala, świetnie, że jesteś i to po odpoczynku, bo dużo czytania Cię czeka
ciekawostek warmińskich. Podziękowania należą się przede wszystkim
szwager_ze_laband mów w skrócie Laband, który dzięki swoim znajomym tez po
fachu rozszyfrował tą niezapomnianą już nam gumiedzinkę :)
Proste to było, jak teraz patrzę , od gumiaczków, które wkładmy by wyjśc do
zagrody czy na podwórko.

[Gość: tralala]

A to jeszcze raz dziękuję Labandowi i wszystkim, którzy tę zagadkę pomogli
rozwikłać, a do karczmarnego wątku dodaję piosenkę ze wsi Ostrykół (powiat
łecki/ełcki), którą można śpiewać 'do oporu':

Idzie flaska piersa,
Idzie flaska sersa,
Wiwat nam,
Toto pan.
Bo gorzauki dau!

Idzie flaska druga,
Idzie flaska długa,
Wiwat nam,
Toto pan,
Bo gorzauki dau!

Idzie flaska trzecia,
Idzie flaska swieza
Wiwat nam,
Toto pan,
Bo gorzauki dau!

Idzie flaska ... oj, już mi się głowa kiwa. Lepiej zakończę to śpiewanie.

[szwager_ze_laband]

to jo dziynkuja Piyknie ize moguech sie sam z wami konsek pobyc - we Olsztynie
bouech rok tymu i musza pedziec ize richtik fajne miasto mocie, nigdy ech niy
przipuszczou ize bydzie u wos tak fajnie, a okolice to juz ani niy spominom -
naprowdy spyndziouech we Warmii i Mazurach piykny urlop:))

[rita100]

Witam Laband, jak widzisz Tralala bardzo sie ucieszyła. Olsztyn jest pięknym
miastem i Starówka tez, ale narzekamy na brak turystów, bo widzisz, każdy
jedzie nad jeziora lub w lasy, zajmuje teren Warmii i Mazur , a do Olsztyna
wpada tylko przypadkowo, najcześciej na jeden dzień. Ty tez tak zrobiłeś ?
Zawsze wpadaj do nas , kiedy tylko masz ochotę. A czy wiesz, że kiedy ja byłam
w Olsztynie to znalazłam na Rynku Rybnym stoiska w wyrobami góralskimi , oraz
inne stragany z pamiątkami z calego kraju i muszelki i kapcie góralskie i
pamiatki archiwalne lub starocie.
pozdrawiam

[Gość: tralala]

Piękną kolekcję kafli ma muzeum w Szczytnie. Warto zajrzeć w drodze do Wielkich
Jezior Mazurskich.

[rita100]

To posiedźmy jeszcze w tej Karczmie, tak miło przy flaszeczce jak Mazurzy mówią
gorzialusi i opowiedzmy o tradycjach pijaństwa. Ale ta piosenak z liczeniem
flaszeczek jest urocza i wesoła. Czytałam gdzieś, że duzo piosenek ludowych
zebrał pewien Niemiec i wydał w języku niemieckim, ale ciezko to zdobyć. Można
by było je przetłumaczyć.
Pijaństwo na Mazurach
"Najwyżej cenią sobie gorzałkę. Piją ją nie tylko męższczyżni, lecz również
kobiety, a nawet karmią tym małe dzieci, żeby je szybciej uśpić."
M. Toeppen
Gorzałka
"Oprócz zwykłej gorzałki, zwanej "kornus", są używane: "maliniak, wiśniak i
kalmus". "Kalmus" robią w ten sposób, że do flaszki spirytusu wrzucają kilka
kawałkow korzenia tatarakowego. Na wielkie uroczystości kobiety gotują gorzałkę
z miodem i przyprawami korzennymi w garnku na ogniu."
J.K.Sembrzycki
A piwo z jałowca (kozickowe)
Stłuczone jagody jałowca gotuje się w wodzie, po ostudzeniu nalezy dodać
odpowiednią ilość drożdzy. Po fermentacji napój jest gotowy do spożycia.

[rita100]

Piwo na weselu

Pijcie piwko, czerwieńcie się,
zaśpiewajcie, weselcie się.
Snadnieć wam wdzięcznie smakuje
jak dzbanuszek pokazuje.

Pijcie zywo, jak kto może,
onoć jednak nas nie zmoże.
Choćbym się też potoczyli,
do śklanecki namyślili.

Uczciwi i sławni goście,
jedni drugich poraczajcie,
a to piwko popijajcie.
A to piwko popijajcie.

Gdy smakuje rześko pijcie,
a jak zbraknie, tak krzyknijcie,
na mnie : Drużbanie !
piwa nie ma we dzbanie !

W.Kętrzyński

[rita100]

Pijak

To ja w domu moim
jestem sobie godzien
gorzałeczka jest na stole,
chociaż nie ma nic w stodole,
hej, to ja sobie pan !
Aby te moje flaszecki
były pełne gorzałecki,
ja jest sobie pan.

G.Gizewiusz

Gorzałka

Ach, moi panowie goście,
na gorzałkę się nie złoscie;
bo ona jest dobrej woli,
choć i ojca zrzuca z roli.
I na syna się też grozi,
bo ją często z miasta wozi.

W.Kętrzyński

[rita100]

Jeszcze znalazłam taką opowieść o Karczmie w Mikołajkach.
"Pewna karczmarka w Mikołajkach podobno zamurowała opłatek pod kotłem, w której
pędzono wódkę. Odtąd ludzie schodzili się do karczmy jak do kościoła i
kaczmarka dorobiła sie majątku. Po śmierci jednak nie miała spokoju, dopóki we
śnie nie opowidziała o tym mężowi. Ten musiał odszukać opłatek i zanieść do
kościoła."
M.Toeppen

[Gość: tralala]

Właśnie miałam napisać o opłatku w karczmie, ale nie zdążyłam. Dopiszę więc
tylko na 'otrzeźwienie', że w XVIII wieku w parafii Rozogi powzięto
postanowienie, iż nikomu, kto się zapił wódką na śmierć, nie należy się uczciwy
pochówek. Kroniki milczą, czy to pohamowało pociąg parafian do wódeczki. No i
żeby nikt nie pomyślał, że to była tylko przypadłość Mazurów lub Warmiaków,
przytoczę piosenkę Krakusa:

Za górami ślepy Maciek
Kozę na poletku pasie;
Zarżnie kozę, przepije rogi,
Zatoczy się na domu progi;
Bije kobietę, że jęczy i płacze,
A on się cieszy i wesoło skacze.
(Albert Zweck: Mazurzy; rok 1900)

[rita100]

Wyjdźmy już z tej karczmy i do roboty. Jest czas zabawa i czas pracy. Lasy
najwieksze bogactwo WiM. Drewno było ogólnodostępnym surowcem na budowy domów,
narzędzi, urządzeń. W dawniejszych czasach duże ilości drewna sprzedawano na
eksport. Szczególnie cenna i poszukiwana była sosna taborska używana na maszty
okrętowe. Podziwiał ją sam Napoleon Bonaparte podczas pobytu na Mazurach i
polecił zabrać jej nasiona do Francji.
Smolarze - zajmowali się produkcją s,oły płynnej i węgla drzewnego z powalonych
drzew. Mieszkali w osadach leśnych w pobliżu dużych lasów.
Ważną rolę w życiu wiejskim odbrywali ludzie, ktorzy zajmowali się zbieractwem.
Dzikie owoce leśne służyły za pokarm ludziom i zwierzetom, a także stanowiły
surowiec do wytwarzania octu i gorzałki. Grzyby stanowiły uzupełnienie do
pozywienia.
Lasy mazurskie i warmińskie obfitowały w zwierzynę i ptactwo. Ze względu na
bogactwo zwierzyny łownej organizowano w Prusach wielkie polowania z udziałem
władz i tak całkowicie wyginął tur, tarpan, żubr.

[rita100]

Innym rzemiosłem wiejskim było Bartnicwo .
Od niepamiętnych czasów człowiek podbierał dziko zyjącym pszczołom miód i wosk.
Miód służył do slodzenie, a z wosku wyrabiano świece.
Zakon krzyżacki potrzebował dużych ilości miodu i wosku dla siebie, dlatego też
popierał rozwój bartnictwa.
Nieco póżniej pojawiły sie ule i zaczeło rozkwitać pszczelarstwo.

"W wielki Piątek gospodarz-pszczelarz wstawał o świcie, wysypywał mąkę razową
na talerz lub miskę glinianą, udawał sie do pasieki, obchodził kilkakrotnie
wszystkie ule, powtarzając następujące zaklęcie:
'Wy pszczoły,, królowe, siadajcie na roli i na łąkach swego pana, jak Chrystus
Pan nakazał, zbierajcie wosk i miód. W imię Ojca i Syna i Ducha Świętego.
Amen". Czynił przy tym trzykrotny znak krzyża."

[rita100]

Mazury i Warmia obftowały w jeziora, rzeki, strumyki, bogate w najrozmaitsze
ryby, toteż wielu mieszkańców zajmowało sie połowem ryb. Rybołustwo stanowiło
źródło utrzymania znacznej szęśći społeczeństwa. Szczegolnie ceniono węgorze,
za które płacono najwięcej. Handlem rybami zajmowali się głównie Żydzi polscy.

Ryby spożywano w różnej postaci: smażone na oleju, solone, wędzone, a także w
zalewie octowej; gotowano z nich zupę. Były przedmiotem handlu, o czym
najlepiej świadczy nazwa placu w centrum Olsztyna - Targ Rybny. Tu własnie we
wtorki i piatki handlowano rybami, a także nabiałem i runem leśnym.

[rita100]

-Idąc na połów "bziałkę spotkać - to źle"

-Kobieta nie może przejść przez sieci, gdyż to wrózy niepowodzenie w połowach.

-W niedzielę nie wolno łowić ryb od godz.6 rano do 6 wieczorem, bo "tos ryba
tes musi pare godzin łodpocąć".

Regionalne legendy

Jeziora odgrywały w życiu dawnych mieszkańców wsi ważną rolę gospodarczą. Stały
sie też tematem wielu baśni i legend. Jedna z nich mówi o tym, że jesienią, gdy
pojawia się babie lato, po jeziorach na łódeczce z liścia olchy żegluje
czarodziejka. To ona snuje nici babiego lata i oplątuje nimi ludzkie serca.
Kogo zaś oplączą nitki, ten zawsze wróci na Warmię i zawsze będzie za nimi
tęsknił.

[rita100]

Religijność Warmiaków i Mazurów.

Miała ona swoistą specyfikę, której korzenie sięgały wieków wcześniejszych.
Pierwotne ziemie te zamieszkiwały pogańskie plemiona pruskie. W celu pozyskania
ich dla chcrześcijaństwa wysyłano z Polski misjonarzy. Jednym z nich był biskup
praski Wojciech, który zginął śmiercią męczennika w 997 roku. Również kolejne
misje wysyłane przez władców polskich kończyły się niepowodzeniem. Przełomowe
zanczenie dla mieszkańców tych ziem miało sprowadzenie przez Konrada
Mazowieckiego w 1226r Krzyżaków, którzy mieczem zdobyli Prusy.
Święty Wojciech
Zginął z rąk Prusów od ciosów zadantch włócznią. Ciało wyrzucono do rzeki, a
odciętą głowę zatkano na pal. Według legendy, głowa św. Wojciecha przez trzy
dni strzegł orzeł. Póżniej zabrał ją jakiś wędrowiec i dostarczył do Gniezna.
Bolesław Chrobry wykupił ciało męczennika ponoć za tyle złota ile ważyło.

[rita100]

Przez fakt zaprowadzenia luteranizmu w Prusach Książęcych Kościół katolicki na
Warmii znalazł sie w wielekim niebezpieczeństwie. Największe miasto warmińskie
Braniewo, wprowadziło życie religijne według liturgii luterańskiej. Innowiercze
nowinki głosili na Warmii kapłani zakonni i świeccy, a biskup warmiński Fabian
Luzjański otwarcie im sprzyjał. Biskup ten wkrótce zmarł, a jego następcy,
dzięki swojej zdecydowanej postawie, uratowali katolicyzm. Biskup Maurycy
Ferber przywrócił w Braniewie kult katolicki.

Władze pruskie zmierzały do likwidacji klasztorów i miejsc odpustowych. Kościół
w Świętej Lipce tylko dlatego uniknął likwidacji. że udowodniono, iż nie jest
instytucją klasztorną, lecz zgromadzeniem księży świeckich.
A Święta Lipka to jeden z najpiękniejszych kościołów położony w malowniczej
dolinie, nawiedzany rocznie przez tyciące pobożnych pątników z całej Warmii,
Prus, Litwy i Polski. Święta Lipka to miejsce, w którym katolicy i protestanci
w braterskim przymierzu składali cześć Najwyższemu. Chrześcijanie wszelkich
wyznać gromadzili się tam na wspólne nabożeństwa i dla wspolnego uczczenia Boga.
"Łosiera" do Świetej Lipki
(łosierki to małe świeczki, które stawiano w kościele w święto któregoś ze
świetych na intencję wyzdrowienia lub odsunięcia chorób)
"Każdego roku na Warmii wyruszają pielgrzymki do Świętej Lipki. Rankiem
wystrojeni świątecznie pielgrzymi, z zapasem jedzenia i ze starannie
wyczyszczonymi butami (które niesiono na kiju), ruszali do Świętej Lipki.
W Olsztynie po uroczystej mszy św. odprawiano łosierę biciem w dzwony. Idących
pielgrzymów wszędzie witano biciem dzwonów. Nocleg był zawsze w Biskupcu, gdzie
mieszkańcy tego miasta odstępowali pielgrzymom swoje łózka. Następnego dnia po
mszy św. i śniadaniu łosiera wyruszała w dalszą drogę. Wieczorem zmęczeni
pielgrzymi docierali do pięknego kościoła w Świętej Lipce. Całą noc trwały
modły i śpiewy. W świeto Nawiedzenia Matki Boskiej - 2 lipca - odprawiano
specjalne nabożeństwo dla Mazurów wyznania protestanckiego."

Przepowiadacze (promotorzy). Przy śpiewach jeden "przepozieduje", a wszyscy za
nim wtórują. Umiejętność "prowadzenia" śpiewu przechodziła z ojca na syna i
wnuka."

[rita100]

www.histmag.org/archiwalia/mag45-46/swieta-lipka.html
Wiele szczegółów znajdziecie w tej stronce, znalezionej przypadkowo, a
zamieszczona jest tam bardzo ciekawa historia kościoła w Świetej Lipce.

[rita100]

broneknotgeld 20.02.2005 15:39

Świynto Lipka 1482

Kapliczka już tukej se stoła
W opiece Zakonu była
W niyj lipa a łona dokoła
-Jakby te drzewo chroniyła

Wiela na pont prziłaziyło
Prosiyło ło łaska Nieba
Nikerym sie to ziściyło
Szkryfnońć mi tako tu czeba.
Świynto Lipka

Toż i protestanty na pont tu łaziyli
Przeca boski łaski tyż łoni prosiyli.
Downe jarmarki we Świynty Lipce

Co roku tu płotno tym "złotym" towarym
Nawet ze Flandryji kupce se zjyżdżali
Niy yno pontnikow kusiyła swym czarym
W Świynty Lipce przeca gyszeft ubijali.

Widzisz Bronek i Twoje fraszki mają tu miejsce
pozdrawiam

[rita100]

Warmiacy byli społecznoscią połaczona silnymi więziami rodzinnymi i
sąsiedzkimi. Świadczyła o tym pieczołowicie przechowywana pamięć o przodkach, a
także podtrzymywanie zwyczajów i tradycji. Osobliwość Warmiaków to głebokie
przywiązanie do ziemi, ciężka codzienna praca i poczucie obowiązku wobec siebie
i innych. Obdarzanie szacunkiem ludzi starszych, szczegolnie tych , którzy byli
skarbnicą życiowej mądrości i tradycji. To oni właśnie , otoczeni wianuszkiem
słuchaczy w róznym wieku, snuli przy kominku opowieści o dawnych dziejach i
przypominali prawdy wiary katolickiej.
Odbywały się kiermase - czyli taki zwyczaj typowo warmiński - uroczystość
domowa związana z odpustami i "łosierami". Na kiermas zjeżdzali sie krewni i
zanjomi z całej okolicy. Po nabożeństwie odbywały się przyjęcia, w trakcie
których odbywały się pogawędki, opowiadania, wspólne śpiewy itp. W atmosferze
staropolskiej gościnności kultywowanoa zwyczaje, obrzędy ludowe, przekazując je
młodymu pokoleniu.

Wyrazem uczuć religijnych Warmiaków były piekne śpiewy podczas mszy powodujące,
że niejeden wierny uronił łzę ze wzruszenia.

[rita100]

Kapliczki występowały jedynie na terenie katolickiej Warmii. Stawiano je zwykle
na rozstajach dróg, wierząc, iż własnie tu siły diabelskie, czyhają na
czlowieka. Kapliczka miała chronić podróżnych przed tymi złymi mocami.
Kapliczki miały róznorodne formy, były skrzynkowe, słupowe i kapliczki domkowe.
W kapliczce ustawiano drewnianą figurkę Matki Boskiej, Chrystusa lub świętego
patrona. Na Warmii była to najczęściej Matka Boska z Dzieciątkiem -pieta- czyli
Matka Boska trzymająca na kolanach ciało Chrystusa zdjętego z krzyża.
A oto piekny wiersz Marii Zientara-Malewskiej pt. Matka Gromniczna z kapliczki.

Wyszła Najświętsza Pani z kapliczki
pomiędzy lud.
W błekitnym płaszczu niesie Dzieciątko.
Drogą wśród gryd.
A droga była śliska , zawiana,
Dął mroźny wiatr.
Borem wał śnieżny zastąpił drogę
Złej zimy brat.
Zdziwione patrzą wiewiórki, sarny,
Jeleń i ryś,
Jak dziecię do nich wyciąga rączki,
Woła: kiś ! kiś !

Już noc gwiazdami niebo wyszywa,
W staw miesiąc wpadł,
Lód jezior strzela zimie na wiwat,
Aż Jezus zbladł.
- Nie bój się Dziecię - szepcze Maryja-
Wznieś rączkę, tak...
Nad wierną ziemią, nad wiernym ludem
Zrób krzyża znak!

Gnani śnieżycą idą do wioski,
Do pierwszych drzwi.
- Pozwólcie, ludzie, ogrzać się w izbie -
Syn z zimna drży!
- Biedni wy, biedni, siądźcie przy piecu,
Gość w dom - Bóg w dom !
Przynieśli mleka, chleba , żurawin,
Pszczół słodki plon.
Matka kobiety prząść nauczyła
I wiązać sieć,
I tkać obrusy, i z rogożyny
Koszyki pleść;
Utoczyć z wosku świece gromniczne-
Ich święty blask
W godzinę konań odgarnia gromy,
Daje moc łask.

Wrócili potem do swej kapliczki
Na skrzyżu dróg.
A lud w Gromniczną, idąc z kościoła
Spłaca im dług.
Zapala świece, szepce nabożnie:
O , dzięki Ci.
Matko ubogich, Patronko wiosek,
W gromniczne dni !

Stoi Najświętsza Pani w kapliczce
Od wielu lat.
O niej powiada dziadek legendy
Ludziom wśród chat.

[rita100]

Każdy region w Polsce miał swoich ulubionych świętych , których najchętniej
portretowano. Na Warmii oprócz Madonny byli to święci: Walenty, Florian, Roch,
Katarzyna, Jan Nepomucen, Barbara, Wojciech.

Św. Barbara (dziewica, męczennica) 4 grudzień
Jako chrześcijanka ślubowała dozgonną czystość w tajemnicy przed ojcem. Ojciec
próbując ją zmusić do zamążpójścia wydał ją w ręce sędziego i stał się jej
katem.
Jako patronkę dobrej śmierci czcili św. Barbarę wszyscy, ci którzy byli
narażeni na nagłą śmierć: górnicy, rybacy, żołmierze. Podobno jej relikwie
dotarły dzięki Krzyżakom na ziemię pruską.

Św. Florian (żołmierz i męczennik) 4 maja
Był oficerem wojsk rzymskich i jako chrześcijanin został aresztowany. Zmuszano
go torturami do wyrzeczenia się wiary w Chrystusa. Na końcu uwiązano mu kamień
na szyji i utopiono w rzece.
Kult tego świętego wzmógł się kiedy to pożar strawił całą dzielnicę Krakowa , a
ocalał jedynie kościół św. Floriana. Dlatego św. Florian chronił przed pożarami.

Św. Jan Nepomucen (kapłan, męczennik) 21 maj
Jako biskup praski wszedł w konflikt z królem. Był torturowany i zrzucony z
mostu Karola do rzeki Wełtawy. Legenda mowi, że został zamordowany dlatego, że
nie chciał zdradzić tajemnicy spowiedzi.
Jest czcony jak patron mostów , oraz chroni od niebezpieczeństw związanych z
wodą.

Św. Katarzyna (dziewica, męczennica) 25 listopada
Ślubowała dozgonna czystość. W czasie prześladowań w IVwieku chrześcijan była
torturowana i ścięta mieczem. Nie wyrzekła się wiary , a jej bohaterstwo
spowodaowało, że nawracali się żołmierze rzymscy.
W 1577 roku Regina Protmann założyła w Braniewie zgromadzenie zakonne pod
wezwaniem św. Katarzyny, które istnieje do chwili obecnej.

Św. Roch (XIV w.) 16 sierpienia
Bardzo ciekwe życie św. Rocha. Rozdał majątek ubogim i pieszo udał sie na
pielgrzymkę do Rzymu. Otrzymał łaskę uzdrawiania i leczył chorych na dżumę. Na
ziemiach warmińskich też był czczony i strzegł ludzi i bydło od zarazy.
Najwięcej kapliczek jest w okolicy Jankowa i Klewek.

Św. Wojciech ( biskup, męczennik) 23 kwietnia
Jest patronem archidiecezji warmińskiej. Był biskupem Pragi. Odbył liczne
podróze po wielu krajach , w 996 roku, przybył na dwór Bolesława Chrobrego i
zaproponował zorganizowanie misji na ziemie pogańskie. Wyprawa do Prus
zakończyła sie śmiercią biskupa w 997 roku.
Św, Wojciech stał się głównym patronem Polski.

www.domwarminski.pl/content/view/35/76/

[rita100]

Ks.Barczewski - Kiermasy na Warmii
Jan Liszewski - 70 bajek i pieśni, wydał w Gnieźnie , świat warmińki oparty na
miejscowym folklorze.
Eugieniusz Buchholz - też napisał i w j. niemieckim i polskim.

I tych ksiązek nie mogę znaleź.

[Gość: tralala]

Wróciłam z wywczasów w warmińskich lasach, a tu tyle do czytania. Dziękuję Ci,
Rito, i mam niespodziankę. Dzień przed wyjazdem zajrzałam do osiedlowej
biblioteki chwycić coś do czytania i w ręce wpadła mi właśnie książka ks.
Walentego Barczewskiego Kiermasy na Warmii (a właściwie tylko wybiór, ale
obszerny plus przedmowa Władysława Ogrodzińskiego), wydana w 1984r przez
Wydawnictwo Pojezierze. Zaraz coś z niej wkleję do tego wątku.

[rita100]

witam, bardzo sie cieszę , że już jesteś - ja też czekam z tradycjami i
folklorem. Jesli możesz coś załaczyc do wcześniejszych wypowiedzi to fajnie by
bylo, bo mam tylko czysto ksiązkowe wieśc - ale duzo mam do opowiadania,
przeczytałam historie Olsztyna 600 stron, jestem pod wrażeniem tej ksiązki,
chyba jest obiektywna prawda i pod wrażeniem historii Olsztyna i ich ludzi.

Kiermasy na Warmii

[Gość: tralala]

Kiermas warmijski to zabytek dawniejszej patrialchalnej gościnności
U nas każdy cieszy się na kiermas. Tam się zobaczy z całą rodziną swoją, tam
się wspólnie nagadają, tam się ‘naradują’, tam się sobie poskarżą, tam jeden
drugiego pożałuje, jeden drugiemu doradzi, tam się dobrze najedzą i napiją, tam
się doskonale naśmieją i wybornie zabawią. Ale może niejeden nie wie, co tu
nazywamy kiermasem.
Wyraz ten pochodzi z niemieckiego Kirmess – Kirchmess (odpust poświęcenia
kościoła lub patrona) lecz rzecz sama jest o wiele starsza (...) Krewni z
okolicy, a częstokroc i z dalszych stron, zjadą się na odpust do kościoła, a po
kościele do przyjaciela, w którego parafii odpust przypada i weselą się i
radują, pouczają się i pocieszają. Skrzętna gospodyni uwija się chucisieńko,
wynosi z komory, z kuchni, a gospodarz z piwnicy i zawsze jest co. A
odjeżdżającym dostanie się jeszcze po kuchu albo i więcej. (ks Walenty
Barczewski, Kiermasy na Warmii)
Nie wiem jak w innych parafiach, ale w mojej ulubionej, św. Franciszka z Asyżu
w Kortowie taka tradycja kiermaszu (choć zwanego festynem) odżyła kilka lat
temu i gromadzi spore rzesze sąsiadów. Zawsze jest konkurs na najlepsze ciasto.
Może w przyszłym roku upiekę warmiński kuch. Przepis za chwilę.

[Gość: tralala]

Kuch warmijski to wyśmienite pieczywo pszenne, którego nie zabraknie na żadnym
kiermasie. Dzielą się nim Warmiacy jak opłatkiem, kiedy się zjadą po
przyjacielsku, dzielą się nim przy rozjeżdżaniu, dając go dla tych, którzy w
domu pozostać musieli. Gospodynie sporządzają go umiejętnie w taki sposób:
biorą pszennej lśniąco białej mąki, dodają mleka, jaj, cukru, masła, rozynów,
kaneli i olejku cytrynowego i może więcej czego, ale w tym tajemnica każdej
gospodyni, wszystko to proporcjonalnie dzieląc i mieszając; tedy tęgo
przyczynią, rozłożą na blachy i akuratnie dopilnują w piekarniku, nareszcie
posypią na wierzchu mandlami i cukrem albo mączką z masła i tartego cuktru. Tak
sporządzony kuch pokrają na raźnie galonki i rozstawiają na malowanych
talerzach po stole nakrytym, dodając do niego na drugich talerzykach świeżego
masła i miodu. (Kiermasy na Warmii).
Upiekę jak się dowiem ile czego dodać no i jak długo piec. A poza tym nie wiem,
czy uda mi się kupić kanele (?) No i jeszcze te mandle :(

[Gość: tralala]

Z jedną z takich pielgrzymek związana jest anegdota, którą przytacza W.
Barczewski. Otóż w trakcie pielgrzymowania 'prowadnik kompanii i zarazem
przepowiadacz przy śpiewie za późno spostrzegł, że na wypoczynku w Kieli (Gross
Koellen) zapomniał swoich długich butów (skorzni), obwieścił więc to głosem
wielkim - Hola, fela, skorznie w Kieli! Pomaluśku z górki stąpajcie! - a ludzie
nie chcać takich wierszy śpiewać, ze zdziwieniem oglądali się na swego
promotora. Po skorznie poleciał ktoś uwinny. I tak po tej małej przerwie
kompania zgodnie doszła na miejsce święte.'

[rita100]

Ale to ciekawa książka i tyle opisów. Czy te kermasy to czasmi nie po krakowsku
odpusty ? Ja w Wieliczce zawsze brałam udział w odpuście 2 sierpnia, to były
spotkania całej miejscowości z karuzelami i strzelnicami i wszyscy się ładnie
ubierali, nawet najładniej jak mogli i radośnie szli na odpust gdzie mnóstwo
straganów było, a my dziewczyneczki tylko spozierali na cudowne zabaweczki,
pamiatki i takie fiki miki , pileczki na gumeczkach , piszczałeczki, baloniki ,
pamiętniki, laleczki , maskotki oj, bylo tego , bylo. Teraz jak widze taki
odpust to juz nie to same takie jakieś rzeczy nowe . Nie wiem , może za dobrze
mamy juz , że nie zwracamy uwagę włąsnie na te prościutkie ozdoby handlowe,
albo moze już i te handlowe rzeczy są za bardzo unowocześnione. Jedynie jeszcze
taki staoświecki odpust jest w Krakowie na Emaus, jeden najslynniejszy odpust.
Ale ciekawie piszesz, naprawdę - jak Ty to robisz, czasmi sie zastanawiam.
A jesli czegoś nie wiesz to zapytaj sie Labanda-szwagra, gwara warmińska ma
zalecialości niemieckie, choć tej prostej gumięzianki nie zapomnę ;)

[Gość: tralala]

Zgadza się - kiermasy to odpusty, ale wydaje się, że warmińskie jednak różniły
się od tych, które opisałaś, tak przynajmniej wynika z książki ks
Barczewskiego. Opisał on odpust Opatrzności Bożej w Bartągu - i było to głównie
spotkanie całych rodzin. Była spowiedź i msza w kościele, była wspólna modlitwa
w domu i były też rozmowy i zabawy, na przykład gry w karty. Ale nie było
straganów, zabawek, strzelnic i karuzeli. Może dlatego, że taki odpust odbywał
się na wsi. Oj, muszę poprosić proboszcza parafii św. Franciszka, żeby zmienił
nazwę 'festyn rodzinny' na 'kiermas'!
A w drodze do warmińskich lasów przejeżdżałam przez Bartąg i przez Bartążek.
Przed wjazdem do Bartążka wywieszono wielki napis '670 lat Bartążka' - Bartążek
jest starszy od Olsztyna i to wspaniałe, że pamięta o swojej historii.

[rita100]

Zgadza się, festyn to u na zabawa dla wszystkich z potańcówkami , a odpust to
własnie stragany, kiermasze i karuzele. Na wsi pewnie inaczej bywało, tam
wszyscy się znali ale tez nic nie wspominasz o piciu - piwo i gorzałeczka tez
były czy nie ?
Faktycznie Bartazek może być starszy ale nie ma zamku - popatrz:
Miasto Olsztyn założyła kapituła warmińska mieszcząca się we Fromborku, która
31 października 1353 roku nadała akt lokacyjny miasta Allenstein (dzisiaj
Olsztyn) Janowi z Łajsk i on to był pierwszym sołtysem grodu.
Zwyczajem bardzo, bardzo dawno temu na Warmii było to , że na tych terenach
budowano warownie , strażnice. Budowały je zakony krzyżackie dla obrony swoich
terenów. Dlatego też wszystkie nazwy miejsowości pochodzą od Pruskich nazw
zamków. I nigdy nie zdarzyło sie inaczej a terenie Warmii.
Dla przypomnienia:
Bisztenek = Bischofstein = zamek Biskupa
Biskupiec = Bischofsburg = zamek Biskupa
Barczewo = Wartenburg = zamek strażniczy
Jeziorany = Seeburg = zamek Jeziorany
Bartoszyce = Bartenstein = zamek Borcja
Szczytno = Ortelsburg = zamek Ortolfa
Węgorzewo = Angerburg = zamek na Błoniu
Malbork = Marienburg = zamek Maryi
Dzierzgoń = Christburg = zamek Chrystusoway
Prabuty = Riesenburg = zamek Riesa
Olsztyn = Allenstein = zamek nad Łyną.

Ciekawe ile zamków z tej kolekcji zachowało sie do dziś ?

[rita100]

www.allkar.de/Mazury2005/migawki.html
Tralala, zobacz na dalsze zdjecia , a zobaczysz chatkę wiejską, jeszcze tam
mieszkaja , ale juz powinien być skansenem :)

[Gość: tralala]

Czy była gorzałeczka i piwo - pewnie tak, po coś tam ten gospodarz do piwnicy
chodził. Ale ks Barczewski wspomina tylko o jednym kieliszeczku wina, którym
pan domu częstował każdego z przyjeżdżających gości. Za to obiad po mszy był
bardzo obfity. Opiszę dokładnie jutro, bo to niezdrowo objadać się przed snem.
W Bartążku nie ma zamku, ale niewiele brakowało, by go właśnie tam zbudowano.
Do Bartążka przyjechali na inspekcję wysłannicy kapituły z Fromborka i nawet
już wyznaczyli miejsce na przyszły zamek. Wnet jednak uznano, że zakole Łyny
położone nieco wyżej, na północ będzie bezpieczniejsze. I tak powstał Olsztyn.
A nazwy miast - to bardzo ciekawe, nigdy do tej pory nie widziałam ich razem, z
takim wyjaśnieniem, jakie podałaś. Tym większa szkoda, że niektóre zmieniono!

[rita100]

O tak, bardzo szkoda, nieodwracalny błąd, teraz kiedy wspominają historię i
nazywaja Mragowo to nie mogę sobie skojarzyc ze wsteczniejszym wiekiem i dalej
Tralala, nazwy ulic tak czesto zmieniano w Olsztynie jak nigdzie w Polsce.
Tylko cztery ulice zostały niezmienione - to daje mi trudnośc w usytuowaniu
pewnych zabytków czy kamieniczek.
Co im przeszkadzała nazwa Warmiaków czy plemiona Pruskie. A wiesz , ze ŁYNA
byla zwana przez Prusów Alle czyli łania . Że nazwy rzek byly zwane od zwierząt.
Bardzo to wszystko ciekawe.
dobranoc, ale dużo wrażeń dziś :)

Kiermasowy obiad

[Gość: tralala]

Pora obiadowa, więc tym razem wyjątkowo zaglądam to w środku dnia, żeby podać
jadłospis na kiermasowy obiad (za W. Barczewski, Kiermasy na Warmii):
Przynoszą pierwszą potrawę: rzadki ryż z kurą, przyprawiony muszkatowym
kwiatem, pietruszką, kolabrą, marchwią i pachnącą kubebą, do tego chleba
sitnego. Przy drugiej strawie zwanej słodka skopoziną z selerią, cebulą,
pietruszką i z nieuniknioną kubebą, do niej ziemniaki – rozpoczyna się już
żwawa rozmowa.
Idzie trzecia potrawa.
-Weźta no sia do ty czárniny z pszannymi kluskami. To buł zawdy mój nájlepszy
grycht (potrawa) – a jeka słociuchna, gwáłt w ni cukru i śwaczk, a mało
majráranu, kaneli, gwoździków, a i trocha cybuli i łoctu, a cąbru to już wcale
w nia nie włożyły, bo niektórzy nie lubzią z cąbrem, mózią, że za łostra, że za
duży zapach.
Tymczasem przynoszą czwartą strawę; ‘rantowną psieczonkę’ dobrze zaprawioną
cebulą i solą, do niej nieunikniony chrzan i kartofle.
Następuje piąte i szóste podanie: pieczone gęsi z cebulą, majránem, jabłuszkami
tęgo natkane i prosiaczki także gustownie nadziane wątróbką z cebulą, pieprzem
pachnącym i ostrym, jajeczkiem i tartą cółtą (bułką). Do tego prażona kapusta i
na życzenie chleb gruby, dalej zaprawiane wiśnie, ogórki, borówki, itd. Nawet
musztardy (mustryku) nie zabrakło.
I tak tedy następuje siódmy i ostatni grycht: gęsty ryż lub gryz, kasza albo
krupy gotowane w mleku, z kanelą, przesłodzone miodem, słodkimi migdałami i
koryntami.
A przed deserem miały być jeszcze ryby - szczupaki ze Skandy i łokońki i
płocicki z bartążkowego jeziora, ale już nikt nie miał na nie miejsca w
żołądku.
Uff - już chyba nikt nie jest głodny.

[rita100]

haha Tralala, faktycznie wielkie to obżarstwo i bogate przyjęcie. Chyba są w
tym wszystkie składniki plonów Warmiaków :)
O kolacji to już nie ma chyba mowy, bo jak ? Kiedyś goście musza sie rozejśc po
kiermasie. A odjeżdzaja chyba bryczkami ;)

[rita100]

Tralala - mam propozycje , by omówić zwyczaje rodzinne, one były bardzo ciekawe
i orginalne. Chrzciny, wesela, pogrzeby, a później obrzędy i zwyczaje doroczne.
jak siewy, dożynki, Nowy Rok i inne święta. Pisze coś o tym w Kiermasach ?

[Gość: tralala]

Po takim obiedzie goście rozeszli się, każdy 'we swa', żeby 'sia przezietrzyć' -
jedni poszli na podwórze, drudzy do gumien - może spotkali tam gumiędziankę -
lecz najwięcej udało się do ogrodu poza domem 'na jepka, na kruszki i na
śwaczki, i śliwki.' Starsi na gawędę, a młodsi na cygaro. Ale to zezłościło
jedną z ciotek:
- Lepsiby wzięli jebko, kruszka, marchew lub brukiew w zamby, niż to
cygarzysko ...
Kto by pomyślał - już wtedy palacze nie mieli lekkiego życia. Może dlatego, że
bardziej popularna była tabaka.

[rita100]

oj, tak tabaka , to wazna rzecz dla prawdziwego męzszczyzny w tym czasie.
Dzis jak jechałam przez wieś Prusy, a takie sa w małopolsce to własnie jeszcze
widziałam ludzi przed domami wysiadujących w ogródkach i bajdurzączych - coraz
mniej takie sceny można zobaczyć. Dawniej to obok mojego ogrodu , rózne rzeczy
sie dzialy dzis jakby nikogo na świecie nie bylo - wszyscy pozamykani

[Gość: tralala]

Jeszcze chwilę goście posiedzą w ogrodzie i zaraz wrócą do domu na kawę. A kawa
była równie lubiana co tabaka. Widziałam i w skansenie w Olsztynku i w muzeum w
Owczarni takie niby-patelnie do prażenia ziaren kawy, młynki i kawiarki do
parzenia. Więc jak już napiją się kawy, to panowie zasiądą do kart, a
warmińskie matrony zbiorą się w małej izdebce zwanej zapieckiem, i rozpoczną
rozmowy o tym i owym. Znajdzie się i o zwyczajach warmińskich, ale muszę
dokładnie przeczytać, bo będzie i wesoło (wesele w rodzinie) i smutno (o
pogrzebie). Jutro to opiszę.

[rita100]

Jestem już Tralala
i zobacz co mam :)
Chrzciny
W dawnych czasach rodziny chlopskie miały duzo dzieci, nawet dwanoaścioro nie
należało do rzadkości. Dlatego też ważną rolę odgrywał dzień urodzenia.
Wierzono, że człowiek urodzony w niedzielę posiadał zdolności widywania duchów.
Przyjście na świat we wtorek dawało skłonności do łotrostwa, a w sobotę - do
obłudy i pożądliwości. Dzieci urodzone " w czepku" miały w życiu szczęście.
Najgorszy okres był przed chrztem, wtedy zdarzały się podmiany. Na miejsce
zdrowego siły nieczyste podrzucały inne dziecko.

Przed złymi siłami chroniły dzieci rózne praktyki, zaklęcia i amulety
a oto zaglądnijcie do tego watku :
forum.gazeta.pl/forum/72,2.html?f=64&w=27068189&v=2&s=0
dalej:
Od wyboru imienia zależało przyszłe życie dziecka. A o tym jutro :)
Tralala, w jakim dniu tygodnia sie urodziłaś ?
Ja we wtorek , więc uwazaj mogę być , choć nie muszę - łotrem. Dla pocieszenia
się, dokonam podziału na dobrego łotra i złego łotra ;))))Tak jak mogą być
dobre duszki i złe duszki. :)

[Gość: tralala]

Urodziłam się w piątek, całe szczęście, że nie w Anglii przednormańskiej
(Anglosasi wierzyli, że dziecko urodzone w piątek będzie miało nieszczęśliwe
życie, więc by mu oszczędzić cierpień zabijali je zaraz po urodzeniu!). Za to u
nas wierzono, że dziecko urodzone w piątek i ochrzczone w niedzielę będzie
równie szczęśliwe, co urodzone w niedzielę :-)

[rita100]

Ja z kolei doczytałam sie gdzieś , że dzieci urodzone we wtorek i w piatek są
najbardziej pracowite, a dzieciaczki urodzone w niedziele mają lewe ręce do
pracy. Ale ciekwa też jest historia nadawania imion , no i piekne sa imiona
warmińskie. A słyszałam , ze po II wojnie światowej wiele imion ludzie musieli
sobie zmieniać na całkowicie polskie. Wiadomo z jakich przyczyn.

[Gość: tralala]

Należy też obserwować dziecko w czasie chrztu - jeśli jest ciche i spokojne, to
będzie się grzecznie chować; jeśli płacze i krzyczy - będą kłopoty (ale może
wyrośnie z niego śpiewak!).

Imiona

[Gość: tralala]

Oj tak, trzeba było zmieniać imiona a czasem i nazwiska, lub choćby ich
pisownię. Ale nie wszyscy się temu poddali. Miałam w maturalnej klasie
koleżankę (tylko jedną)z rodziny autochtonów. Kiedyś zdarzyło się jej przebiec
przez ulicę na czerwonym świetle. Po drugiej stronie zatrzymał ją milicjant
(obiwatelski, naturalnie) i zaczął pouczać. W końcu zabrał się do wypisywania
mandatu:
- Nazwisko? - Hop (zmieniłam, ale sens podobny). No tak, pan władza zaczął
kpiny - jak Hop, to myśli, że może tak hop przez ulicę.
- Imię ojca? - Reinhard (też zmieniłam, oryginalne jeszcze trudniejsze do
zapisania). - ŻE CO?, ŻE JAK? - tego imienia żadną miarą milicjant nie mógł
zapisać, więc dał sobie spokój z mandatem )))

[rita100]

Właśnie o tym przeczytałam w historii Olsztyna , że masowo ludzie musieli
zmieniać nazwiska i imiona , zresztą całkowicie zostały zapomniane i wyrzucone
z rejestru imion dawne nazwy. To był warunek zostania na tej ziemi.

[Gość: tralala]

A czy są jakieś szczegóły - jakie imiona były niewskazane? Jak zmieniano
nazwiska? Nigdzie chyba o tym nie czytałam, tylko słyszałam od rodziców. Muszę
ich jutro podpytać.

Nazwiska

[Gość: tralala]

Z Kiermasy ks Barczewskiego taki fragmencik o nazwiskach:
'-Jewko, já bym też chciáł ziedzieć, jakie tytoły ludzie na Mazurach mają, bo
łu naju to sia rychło wszyscy na –ski nazywáwa.
- A na Mazurach – odpowiada Ewa – mało tytołów na –ski, choć i takie się
zdarzą. Poziem ci kilka nasych nazwisk: Cwalina. Duda, Wądołek, Kęsy, Zołty,
Robacek, Skędziel, Deptuła, Maślanka, Glomzda, Piecocha, Kaja, Pazucha, Zywina,
Fajterna, Frasa, Skrzecka, Pieconka, Pipgora, Krosta, Gorcyca, Zapadka, Stopka,
Sefek, Podeswa, Rzepucha, Kaptejna, Brózda, Strupek, Kopeć, Gardziela. Chces
esce zięcy?'
Czy ktoś na tej liście znalazł swoje nazwisko?
A teraz zniknę na kilka dni - jadę szukać babiego lata. Po powrocie mam
nadzieję na dużą porcję ciekawej lektury! Dobranoc.