puma002
21.03.04, 20:28
PODAGRYCZNIK
Wielu właścicielom ogrodów podagrycznik daje się we znaki jako złośliwy
chwast, wyjątkowo agresywny i trudny do wytępienia. Inni sadzą na rabatkach
jego dekoracyjną odmianę o pstrych, kremowo-zielonych liściach. Mało kto wie,
że jest to roślina o długiej historii stosowania w medycynie. Nazwę swą
otrzymał podagrycznik nie przez przypadek, lecz dzięki potwierdzonej przez
stulecia skuteczności w leczeniu formy artretyzmu zwanej podagrą. W
Średniowieczu podagrycznik uprawiany był w przyklasztornych ogrodach jako
roślina warzywna oraz lecznicza. Spożywali go mnisi i biskupi dla
przeciwdziałania atakom podagry, będącej efektem nadmiernie obfitych uczt
popularnych w owym czasie wśród duchowieństwa. Dla ludności wiejskiej był
dawniej ważnym produktem spożywczym, “ostatnią deską ratunku” na przednówku,
kiedy do jedzenia nie zostało nic innego. Obecnie został niesłusznie
zapomniany.
Podagrycznik pospolity (Aegopodium podagraria L.) jest wieloletnią rośliną z
rodziny baldaszkowatych (Apiaceae) o pełzających, długich, silnie
rozgałęzionych kłączach. Liście odziomkowe wyrastające na przedwiośniu są
podwójnie trójdzielne, charakterystycznie asymetryczne u nasady i osadzone na
długich ogonkach. Poszczególne listki mają kształt jajowaty. Łacińska nazwa
rodzajowa podagrycznika pochodzi od greckich słów “aix”, “aigos” (koza)
i “pous”, “podos” (stopa), gdyż osobom obdarzonym wyobraźnią kształt liści
przypomina odcisk koziej racicy. W maju i w czerwcu spośród liści wyrastają
ulistnione, wewnątrz puste łodygi osiągające wysokość 50-100 cm, w górnej
części rozgałęzione. Na szczytach łodyg od końca maja do sierpnia ukazują się
niezbyt efektowne baldachowate kwiatostany, złożone z drobniutkich białych
(rzadko różowych) kwiatów. Owocem jest rozłupnia rozpadająca się na 2
rozłupki. Dojrzałe owoce osiągają 3-4 mm długości, kształtem przypominają
kminek, lecz nie mają jego charakterystycznego smaku.
Jako roślina pochodząca z cienistych lasów liściastych podagrycznik lubi
gleby żyzne, zasobne w związki azotu i dostatecznie wilgotne. Rośnie
najchętniej w miejscach zacienionych lub półcienistych, ale dobrze prosperuje
także na stanowiskach słonecznych. Często tworzy rozległe łany. Poza terenem
ogrodów i sadów podagrycznik nietrudno spotkać w wilgotnych lasach
liściastych i zaroślach, parkach, przy zabudowaniach, pod płotami, na
śmietniskach. Rozpowszechniony jest niemal w całej Europie, rzadszy na
południu.
Surowcem leczniczym jest ziele podagrycznika. Wielu zielarzy uważa za
skuteczne tylko świeże ziele, zbierane wiosną i na początku lata. Czasami
liście wczesnym latem suszy się do późniejszego użytku w zacienionym,
przewiewnym miejscu. Podobnie jak liście wykorzystuje się niekiedy białe
podziemne kłącza. Zbierając podagrycznik należy uważać, aby nie pomylić go z
innymi – niekiedy silnie trującymi – gatunkami roślin z rodziny
baldaszkowatych.
Ziele podagrycznika zawiera olejek eteryczny o specyficznym zapachu (w jego
skład wchodzą m.in. limonen, felandren, terpeny), węglowodany (glukoza,
fruktoza, umbeliferoza), flawonoidy (kwercetyna, kemferol), związki
kumarynowe, sterole, kwas chlorogenowy i kwas kawowy, związki
poliacetylenowe, sporo chlorofilu, enzymy, znaczną ilość soli mineralnych
(m.in. związki wapnia, magnezu, potasu, żelaza, miedzi, boru, tytanu,
szczególnie dużo manganu). Liście są bogatym źródłem witamin: w 100 g liści
znajduje się do 12 mg karotenu i około 60 mg witaminy C. Wysuszone młode
liście zawierają około 10% białka i 3% tłuszczu. Owoce obfitują w białko,
skrobię, tłuszcze oraz żółty olejek eteryczny o dość przyjemnym zapachu i
piekącym smaku.
Wszystkie części podagrycznika mają działanie przeciwzapalne, przeciwbólowe,
moczopędne, wzmacniające, uspokajające i gojące rany. W nowoczesnym
ziołolecznictwie stosowany jest rzadko. Dawniej ceniony był przede wszystkim
jako specyficzny lek przeciw podagrze. Podagra (inaczej dna lub skaza
moczanowa) jest formą artretyzmu spowodowaną odkładaniem się w tkankach soli
kwasu moczowego. Objawia się napadowym ostrym zapaleniem stawów i
zwiększeniem ilości kwasu moczowego we krwi. Ziele podagrycznika stosowane
zewnętrznie i wewnętrznie poprawia wadliwą przemianę materii i łagodzi
dokuczliwość tego schorzenia. Przynosi ulgę również bólach reumatycznych i w
innych chorobach stawów. Ciepłe okłady z rozparzonego ziela przykłada się na
części ciała objęte stanem zapalnym. Według zielarza Witolda Poprzęckiego
okłady takie poprawiają transpirację skóry i skutkują (po usunięciu) znacznie
dłużej niż wiele okładów rozgrzewających innego rodzaju. W zwyrodniałe stawy
można wcierać świeży sok z ziela. W niektórych przypadkach rwy kulszowej
(ischiasu) cudowny efekt dają przykładane na biodro okłady z kłączy i liści
podagrycznika gotowanych razem, od czasu do czasu zmieniane. Wiosną z młodych
liści podagrycznika przyrządzano niegdyś dla cierpiących na bóle stawów
oczyszczające organizm potrawy. Napary z ziela suszonego lub świeżego (łyżkę
suszonych lub 2 łyżki posiekanych świeżych liści zalać szklanką wrzącej wody,
odstawić pod przykryciem do ostygnięcia, pić po 1/3 szklanki 3 razy dziennie)
są ludowym lekiem wewnętrznym przeciw podagrze, schorzeniom reumatycznym
oraz bólom nerek.
Podagrycznik korzystnie wpływa na przemianę materii w organizmie, przyspiesza
trawienie, likwiduje stany zapalne. W chorobach przewodu pokarmowego
podagrycznik wykazuje działanie regulujące i polecany jest zarówno przy
objawach zaparcia, jak i biegunki. Z uwagi na odwadniające właściwości
stosowany w dolegliwościach nerek i pęcherza moczowego. Okłady z ziela
przyspieszają gojenie się ran, łagodzą ból i obrzęk przy oparzeniach oraz
ukąszeniach owadów. Białoruska medycyna ludowa korzysta z tej rośliny w
leczeniu zawrotów głowy. W ostatnich latach naukowcy odkryli, że preparaty
podagrycznika pobudzają odtruwające działanie wątroby.
Podagrycznik należał niegdyś do najpopularniejszych dziko rosnących warzyw.
Kłącza i liście jadalne są na surowo lub po ugotowaniu. Kłącza są pikantne i
aromatyczne. Zapach liści jest silny, trochę przypominający marchew, dla
wielu osób trudny do zaakceptowania, lecz smak delikatny i przyjemny -
dlatego niektórzy przepadają za tą rośliną. W wielu rejonach Europy z młodych
liści podagrycznika przyrządzano tradycyjnie wiosenne potrawy: zupy i
jarzynki podobne do szpinaku o wysokiej wartości odżywczej i właściwościach
przeciwszkorbutowych, moczopędnych oraz rozgrzewających. Surowe listki
dodawano do sałatek. Liście tej rośliny tym bardziej są cenne, że pojawiają
się wczesną wiosną, gdy brakuje innych świeżych zielenin bogatych w witaminy.
Młodziutkie, pomarszczone jak kurze łapki listki podagrycznika można zbierać
do celów kulinarnych gdy tylko miną mrozy i stopnieje śnieg – w kwietniu, a
podczas łagodnych zim już w marcu lub nawet w końcu lutego. Im liście są
młodsze, tym smaczniejsze i bardziej kruche. Latem po dojrzeniu owoców
powtórnie zaczynają wyrastać z ziemi liście – te najmłodsze, jasnozielone
wykorzystujemy do spożycia. Liście podagrycznika można na zimę kisić jak
kapustę, solić, suszyć lub zamrażać jak szpinak.
Podagrycznik – pospolity chwast pełen biologicznie czynnych substancji
korzystnych dla zdrowia - zasługuje na szersze rozpowszechnienie jako roślina
lecznicza i wiosenne warzywo. Z dawien dawna mądry lud cenił takie
energiczne, „przebojowe” chwasty, dostrzegając w ich niesłychanej sile
życiowej środek na podniesienie własnej witalności. Znamy niezwykłą moc
leczniczą pokrzywy, mniszka, skrzypu, perzu. Podagrycznik we współczesnej
fitoterapii pozostaje zdecydowanie w cieniu. Może warto to zmienić?
